Ερωτηματικό η επιβίωση μετά το τέλος των προγραμμάτων στήριξης

Στην πολύ πετυχημένη τηλεοπτική σειρά Game of Thrones, σε μια μονομαχία βρίσκονται αντιμέτωποι ο Καλ Ντρόγκο, ένας φοβερός πολεμιστής, και ένας ανταγωνιστής ου. Ο Καλ Ντρόγκο βγαίνει νικητής από τη μονομαχία έχοντας μόνο μια χαρακιά στο στήθος του. Όμως η πληγή μολύνεται και σταδιακά εξασθενεί τον πολεμιστή. Μερικές σκηνές αργότερα, ο Καλ Ντρόγκο πέφτει από το άλογό του και τελικά πεθαίνει.

Πολλοί οικονομολόγοι ανησυχούν ότι οι οικονομίες στον πλούσιο κόσμο μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπες με την ίδια μοίρα. Οι προηγούμενοι 18 μήνες των lockdowns άφησαν περιέργως λίγα οικονομικά σημάδια. Μια ισχυρή ανάκαμψη βρίσκεται σε εξέλιξη. Όμως, το ερώτημα παραμένει: αποφεύχθηκε η ζημιά από τον covid-19, ή απλά αναβλήθηκε;

Καθώς τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης πλησιάζουν στο τέλος τους, το ερώτημα αυτό ίσως απαντηθεί σύντομα. Όταν επέβαλαν τα πρώτα lockdowns, οι κυβερνήσεις στον πλούσιο κόσμο υιοθέτησαν μια σειρά μέτρων για να στηρίξουν επιχειρήσεις και νοικοκυριά, προσφέροντας επιχορηγήσεις, προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης και δάνεια χαμηλών επιτοκίων στις επιχειρήσεις, ενώ ανακοίνωσαν μορατόριουμ πληρωμών για οφειλές φόρων, επιτοκίων και ενοικίων. Πολλά από αυτά τα μέτρα πλησιάζουν στο τέλος τους, ή έχουν ήδη τελειώσει. Στην Ευρωζώνη, τουλάχιστον τρία-τέταρτα των μορατόριουμ χρέους έχουν λήξει. Στη Γερμανία το μορατόριουμ αφερεγγυότητας έληξε τον Απρίλιο. Στην Αμερική, οι μισές πολιτείες διέκοψαν το χορήγηση επιδομάτων ανεργίας 300 δολαρίων εβδομαδιαίως το τελευταίο δίμηνο, οι υπόλοιπες θα ακολουθήσουν τον Σεπτέμβριο. Η ομοσπονδιακή απόφαση για πάγωμα των εξώσεων λήγει στις 31 Ιουλίου. Τα προγράμματα στήριξης της απασχόλησης στη Βρετανία και τον Καναδά λήγουν το φθινόπωρο.

Όλα αυτά τα προγράμματα αποδείχθηκαν εξαιρετικά επιτυχή στο να αποτρέψουν τα οικονομικά σημάδια που συνήθως αφήνει πίσω της μια ύφεση. Αυτό δεν σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι δεν στερήθηκαν. Η παγκόσμια ακραία φτώχεια, για παράδειγμα, αυξήθηκε θεαματικά. Κι όμως, στον πλούσιο κόσμο τα οικονομικά των οικογενειών αυξήθηκαν κατά 3% το 2020 παρά το γεγονός ότι το ΑΕΠ μειώθηκε. Οι κρατικές δαπάνες σε πρόσθετα επιδόματα ανεργίας και χορήγηση μετρητών, που ανήλθαν στο 2,3% του ΑΕΠ των πλουσίων κρατών, αναμφίβολα βοήθησαν. Στην Αμερική, το ποσοστό φτώχειας αυξήθηκε οριακά στο 11% τον Ιούνιο από 10,7% τον Ιανουάριο του 2020.

Η ανθεκτικότητα των οικονομικών στα νοικοκυριά διασφάλισε ισχυρή ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες ακόμη και στη διάρκεια των lockdowns. Αυτό, μαζί με μια σειρά μέτρων διάσωσης, σημαίνουν ότι οι εταιρείες επίσης δεν φαίνεται να έχουν σημάδια. Σε αντίθεση με τις συνήθεις περιόδους ύφεσης, οι πτωχεύσεις εταιρειών δεν αυξήθηκαν αλλά μειώθηκαν θεαματικά στις περισσότερες πλούσιες χώρες πέρυσι. Η αβεβαιότητα σήμερα είναι πως αυτή η εικόνα θα αλλάξει από τη στιγμή που τα μέτρα στήριξης τελειώσουν. Σε πρόσφατη έκθεσή της η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών περιέγραψε το «κύμα των εταιρικών πτωχεύσεων» σαν το μεγαλύτερο ερωτηματικό που σκιάζει την προοπτική.

