Η αλιεία, οι ιχθυοκαλλιέργειες και ο… ιμπεριαλισμός της Κίνας

Οι ιχθυοκαλλιέργειες αποτελούν σήμερα έναν από τους πιο δυναμικά αναπτυσσόμενους κλάδους της παγκόσμιας βιομηχανίας ειδών διατροφής. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο συνολικός τζίρος τους ξεπερνά τα 260 δισ. δολάρια, ενώ σε αυτές εργάζονται περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι (εκτός από αυτούς που δεν φαίνονται πουθενά…).

Η παραπάνω εικόνα δεν είναι προφανώς τυχαία. Κι αυτό διότι η παγκόσμια κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών έχει αυξηθεί κατά 122% μέσα στις τρεις τελευταίες δεκαετίες, ενώ η μέση κατά κεφαλή κατανάλωση έχει διπλασιαστεί από τη δεκαετία του ’60 μέχρι σήμερα.

Την ίδια στιγμή είναι γνωστό, όμως, πως οι ποσότητες των αλιευμάτων στη φύση είναι πεπερασμένες και διαρκώς μειούμενες. Για του λόγου το αληθές, ενώ το 1990 θεωρούνταν βιώσιμος και μη απειλούμενος ο πληθυσμός του 90% των ειδών που ζουν στις θάλασσες, πλέον το ποσοστό αυτό έχει περιοριστεί στο 65%, με την τάση να συνεχίζεται και να επιταχύνεται.

Προσφορά και ζήτηση

Όπως είναι αναμενόμενο, λοιπόν, οι ανάγκες καλύπτονται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό από τις ιχθυοκαλλιέργειες, που αναπτύσσονται ραγδαία. Έτσι, με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων (FAO), στο διάστημα 1990-2018 η ποσότητα των ψαριών που προέρχεται από τις ιχθυοκαλλιέργειες έχει αυξηθεί κατά 527%, ενώ των φυσικών αλιευμάτων μόλις κατά 14%.

Πλέον, οι πρώτες έχουν φτάσει να καλύπτουν πάνω από το ήμισυ της ζήτησης – τουλάχιστον 52% σύμφωνα με τα στοιχεία – με το μερίδιό τους να αυξάνεται διαρκώς. Μαζί με αυτό, βεβαίως, αυξάνεται και ο έλεγχος της παγκόσμιας αγοράς από τις χώρες που ήδη κυριαρχούν στον κλάδο τόσο των ιχθυοκαλλιεργειών όσο και της αλιείας, με πρώτη και καλύτερη την Κίνα.

Ο κινεζικός… ιμπεριαλισμός σε αυτό το επίπεδο δεν είναι απλώς αξιοσημείωτος – είναι και απειλητικός, τουλάχιστον για ορισμένες περιοχές και χώρες. Όπως συμβαίνει στην Αφρική, κάτι που αποτυπώνεται και στο αποκαλυπτικό ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel και φέρει την υπογραφή του Ίαν Ουρμπίνα – ο οποίος, με τη σειρά του, συνεργάζεται με την πρωτοβουλία Παγκόσμια Κοινωνία και χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Γκέιτς.

«Η μυρωδιά του χρήματος»

«Δεν είναι αυτή η δουλειά που θέλουμε και ονειρευόμαστε. Μας έχουν μετατρέψει σε γαϊδούρια και πιθήκους», λέει χαρακτηριστικά μια κάτοικος της Γκουντζούρ, μιας μικρής πόλης της Γκάμπια στις ακτές του Ατλαντικού. Με τον τρόπο αυτό περιγράφει τις συνθήκες δουλειάς που έχουν επιβάλει οι Κινέζοι που ίδρυσαν εκεί την μονάδα Golden Lead, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν αλλάξει ριζικά και τον τρόπο ζωής και το περιβάλλον.

Όπως επιβεβαιώνει και ο ρεπόρτερ, στην περιοχή κυριαρχούν πλέον δύο πράγματα. Το ένα είναι η μυρωδιά από τα χιλιάδες νεκρά ψάρια που ξεβράζονται εξαιτίας της μόλυνσης από αρσενικό και φωσφορικά και νιτρικά άλατα, η ύπαρξη των οποίων σε επίπεδα πολύ πάνω από τα αποδεκτά έχει επιβεβαιωθεί με εργαστηριακές μελέτες.

