Ναυτιλία και Ψηφιακή Καινοτομία: μια συναρπαστική πορεία (μηχανικής) μάθησης και εμπρόθετης λήθης

Η ναυτιλία, κατεξοχήν πεδίο πράξης, αποτελεί έναν εξίσου γοητευτικό χώρο αναστοχασμού των θεωριών της διοικητικής επιστήμης και των δυνατοτήτων αξιοποίησης της ψηφιακής τεχνολογίας.

Ας το δούμε συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ναυτιλίας, σήμερα.

Τα ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα δεν είναι στον πυρήνα της ναυτιλιακής επιχειρηματικότητας, αυτό δε εκδηλώνεται τόσο στην στρατηγική και τις δραστηριότητες μεγάλων εταιριών, οι οποίες έχουν κατά τα λοιπά υποδειγματική ψηφιακή στρατηγική, όσο και στην περίπτωσης των μεσαίου και μικρού μεγέθους ελληνόκτητων ναυτιλιακών επιχειρήσεων.

Η ναυτιλία ιεραρχεί και εστιάζει στις κερδοφόρες ναυλώσεις πλοίων, (αλλά και στις αγοραπωλησίες πλοίων), στην ασφαλή και αποδοτική λειτουργική διαχείριση πλοίων και ταξιδιών, στις αποδοτικές ως προς το κόστος προμήθειες.

Η διαχείριση του συνόλου των παραπάνω λειτουργιών (πλοίου και γραφείου) υποστηρίζονται σημαντικά από πληροφοριακά συστήματα, τα οποία έχουν αξιοποιήσει όλες τις διαδοχικές γενιές τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνών, αντίστοιχα με άλλες βιομηχανίες.

Ομοίως, στην καθημερινή πρακτική των μεγάλων ναυτιλιακών επιχειρήσεων αξιοποιούνται ήδη πολλές από τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, δηλ. συλλογή, επεξεργασία δεδομένων πραγματικού χρόνου και μεγάλου όγκου, και αντίστοιχα η υποστήριξη αποφάσεων που σχετίζονται με τη διαχείριση στόλου και πλοίων ή τις εμπορικές λειτουργίες.

Εντούτοις, εν συνόλω, η ναυτιλιακή στρατηγική εξακολουθεί να διαμορφώνεται με την κυρίαρχη αντίληψη του «αναλογικού» υποδείγματος, όπου δηλαδή η σημασία της ψηφιακής τεχνολογίας είναι σχετικά περιορισμένη.

Η ναυτιλιακή διοίκηση και επιχειρηματικότητα, διαχρονικά αφορά πρωτίστως στην ιδιοκτησία και διαχείριση πλοίων. Οι στρατηγικές επιλογές αγορών, γεωγραφικά και ως προς τα εμπορεύματα που μεταφέρονται, το μέγεθος και το μείγμα του στόλου αλλά και η επιλογή τεχνολογίας πλοίων (νεότευκτων ή μεταχειρισμένων) συνιστούν, επιπρόσθετα των τεχνικών και εμπορικών λειτουργιών, την εξειδικευμένη αλυσίδα αξίας στη ναυτιλία.

Πόσο μακριά ή διαφορετικά από το μοντέλο της ιδιοκτησίας και διαχείρισης πλοίων είναι «ενδιαφέρον και σχετικό» ή «κερδοφόρο και ναυτιλιακό» να πάμε? Πώς καινοτομούν σήμερα οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις ψηφιακά?

Η τυπική ελληνική ναυτιλιακή επιχείρηση αγοράζει τεχνολογία δηλ. τα πλοία που ναυπηγούνται σε τρίτες επιχειρήσεις και χώρες και κατασκευάζονται από πολυάριθμους προμηθευτές τεχνολογίας, όπως και το λογισμικό για επιχειρησιακές εφαρμογές, που το προμηθεύεται από εταιρίες ναυτιλιακού, κατά κανόνα, λογισμικού. Η τυπική ελληνόκτητη ναυτιλιακή επιχείρηση, μεσαίου ή μικρού μεγέθους, δεν έχει τμήμα έρευνας και ανάπτυξης

και δεν συμμετέχει συστηματικά και με ένταση σε ερευνητικά δίκτυα για έργα ψηφιακού μετασχηματισμού.

Στην ελληνική και ελληνόκτητη ναυτιλία εφαρμόζονται, κατά κανόνα, ψηφιακές στρατηγικές «slow followers», οι επιχειρήσεις ακολουθούν, αντιδρούν αργά και “μιμούνται” καινοτομίες άλλων, κυρίως με κίνητρο τη μείωση στα κόστη.

Οι επενδύσεις σε κάθε μορφής τεχνολογία προκρίνονται όταν αξιολογείται ότι αυτή αποδίδει, με στενότερους όρους κόστους-οφέλους, και όταν πλέον παράγεται και προσφέρεται από την αγορά προμηθευτών ναυτιλιακού εξοπλισμού.

Η ελληνόκτητη ναυτιλία δεν «επενδύει» στην τεχνολογία και το υπόδειγμα των αυτόνομων πλοίων, αντίθετα προωθεί μετ’ επιτάσεως το υπόδειγμα της ναυτοσύνης, το οποίο στηρίζεται στην εξέλιξη άριστα εκπαιδευμένων ναυτικών που θα μπορούν να επανδρώνουν νέας και προηγμένης τεχνολογίας πλοία. Η ελληνόκτητη ναυτιλία, παράλληλα, αναπτύσσει υποδειγματικές ψηφιακές πλατφόρμες και δοκιμάζει τα νερά στο «νέο καπιταλισμό της πλατφόρμας». Στο ελληνικό ναυτιλιακό cluster δραστηριοποιούνται εξαιρετικές εταιρείες λογισμικού και εξειδικευμένων ναυτιλιακών ψηφιακών εφαρμογών και εξοπλισμού.

