Αθετημένες υποσχέσεις, ελλείψεις ενέργειας και ο Covid-19 θα εμποδίσουν τη σύνοδο COP26

Οι παρεμβάσεις της τελευταίας στιγμής είναι συνηθισμένες τις εβδομάδες πριν από την COP , την ετήσια σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα. Οι ομάδες των Πρασίνων παροτρύνουν τους παγκόσμιους ηγέτες να υποσχεθούν τολμηρή δράση. Οι φτωχές χώρες ζητούν χρήματα από τις πλούσιες. Ενόψει της φετινής συνόδου, η οποία ξεκινά στη Γλασκώβη στις 31 Οκτωβρίου, μια ομάδα που εκπροσωπεί αυτόχθονες πληθυσμούς ζητά δωρεές σε μπουφάν, γαλότσες και αδιάβροχα. Αναφέρει ότι οι ιθαγενείς του Αμαζονίου που σχεδιάζουν να παρευρεθούν «δεν έχουν βιώσει χειμώνα σαν της Σκωτίας».

Η φετινή σύνοδος ονομάζεται COP26—η 26η διάσκεψη των μελών του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (Conference of the Parties to the UN Framework Convention on Climate Change). Σηματοδοτεί τις πιο σημαντικές συνομιλίες για το κλίμα από το 2015, όταν υπογράφηκε η συμφωνία του Παρισιού. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα όσα οι χώρες υποσχέθηκαν ότι θα κάνουν.

Όλες οι χώρες υποτίθεται ότι έχουν ανακοινώσει σκληρούς νέους στόχους για τη μείωση των εκπομπών ρύπων. Οι πλούσιες χώρες υποτίθεται ότι βοηθούν τις φτωχές να χρηματοδοτήσουν πράσινα προγράμματα. Δεν υπάρχει όμως πρόοδος σε κανένα από τα δύο μέτωπα.

Οι συνομιλίες στη Γλασκώβη μπορεί να είναι πράγματι ψυχρές.

Η συμφωνία του Παρισιού υιοθετήθηκε από τη συντριπτική πλειοψηφία των χωρών. Υποσχέθηκαν να προσπαθήσουν να διατηρήσουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της επιφάνειας της Γης «πολύ κάτω» από τους 2°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και –ιδανικά- σε επίπεδα όχι πάνω από 1,5°C.

Όσον αφορά τις επιζήμιες επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη, το χάσμα μεταξύ αυτών των δύο στόχων είναι μεγάλο. Όμως οι θερμοκρασίες έχουν ήδη αυξηθεί κατά 1,1 με 1,3°C από τότε που εφευρέθηκε η ατμομηχανή. Επομένως, ο περιορισμός της θέρμανσης στους 1,5°C είναι μια κολοσσιαία πρόκληση.

Για να υπάρχουν καλές πιθανότητες επιτυχίας, ο κόσμος πρέπει να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 45% μέχρι το 2030 από τα επίπεδα που ήταν το 2010 και να τις οδηγήσει στο μηδέν μέχρι τα μέσα αυτού του αιώνα.

Η συμφωνία του Παρισιού δεν απαιτούσε τέτοιες περικοπές — ούτε θα μπορούσε να το κάνει. Αντίθετα, οι χώρες δεσμεύτηκαν για στρατηγικές μείωσης των εκπομπών γνωστές ως Εθνικά Καθορισμένες Συνεισφορές (Nationally Determined Contributions -NDCs). Τα NDCs που τέθηκαν στο τραπέζι στο Παρίσι δεν ταίριαζαν με τους υψηλούς στόχους της συμφωνίας.

Έβαλαν τον κόσμο σε τροχιά να είναι μέχρι το 2100 περίπου 3°C θερμότερος από τα προβιομηχανικά επίπεδα αναφοράς. Αλλά η συνθήκη απαιτούσε κάθε πέντε χρόνια από όλα τα μέρη να αναβαθμίζουν τις προσπάθειες τους με νέα, πιο φιλόδοξα σχέδια (NDC). Η διάσκεψη της Γλασκώβης (η οποία πραγματοποιείται ένα χρόνο αργότερα από όσο είχε αρχικά προγραμματιστεί, λόγω του Covid-19) αποτελεί ημερομηνία λήξης για τον πρώτο γύρο των ενισχυμένων δεσμεύσεων.