Όσο για το άλλο, είναι «η μυρωδιά του χρήματος», που είναι και το μοναδικό το οποίο ενδιαφέρει τους επενδυτές. Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος που φρόντισαν εγκαίρως να πάρουν με το μέρος τους το πολιτικό προσωπικό της χώρας: Το 2017, το Πεκίνο χάρισε στην Γκάμπια ένα χρέος της τάξης των 17 δισ. δολαρίων, ενώ παράλληλα τις υποσχέθηκε σημαντική βοήθεια για να ενισχύσει τις υποδομές της – φυσικά με τα κατάλληλα ανταλλάγματα.

Τους άλλαξαν τη ζωή

Το αποτέλεσμα είναι ότι πρακτικά έχουν νεκρώσει όλες σχεδόν οι άλλες δραστηριότητες στην Γκουντζούρ, όπως ο τουρισμός που ανθούσε νωρίτερα, καθώς πρόκειται για μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Πλέον, από νωρίς το πρωί μέχρι αργά τη νύχτα, εκατοντάδες νόμιμες και παράνομες βάρκες φροντίζουν να προμηθεύουν την κινεζική μονάδα με τις ποσότητες των αλιευμάτων που έχει ανάγκη – οι οποίες, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, ξεπερνούν τους χίλιους τόνους ημερησίως.

Δεν είναι, όμως, μόνο αυτό. Η επιτόπια έρευνα έδειξε ότι η απορρόφηση του συνόλου σχεδόν των αλιευμάτων από την Golden Lead έχει αυξήσει δραματικά τις τιμές τους για τους απλούς ανθρώπους, που πλέον δυσκολεύονται να προμηθευτούν ένα είδος που μέχρι σχετικά πρόσφατα προσφερόταν σε αφθονία και σχεδόν τσάμπα.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει, όμως, και το προϊόν που παράγεται από τη συγκεκριμένη μονάδα. Κι αυτό διότι αποκαλύπτει και τη δομή του κλάδου των ιχθυοκαλλιεργειών, του οποίου το λειτουργικό κόστος αφορά σε ποσοστό 50-90% (αναλόγως του είδους που εκτρέφεται) στην προμήθεια ιχθυοτροφής.

Καλά καταλάβατε! Από τη μονάδα φεύγουν καθημερινά 20-40 εμπορευματοκιβώτια (κοντέινερ) που περιέχουν ιχθυοτροφή, προκειμένου να εφοδιάσουν μονάδες που λειτουργούν σε κάθε γωνιά του πλανήτη – από την ίδια την Κίνα, μέχρι τη Νορβηγία και τα εκτροφεία σολωμού.

Ο φαύλος κύκλος της ιχθυοτροφής

Πρακτικά, πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο, ο οποίος επιταχύνει την καταστροφή των φυσικών αλιευμάτων. Η εξήγηση είναι απλή: Από τα 95 σχεδόν εκατομμύρια τόνους ψαριών που αλιεύτηκαν από τις θάλασσες το 2018, τα 23 εκατομμύρια – δηλαδή περίπου το 25% – κατευθύνθηκαν σε μονάδες παραγωγής ιχθυοτροφής (όπως και ιχθυελαίων, αλλά σε πολύ μικρότερη αναλογία), όπως αυτή της Golden Lead στην Γκάμπια.

Η αλήθεια δε είναι ότι η παραπάνω εικόνα δεν είναι καθαρή με βάση την επίσημη σελίδα του FAO. Κι αυτό διότι εκεί ο υπολογισμός γίνεται με βάση το ποσοστό που αντιπροσωπεύουν τα αλιεύματα που προορίζονται για ιχθυοτροφή επί του συνόλου τους – δηλαδή τόσο εκείνων που προέρχονται από τις θάλασσες όσο και αυτών από τις ιχθυοκαλλιέργειες. Έτσι, το ποσοστό όχι απλώς εμφανίζεται πολύ μικρότερο, στο 12%, αλλά και διαρκώς μειούμενο – κάτι, βεβαίως, που επί της ουσίας είναι παραπλανητικό.

Στα… σκουπίδια το 35%!

Και για το τέλος, μια κρίσιμη «υποσημείωση» που στην πραγματικότητα είναι τρομακτική: Την ώρα που η υπεραλίευση εντείνεται, πολλά είδη απειλούνται με εξαφάνιση και το φυσικό περιβάλλον υφίσταται αναντίστρεπτες βλάβες, υπολογίζεται πως το ένα τρίτο των αλιευμάτων παγκοσμίως πάει κυριολεκτικά χαμένο – είτε ως «φύρα» είτε ως ληγμένο που καταλήγει στα σκουπίδια.

Τι ντροπή και τι όνειδος, αλήθεια, για την ανθρωπότητα και κυρίως τις «ανεπτυγμένες χώρες»…