Γιατί η σύνοδος κορυφής για το κλίμα COP26 θα είναι τόσο κρίσιμη όσο και απογοητευτική

Από το 1995, οι χώρες που δεσμεύονται από τη Σύμβαση Πλαίσιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) έχουν χάσει μόνο μία συνδιάσκεψη των συμβαλλομένων – όταν ξέσπασε η πανδημία το 2020. Oι εν λόγω συμβαλλόμενοι μπορούν να εκπονήσουν σχέδια δράσης (Μπαλί, 2007), εντολές (Βερολίνο, 1995), πρωτόκολλα (Κιότο, 1997), πλατφόρμες (Ντέρμπαν, 2011), σκληρές διασπάσεις (Κοπεγχάγη, 2009) και συμφωνίες (Παρίσι, 2015). Ωστόσο, η αύξηση στα αέρια θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και η σχετιζόμενη θέρμανση του κλίματος συνεχίζεται παρά τις προσπάθειες αυτές – ακόμη και όταν, όπως τόσο συχνά, διαφημίζεται ως η τελευταία ευκαιρία του κόσμου.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ – ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Καθώς διπλωμάτες, επιστήμονες, λομπίστες, ακτιβιστές, καλλιτέχνες, μέσα ενημέρωσης, πολιτικοί και επιχειρηματίες συγκεντρώνονται στη Γλασκώβη για την COP26, που ξεκινά στις 31 Οκτωβρίου, είναι εύκολο να θεωρηθεί μάταιη η όλη προσπάθεια. Αυτό θα ήταν λάθος. Το UNFCCC και οι συμμετέχοντες στην COP, παρ’ όλα τα ελαττώματα τους, διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο σε μια διαδικασία που είναι ιστορική και ζωτικής σημασίας: την άρση του θεμελιώδους ορίου στην ανθρώπινη πρόοδο που επιβάλλεται από την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.

Ένας λόγος που οι συμμετέχοντες στο COP έχουν σημασία είναι ότι μερικοί από αυτούς στην πραγματικότητα κάνουν τη διαφορά. Παρά τους κανόνες συναίνεσης, που σημαίνει ότι ο ρυθμός καθορίζεται από τους λιγότερο πρόθυμους, η συμφωνία στο Παρίσι δεσμεύει όλα τα μέρη, πλούσιους και φτωχούς, να διατηρήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας της Γης από τα μέσα του 19ου αιώνα πολύ κάτω από τους 2°C. Η Γλασκώβη θα φέρει νέες εθνικές δεσμεύσεις που υπόσχονται αυξημένες προσπάθειες για την επίτευξη των στόχων για τη θερμοκρασία που τέθηκαν στο Παρίσι — αν και οι προσπάθειες αυτές δεν θα είναι αρκετά φιλόδοξες για να καταστήσουν πιθανή την επίτευξη αυτών των στόχων.

Ο κύριος λόγος που έχει σημασία η διαδικασία UNFCCC και COP είναι ότι η επιστήμη, η διπλωματία, ο ακτιβισμός και η κοινή γνώμη που την υποστηρίζουν αποτελούν τον καλύτερο μηχανισμό που έχει σήμερα ο κόσμος για να τον βοηθήσει να συμβιβαστεί με μια θεμελιώδη αλήθεια. Το όνειρο ενός πλανήτη σχεδόν 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που θα ζουν όλοι με υλική άνεση θα είναι ανέφικτο εάν βασίζεται σε μια οικονομία που τροφοδοτείται από άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Οι βλάβες από τις σωρευτικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα θα συσσωρεύονταν τελικά τόσο γρήγορα που η ανάπτυξη μέσα από την καύση ορυκτών καυσίμων θα σταματούσε.