Οι κυβερνήσεις άρχισαν να ανακοινώνουν νέες δεσμεύσεις πέρυσι. Οι πλούσιες χώρες ήταν πιο φιλόδοξες από τις φτωχές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) υπόσχεται ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας θα μειώσει τις εκπομπές κατά 55% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Προηγουμένως είχε υποσχεθεί μείωση μόνο κατά 40%. Η Αμερική λέει ότι μέχρι το 2030 θα έχει μειώσει τις εκπομπές κατά 50-52% από τα επίπεδα του 2005. Προηγουμένως είχε προτείνει μείωση μόνο κατά 26-28% έως το 2025. Αυτά τα δύο μέρη αντιπροσωπεύουν το 23% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Πολύ υπερφίαλα λόγια

Η Αυστραλία είναι πιο ακραία ανάμεσα στις πλούσιες χώρες. Το αρχικό της NDC δεν ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξο. Αλλά δεν είναι φιλόδοξο ούτε το καινούργιο της. Εν τω μεταξύ, πολλές αναδυόμενες οικονομίες έχουν θέσει χαλαρούς στόχους. Η Ρωσία και η Ινδονησία δεν υπόσχονται καμία νέα προσπάθεια. Χρησιμοποιώντας κάποια δημιουργική λογιστική στον υπολογισμό εκπομπών άνθρακα, το Μεξικό και η Βραζιλία έχουν δημιουργήσει νέες στρατηγικές που είναι λιγότερο φιλόδοξες από τα αρχικά τους σχέδια.

Η Ινδία, η οποία ευθύνεται για το 7% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει νέα στρατηγική για το κλίμα. Ούτε η Κίνα, η οποία ευθύνεται για το 28% των εκπομπών. Πέρυσι είπε ότι σχεδίαζε να κορυφώσει τις εκπομπές της «πριν» το 2030, έχοντας προηγουμένως πει μόνο ότι θα έφτανε σε αυτό το ορόσημο «περίπου» τότε. Πολλοί θα ήθελαν να μεταφερθεί αυτή η ημερομηνία πιο μπροστά, αλλά ο Λι Σουό της Greenpeace πιστεύει ότι αυτό είναι απίθανο να συμβεί σύντομα. Ο ίδιος λέει ότι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να ενισχύσει η Κίνα τη δέσμευσή της δηλώνοντας ένα απόλυτο ποσοστό, πάνω από το οποίο δεν θα αυξηθούν οι ετήσιες εκπομπές της.

Συνολικά, οι νέοι στόχοι είναι απογοητευτικοί. Οι υποσχέσεις που δόθηκαν μέχρι τα μέσα του τρέχοντος έτους δίνουν 50% πιθανότητα να διατηρηθεί η υπερθέρμανση κάτω από τους 2,1°C, αλλά μόνο 5% πιθανότητα να διατηρηθεί κάτω από τους 1,5°C, σύμφωνα με τα προγνωστικά του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (βλ. διάγραμμα) . Και αυτό προϋποθέτει ότι όλες οι δεσμεύσεις θα τηρούνται, κάτι που απέχει πολύ από το να είναι σίγουρο.

Η επωδός αυτών των άτονων ανακοινώσεων είναι μια αποτυχία που σχετίζεται με τη χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων χωρών. Το 2009 οι πλούσιες χώρες υποσχέθηκαν ότι μέχρι το 2020 θα παρείχαν κάθε χρόνο στις φτωχές $ 100 δις σε χρηματοδότηση για το κλίμα. Περίπου ίσα ποσά έπρεπε να διατεθούν για την προσαρμογή και τη μείωση των εκπομπών. Ο αριθμός αυτός είναι ένα κλάσμα της ετήσιας επένδυσης των 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που πιστεύεται χρειάζονται οι αναπτυσσόμενες χώρες. Αλλά η υπόσχεση υποτίθεται ότι σηματοδοτεί την προθυμία των πλουσιότερων χωρών να κάνουν θυσίες για το καλό του πλανήτη.

Το 2019 χορηγήθηκαν μόνο 80 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Εφέτος, μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής πριν από το συνέδριο θα μπορούσε ίσως να δει το ποσό να ανέρχεται σε πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Όμως οι φτωχές χώρες ανησυχούν. Η αρχική προθεσμία ήταν το 2020 – όταν, λόγω της πανδημίας, το ποσό ήταν πιθανώς χαμηλότερο ακόμη και από το 2019. Και μόνο περίπου το 25% των αυτών των ποσών χρηματοδοτεί τρόπους προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, αντί του 50% που ανέφεραν οι υποσχέσεις.