Υπάρχουν τρία πεδία ανησυχίας: ότι η μείωση των επιδοτήσεων θα μειώσει τα εισοδήματα των νοικοκυριών και θα πλήξει τις δαπάνες, ότι το τέλος των προγραμμάτων προστασίας θέσεων εργασίας θα θέσει εκατομμύρια εκτός εργασίας και ότι η το ξεπάγωμα των μορατόριουμ πληρωμών θα οδηγήσει σε πτωχεύσεις.

Σκεφτείτε τις επιδοτήσεις πρώτα. Καθώς η ασφάλιση ανεργίας γίνεται πιο δύσκολη στην Αμερική, η Βρετανία επίσης μειώνει την πληρωμή πρόνοιας κατά 20 στερλίνες (27 δολάρια) εβδομαδιαίας. Ορισμένοι άνθρωποι σίγουρα θα μειώσουν τις εξόδους τους καθώς οι επιδοτήσεις μειώνονται.

Κι όμως, οι συνολικές δαπάνες μπορεί να μην δεχθούν ισχυρό πλήγμα. Τα νοικοκυριά έχουν αποταμιεύσει μεγαλύτερα ποσά απ’  ότι συνήθως. Η ανάλυση των στοιχείων του ΟΟΣΑ δείχνει ότι το επίπεδο της υπερβάλλουσας αποταμίευσης στις πλούσιες χώρες ανέρχεται στα 3 τρις δολάρια, περίπου το 1/10 της συνολικής ετήσιας καταναλωτικής δαπάνης. Η μεγάλη ανησυχία για τους καταναλωτές το 2021 δεν είναι ότι τα μετρητά τους δεν αυξάνονται αλλά ότι οι άνθρωποι επιλέγουν να μην ξοδεύουν τις αποταμιεύσεις τους.

Η δεύτερη ανησυχία συνδέεται με τα προγράμματα στήριξης εργασίας. Ερευνα της UBS δείχνει ότι περίπου το 5% των εργαζομένων στις τέσσερις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης και τη Βρετανία παραμένουν σ΄ αυτά τα προγράμματα. Αν δεν μπορέσουν να βρούν εργασία μετά το τέλος αυτών των προγραμμάτων, το μέσο ποσοστό ανεργίας στις χώρες αυτές θα ξεπεράσει τα επίπεδα που κατέγραψε στη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Το αν αυτό θα συμβεί ή όχι, εξαρτάται από το πόσο ισχυρή θα είναι η δαπάνη και η ζήτηση για εργασία. Τον Μάιο, η Τράπεζα της Αγγλίας προέβλεψε ότι η ανεργία στη Βρετανία θα αυξηθεί οριακά μετά το τέλος των προγραμμάτων στήριξης εν μέρει λόγω της ισχυρότερης πρόβλεψης για την παραγωγή. Όμως, η μοίρα της ανεργίας επίσης εξαρτάται εν μέρει από το πώς πολλοί άνθρωποι εργάζονται σε τομείς που οι καταναλωτές δεν θέλουν ή δεν μπορούν να υποστηρίξουν.

Εδώ η Αυστραλία προσφέρει ελπίδα. Το πρόγραμμα διατήρησης θέσεων εργασίας, που πριν από ένα χρόνο υποστήριζε 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους, τερματίσθηκε τον Μάρτιο. Εκτοτε, ο δείκτης ανεργίας υποχώρησε στα χαμηλότερα επίπεδα της δεκαετίας. Εννέα από τους 10 ανθρώπους που συμμετείχαν στο πρόγραμμα επέστρεψαν στις δουλειές τους. Όπως σε πολλές πλούσιες χώρες, το πρόβλημα στην Αυστραλία δεν είναι η αφθονία στην εργασία, αλλά η έλλειψη. Η πανδημία δημιούργησε νέα ζήτηση και κενά στον κλάδο εργασίας, που δύσκολα καλύπτονται.