Όπως αναφέρει η ειδική έκθεσή μας στο τεύχος αυτής της εβδομάδας, πουθενά αυτή η λογική δεν είναι πιο πιεστική από ό,τι στην Ασία. Περίπου 1,5 δισεκατομμύριο Ασιάτες ζουν σε τροπικές περιοχές. Εκατοντάδες εκατομμύρια από αυτούς ζουν κοντά στις ακτές. Για να συνεχίσουν να αναπτύσσονται οι οικονομίες τους, θα χρειάζονται ολοένα περισσότερη ενέργεια. Εάν αυτό γίνει με τον τρόπο που τροφοδοτείται από ορυκτά καύσιμα εδώ και δεκαετίες, θα πρέπει να επωμιστούν το αυξανόμενο κόστος προσαρμογής σε μια ζωή με πλημμύρες, καταιγίδες, καύσωνες και ξηρασίες πολύ πριν πλουτίσουν. Καθώς ο κόσμος θερμαίνεται, θα πρέπει να τρέχουν όλο και πιο γρήγορα μόνο και μόνο για να μείνουν στο ίδιο μέρος. Η τεχνολογία μηδενικών εκπομπών θα μπορούσε να τους απαλλάξει από αυτόν τον θλιβερό δεσμό: κατ ‘αρχήν, μπορούν να αξιοποιήσουν μια προσφορά ενέργειας που προωθεί την ανάπτυξη που είναι, στην πραγματικότητα, απεριόριστη.

Μακροπρόθεσμα, επομένως, ο μόνος τρόπος για να συνεχίσουμε να αναπτυσσόμαστε είναι αφήνοντας πίσω τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό απαιτεί από τις ασιατικές χώρες, στις περισσότερες από τις οποίες οι εκπομπές εξακολουθούν να αυξάνονται, να παραιτηθούν από μελλοντικές εκπομπές πολύ περισσότερο από τις χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, όπου οι εκπομπές ήδη μειώνονται. Η Ινδία επισημαίνει έντονα αυτή την αδικία, αρνούμενη μέχρι στιγμής να ασπαστεί την ουδετερότητα του άνθρακα. Αφήστε άλλους με μεγαλύτερη ευθύνη για τις μέχρι τώρα εκπομπές να κάνουν περισσότερα, λέει.

Όσο κι αν αυτό είναι, το πρόβλημα για την Ινδία —και για όλους τους άλλους— είναι ότι το τρομακτικό κόστος του περιορισμού των εκπομπών πέφτει σε λίγες γενιές, τα περισσότερα μέλη των οποίων ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Όλοι τους ζουν σε έναν διχασμένο κόσμο όπου υπάρχει έλλειψη ηγεσίας. Η κυβέρνηση της Αμερικής δεν είναι ξαφνικά ένας αξιόπιστος εταίρος μόνο και μόνο επειδή έχει πλέον προσχωρήσει ξανά στη συμφωνία του Παρισιού. Ούτε η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός ρύπων στον κόσμο. Αν και η ικανότητά της Κίνας για δράση είναι μεγάλη, οι δεσμεύσεις της μέχρι στιγμής αφορούν περισσότερο την εικόνα παρά την ουσία. Οι πολυμερείς θεσμοί που δημιουργήθηκαν για τη δίκαιη κατανομή του κόστους μεταξύ των χωρών είναι αδύναμοι και όμηροι διαδικασιών που βασίζονται στη συναίνεση και την ομοφωνία.

Παρ’ όλες τις απογοητεύσεις τους, το UNFCCC και τα επαναλαμβανόμενα COP του είναι το καλύτερο φόρουμ για να ωθήσουν την αλλαγή. Αλλά μέχρι να γίνουν κατανοητά τα επιχειρήματα, η πιο σοφή απάντηση είναι η τολμηρή, άμεση δράση από πρόθυμες χώρες στην Ευρώπη και αλλού, τις προσπάθειες των οποίων δεν μπορούν να διαταράξουν άλλοι.