Όλες αυτές οι απογοητεύσεις θα προκαλέσουν αμήχανες στιγμές στη σύνοδο. Οι πλούσιες χώρες μπορεί να τονίσουν ξανά την προθυμία τους να δανείσουν. Μπορεί να προσφέρουν ένα συνολικό ποσό για πολλά χρόνια, όπως 500 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2020 και 2025. Αλλά καμία χώρα δεν είναι πιθανό να προσαρμόσει γρήγορα τα νέα της σχέδια NDC. Ο σχεδιασμός τους απαιτεί μήνες εργασίας και συντονισμού μεταξύ των κυβερνητικών υπηρεσιών.

Αντίθετα, η πρόοδος στη Γλασκώβη θα πρέπει πιθανώς να προέλθει από συμφωνίες που θα επέλθουν από στενότερες συζητήσεις, τα αποτελέσματα των οποίων θα βοηθήσουν τις χώρες να εφαρμόσουν τις υπάρχουσες στρατηγικές τους για το κλίμα και θα τις κάνουν πιο πιθανό να αυξήσουν τις φιλοδοξίες τους στο μέλλον. Ένα πράγμα που πρέπει να γίνει είναι να συμφωνήσουμε σε κανόνες για τις διεθνείς αγορές άνθρακα, όπως τι σημαίνει διπλή καταμέτρηση όταν πρόκειται για πιστώσεις άνθρακα.

Μια δεύτερη συζήτηση αφορά τη λεγόμενη «απώλεια και ζημιά», που σημαίνει πόση αποζημίωση πρέπει να λάβουν οι χώρες που θα υποφέρουν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Το θέμα είναι ταμπού μεταξύ των πλούσιων χωρών. Στο Παρίσι τελικά επέτρεψαν να αναφερθεί η ιδέα στη συμφωνία, αλλά αντιστάθηκαν στη γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε και μπορεί να οδηγήσει ώστε να γίνει κάτι πραγματικά. Οι φτωχές χώρες ελπίζουν να φέρουν το θέμα στην ατζέντα και να θέσουν τις βάσεις για πιο συγκεκριμένες συζητήσεις στο μέλλον.

Τρίτον, υπάρχει η προσπάθεια να πειστούν οι κυβερνήσεις να υπογράψουν δεσμεύσεις σε επίπεδο κλάδου, όπως η διακοπή της καύσης άνθρακα, η απαγόρευση της πώλησης κινητήρων εσωτερικής καύσης και η διακοπή της αποψίλωσης των δασών. Η Global Methane Pledge, ένα πολλά υποσχόμενο νέο σύμφωνο, απαιτεί μείωση των παγκόσμιων εκπομπών μεθανίου κατά τουλάχιστον 30% από τα επίπεδα του 2020 έως το 2030. Οι υποστηρικτές του περιλαμβάνουν την Αμερική και την ΕΕ. Οι μετρήσεις εικοσαετίας δείχνουν ότι ένας τόνος μεθανίου προκαλεί 86 φορές περισσότερη θέρμανση από έναν τόνο διοξειδίου του άνθρακα, αλλά το μεθάνιο αφαιρείται φυσικά από την ατμόσφαιρα πολύ πιο γρήγορα από το CO2.

Ο Συνασπισμός για το Κλίμα και τον Καθαρό Αέρα, που αποτελείται από κυβερνήσεις και ομάδες λόμπι, λέει ότι η μείωση των ανθρωπογενών εκπομπών μεθανίου στο μισό έως το 2050 θα μπορούσε να μειώσει τις θερμοκρασίες κατά περίπου 0,2°C.

Το τέταρτο θέμα είναι αυτό που η Ελεν Μάουντφορντ της δεξαμενής σκέψης World Resources Institute αποκαλεί «κρατώντας ζωντανό (το στόχο του) 1,5°C». Οι πράσινες ομάδες και ορισμένες κυβερνήσεις θέλουν οι χώρες να αναγνωρίσουν ότι ο κόσμος αποτυγχάνει να επιβραδύνει την υπερθέρμανση του πλανήτη και να δηλώσουν ρητά ότι επιθυμούν να διατηρήσουν την αύξηση κάτω από 1,5°C. Η Κίνα και η Ινδία αρνήθηκαν να υποστηρίξουν παρόμοια δήλωση στη σύνοδο κορυφής των G20 τον Ιούλιο. Θεωρούν ότι εάν αναθεωρηθούν οι στόχοι θερμοκρασίας το ίδιο θα συμβεί και με τους στόχους χρηματοδότησης για το κλίμα.