Η τρίτη ανησυχία είναι ίσως η πιο σημαντική –και η πιο δύσκολη να κριθεί. Σχετίζεται με τους λογαριασμούς που παραμένουν απλήρωτοι, από φόρους μέχρι επιτόκια και ενοίκια. Αυτά είναι πολύ δύσκολα να μετρηθούν. Παρότι οι εταιρείες έσπευσαν να δανεισθούν και να εκδώσουν χρέος νωρίς στη διάρκεια της πανδημίας, η υπερχρέωση αυξήθηκε λιγότερο γρήγορα έκτοτε. Όμως παραμένει ασαφές το πώς μια εταιρεία ή οι εθνικοί λογαριασμοί θα χειριστούν τους λογαριασμούς που έχουν παγώσει ή είναι ληξιπρόθεσμοι.

Παιχνίδια δανείων

Οι δανειζόμενοι ίσως δεν γνωρίζουν το πού βρίσκονται. Η μη-πληρωμή ενοικίων από αμερικανικές επιχειρήσεις το 2020 συνέβη ιδιωτικώς και όχι με οργανωμένο τρότο, σύμφωνα με την Goldman Sachs, αφήνοντας ένα κενό στο κατά πόσον τα ενοίκια δεν έχουν πληρωθεί ή έχουν αναβληθεί. Εκτιμήσεις για τα μαύρα ενοίκια που χρωστούν αμερικανικά νοικοκυριά στους ιδιοκτήτες τους ποικίλουν κατά πολύ. Σε πρόσφατη έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τονίζει αυτή την αβεβαιότητα, υποστηρίζοντας ότι τα μορατόριουμ πληρωμής χρέους «έκρυψαν κάποιους κινδύνους στην ποιότητα ενεργητικού». Η Τράπεζα της Αγγλίας ανέφερε ότι «οι επιχειρήσεις ίσως αντιμετωπίσουν μεγάλες αποπληρωμές καθώς οι πληρωμές ΦΠΑ και ενοικίων θα επιστρέψουν στην κανονικότητα.»

Το μέγεθος του προβλήματος ίσως είναι διαχειρίσιμο. Για παράδειγμα, τα εμπορικά ενοίκια στην Αμερική. Οι εκτιμήσεις για τις μη-πληρωμές ποικίλουν, όμως έκθεση της πόλης του Σαν Φρανσίσκο εκτιμά ότι οι τοπικές επιχειρήσεις δεν πλήρωσαν 400 εκατομμύρια δολάρια στο ενιάμηνο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020. Βάζοντας το ποσό αυτό σε κλίμακα βλέπουμε ότι οι επιχειρήσεις δεν πλήρωσαν το 3% των ετήσιων εμπορικών ενοικίων τους που ανέρχονται στα 30 δις δολάρια.

Οι ενδείξεις μέχρι στιγμής δείχνουν ότι οι λογαριασμοί σε γενικές γραμμές πληρώνονται. Στη Βρετανία πάνω από το 80% των νοικοκυριών που έχουν ενταχθεί σε προγράμματα αναστολής ενυπόθηκων πληρωμών έχουν επιστρέψει σε κανονικές αποπληρωμές κάτι που σημαίνει ότι πολλοί άνθρωποι έκαναν χρήση αυτών των προγραμμάτων περισσότερο από επιφύλαξη παρά από ανάγκη. Στην Ευρωζώνη, τα δάνεια που εξέρχονται από μορατόριουμ αποδίδουν ελάχιστα χειρότερα από τα υπόλοιπα δάνεια των τραπεζών, μέχρι στιγμής.

Όπως με πολλά πράγματα που σχετίζονται με την πανδημία, το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι ότι η απόσυρση των μέτρων στήριξης θα πλήξει περισσότερο τους ανθρώπους που βρίσκονται στα χαμηλότερα στρώματα. Η περικοπή επιδομάτων μπορεί να ωθήσει κάποιους ανθρώπους στη φτώχεια και στην Αμερική, εκατομμύρια ενοικιαστών θα βρεθούν αντιμέτωποι με έξωση. Οι πιο πραγωγικές εταιρείες μπορεί να κλείσουν. Το 2020, οι κυβερνήσεις κινήθηκαν γρήγορα υιοθετώντας οριζόντια, γενναία προγράμματα στήριξης. Η αποστολή σήμερα είναι να τα αποσύρουν επιτρέποντας δημιουργική καταστροφή, ενώ ταυτόχρονα θα εξακολουθήσουν να προστατεύουν όσους έχουν ανάγκη.