Όπως πολύ συχνά στην κλιματική αλλαγή, το καθήκον δεν είναι να διαλέξουμε μεταξύ επιλογών τόσο όσο η εύρεση του τρόπου με τον οποίο θα προχωρήσουμε με όλες ταυτόχρονα. Η δέσμευση για μεγάλες, γρήγορες μειώσεις των εκπομπών μεθανίου είναι ζωτικής σημασίας. Περισσότερα χρήματα για την από-ανθρακοποίηση των αναπτυσσόμενων χωρών, στην οποία οι κρατικές επενδύσεις μπορούν να μειώσουν τους κινδύνους για τον ιδιωτικό τομέα, πρέπει να εισρεύσουν παράλληλα με την αυξημένη βοήθεια για την προσαρμογή. Η καινοτομία πρέπει να ενθαρρύνεται με διάφορους τρόπους. Τα φορολογικά κίνητρα 45Q της Αμερικής  για τη δέσμευση άνθρακα θα μπορούσαν να επεκταθούν στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και να αντιγραφούν από την Ευρώπη.

Οι επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα μειώθηκαν ταχύτερα από ό,τι κυκλοφόρησαν οι μέθοδοι αντικατάστασης τους, εντείνοντας τις πρόσφατες δραματικές αυξήσεις τιμών. Μακροπρόθεσμα είναι απαραίτητο τα ορυκτά καύσιμα να γίνονται όλο και πιο ακριβά, αλλά οι εξάρσεις και η αστάθεια είναι καταστροφικές. Οι κυβερνήσεις πρέπει να δημιουργήσουν περισσότερα αποθέματα ασφαλείας στο τρέχον σύστημα καθώς και να επισπεύσουν εναλλακτικές λύσεις. Όταν οι τιμές πέσουν, όσοι εξακολουθούν να επιδοτούν τα ορυκτά καύσιμα θα έχουν μια εξαιρετική ευκαιρία να σταματήσουν.

Όποιος ονειρεύεται μια αναστολή για τα ορυκτά καύσιμα πρέπει να περιθωριοποιηθεί. Είναι πρέπον ο Ναρέντρα Μόντι, πρωθυπουργός της Ινδίας, ο Σκοτ Μόρισον, πρωθυπουργός της Αυστραλίας, και ο Τζο Μάντσιν, γερουσιαστής από τη Δυτική Βιρτζίνια, να μην μιλήσουν ποτέ για το τέλος της εποχής των ορυκτών καυσίμων. Αλλά τον να παραιτηθούν από την ευθύνη του σχεδιασμού μιας μετάβασης είναι δύσοσμη δειλία. Είναι αλήθεια ότι το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν μπορούν να εξαφανιστούν εν μία νυκτί, αλλά το τέλος τους έρχεται. Και η ημέρα του κάρβουνου πρέπει να λήξει.

Μετά είναι τα αναπάντητα ερωτήματα. Η επίτευξη των στόχων του Παρισιού θα απαιτήσει την απόσυρση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα: ποιος θα το κάνει; Και ποιος θα πληρώσει; Ορισμένες χώρες μπορεί μια μέρα να επιδιώξουν να αποτρέψουν την καταστροφή με ηλιακή γεωμηχανική, η οποία μειώνει την ποσότητα του εισερχόμενου ηλιακού φωτός. Μπορεί αυτό να βοηθήσει; Εάν όχι, θα μπορούσε να σταματήσει;

Η κλιματική κρίση πηγάζει από την αλλαγή που είναι εκτός ελέγχου. Ωστόσο, ανταποκρινόμενος σε αυτό, ο κόσμος μπορεί να γίνει ένα μέρος όπου η μακροπρόθεσμη ευημερία για όλους καθίσταται δυνατή. Είναι ένα ευγενές μέλλον που η εποχή των ορυκτών καυσίμων, παρά την απατηλή αφθονία της, δεν θα μπορούσε ποτέ να δημιουργήσει.