Μια παγκόσμια έλλειψη ενέργειας αποτελεί ένα ατυχές υπόβαθρο για τις συζητήσεις. Στην Ασία οι ελλείψεις άνθρακα αναγκάζουν τα εργοστάσια να περιορίσουν την παραγωγή. Οι ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας έχουν εκτοξευτεί. Οι κυβερνήσεις παρακολουθούν τον Τζο Μπάιντεν να προσπαθεί να περάσει νομοθεσία που περιέχει υποστήριξη για εταιρείες καθαρής ενέργειας μέσω του Κογκρέσου. Η διαμάχη είναι μια υπενθύμιση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές χώρες όταν επιδιώκουν να εφαρμόσουν μεγάλες κλιματικές μεταρρυθμίσεις.

Ο Covid-19 αύξησε το κόστος και τους κινδύνους της προσέλευσης των διαπραγματευτών στη σύνοδο κορυφής. Οι φτωχές χώρες, ειδικότερα, μπορεί να στέλνουν λιγότερα άτομα από ότι συνήθως. Ακόμα και σε κανονικές εποχές βρίσκονται σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τις πλούσιες χώρες, οι οποίες μπορούν να στέλνουν ορδές τεχνοκρατών. Το γεγονός ότι πολλές πλούσιες χώρες φαίνεται να έχουν ξεπεράσει τα χειρότερα της πανδημίας, ενώ οι φτωχές εξακολουθούν να παλεύουν να την αντιμετωπίσουν, θα κάνει τις ανισότητες αυτές πιο έντονες.

Διαχωρισμοί σε μπλοκ

Όλα αυτά θα μπορούσαν να εμβαθύνουν τον συνήθη χωρισμό σε ομάδες. Οι αντιπροσωπείες που παρευρίσκονται στον COP σχηματίζουν συνήθως τρία μπλοκ. Οι φτωχές χώρες ζητούν από τις πλούσιες πιο φιλόδοξα πλάνα και περισσότερα χρήματα. Οι πλούσιες χώρες προσπαθούν να πείσουν τις αναδυόμενες, που αντιπροσωπεύουν τη μερίδα του λέοντος στην αύξηση των εκπομπών, να μολύνουν λιγότερο. Και οι αναδυόμενες οικονομίες προσπαθούν να πουν στις πλούσιες χώρες ότι είναι στην πραγματικότητα μέρος της φτωχής και ευάλωτης ομάδας, υπενθυμίζοντας επίσης στις πλούσιες ότι έφτασαν εδώ που βρίσκονται σήμερα ρυπαίνοντας. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι αυτές οι παλιές συμμαχίες χαλαρώνουν.

Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν λιγότερες δικαιολογίες για αδράνεια από όσο όταν ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν στον Λευκό Οίκο, λέει η Λόρενς Τουμπιάνα της ομάδας λομπι Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για το Κλίμα (ο κ. Τραμπ απέσυρε την Αμερική από τη συμφωνία του Παρισιού· η χώρα εντάχθηκε ξανά σε αυτή τον Φεβρουάριο). Κάποιες άλλες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, γίνονται πιο φιλόδοξες. Τον Σεπτέμβριο η Κίνα είπε ότι δεν θα χρηματοδοτούσε πλέον νέες μονάδες παραγωγής ενέργειας με άνθρακα εκτός των συνόρων της. Οι φυσικές καταστροφές σε πλούσιες χώρες, όπως οι πλημμύρες στη Γερμανία που οδήγησαν στο θάνατο σχεδόν 200 ανθρώπους, μπορεί να δημιουργήσουν μια νέα αίσθηση του επείγοντος.

Οποιαδήποτε πρόοδος στο COP26 θα είναι πιθανώς σταδιακή και όχι ένα «μεγάλο άλμα» όπως έχει υποσχεθεί ο Τζον Κέρι, ο απεσταλμένος της Αμερικής για το κλίμα. Αυτό θα εξοργίσει τους ακτιβιστές. Και δεν ταιριάζει με το μέγεθος της πρόκλησης. Σε δύο χρόνια από τώρα προγραμματίζεται μια «Παγκόσμια Απογραφή» στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού που θα εξετάσει πόσο καλά οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν τα κλιματικά τους σχέδια. Εάν οι πιο πρόσφατες υποσχέσεις τους για το κλίμα αποτελούν κάποια ένδειξη, η απογραφή αυτή θα μπορούσε να αποκαλύψει ότι το συρτάρι μάλλον είναι άδειο.