Θα μπορούσε κάποιος να ερμηνεύσει αυτά τα δεδομένα ως μια πιθανή ασυνέχεια, ή μερική υστέρηση – η ελληνόκτητη ναυτιλία, παράδειγμα βιομηχανίας συνεχώς και ευφυώς προσαρμοζόμενης στις νέες συνθήκες, δεν προσεταιρίζεται αναφανδόν το νέο δόγμα της ναυτιλίας εντάσεως ψηφιακής τεχνολογίας. Αντ’ αυτού παρακολουθεί προσεκτικά τις κινήσεις στρατηγικών παικτών και διαμορφώνει μεθοδικά την ψηφιακή της στρατηγική.

Η ναυτιλία βρίσκεται σε μια ακόμα περίοδο τεχνολογικής αλλαγής, αυτή τη φορά κατεξοχήν λόγω της εισαγωγής τεχνητής νοημοσύνης σε σημαντικό αριθμό εφαρμογών που επηρεάζουν τις λειτουργίες πλοίου, τις ναυλώσεις και τη διαχείριση κάθε εφοδιαστικής αλυσίδας, όπου η μεταφορά εμπορευμάτων δια θαλάσσης συνιστά ένα μικρό μόνο μέρος.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι απομένει από την παραδοσιακή οργάνωση μιας ναυτιλιακής επιχείρησης όταν οι αλγόριθμοι κάνουν τη βαριά φυσική εργασία (διαχείριση λειτουργιών πλοίου) και η τεχνητή νοημοσύνη αναλαμβάνει τα βασικά βήματα στα διοικητικά καθήκοντα- ναυλώσεις, προμήθειες, χρηματοοικονομική διοίκηση;

Η τρέχουσα κατανόηση είναι ότι οι αλλαγές στην τεχνολογία και στον χαρακτήρα της εργασίας, συνακόλουθα το ανθρώπινο δυναμικό που αντιστοιχεί στον οργανωσιακό σχεδιασμό μιας επιχείρησης που λειτουργεί με υποδομές και αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης, προκαλούν και κάνουν αναγκαίο ένα νέο κύκλο πειραματισμών για τις επιχειρήσεις, σχετικά με τα οργανωτικά πρότυπα και τις αρχές οργάνωσης που θα αποδώσουν στο νέο περιβάλλον.

Το τρίπτυχο «πλοιοκτησία, στόλος, ναυτικοί» πως μετασχηματίζεται? Θα περιμένουμε έως ότου τα αυτόνομα πλοία θα ναυπηγούνται για να τα αγοράσουμε? Η έννοια της ιδιοκτησίας πως μεταβάλλεται, σε τι αφορά?

Είναι αυτό ένα νέο σημείο αλλαγής υποδείγματος σε ό,τι αφορά το διαχωρισμό ιδιοκτησίας και διαχείρισης?

Η διοίκηση της ναυτιλιακής επιχείρησης, με πλοία εντάσεως ψηφιακής τεχνολογίας (και διαφορετικών εργασιακών καθηκόντων ναυτικούς) αλλά και ισχυρά ψηφιοποιημένες

εμπορικές λειτουργίες, τι αλλαγές επιφέρει σε ζητήματα ηγεσίας, διοικητικής ευθύνης ανώτερων επιπέδων, ανθρώπινων πόρων και «ταλέντων» για την ψηφιακή εποχή?

Διαφαίνεται ότι η πολυθρύλητη «ναυτοσύνη» μετασχηματίζεται σε μια νέα εκδοχή, που καθορίζεται από την «ψηφιακή-έξη». Το “digital-habitus” διαμορφώνει τις αντιλήψεις, τις επιλογές και τις επιπτώσεις των εγχειρημάτων όλων των επιχειρηματικών και θεσμικών παραγόντων τις ναυτιλίας. Τόσο τα διοικητικά στελέχη, όσο και στα υψηλότερα επίπεδα οι δρώντες παίκτες αλλάζουν, με διαφορετικό χρονικό ορίζοντα και περιθώρια επιρροής.

Τέλος, αν σκεφτούμε τις αλλαγές που προκαλούνται από τη σχετική ωρίμανση και τις εφικτές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, υπό το πρίσμα της «διαχείρισης γνώσης», η σύνθετη πλέον ναυτιλιακή τεχνογνωσία, η «αναλογική» ναυτιλιακή οργάνωση και διοίκηση, η παραδοσιακή ναυτοσύνη και η αναδυόμενη ναυτιλιακή «ψηφιακή» γνώση, συνιστούν τα θεμέλια των ικανοτήτων, των στρατηγικών και των ανταγωνιστικών τοποθετήσεων μιας ναυτιλιακής επιχείρησης στις αγορές όπου δραστηριοποιείται, αλλά και στις ψηφιακές αγορές και πλατφόρμες όπου πιθανά ήδη συμμετέχει.

Κατά τη θεωρία, οι επιχειρήσεις που αντιλαμβάνονται το ρόλο τους και τη λειτουργία τους ως μανθάνουσες επιχειρήσεις, δημιουργούν συνθήκες και μηχανισμούς διαμόρφωσης της εξελισσόμενης γνώσης (ενδο-επιχειρησιακά και διεπιχειρησιακά), για την ανάπτυξη και την υιοθέτηση των τεχνολογιών, τον ανασχεδιασμό των λειτουργιών τους και την μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων (κερδοφορία, ανάπτυξη νέων αγορών) που στοχεύουν με τα ψηφιακά επιχειρηματικά μοντέλα που επιλέγουν.

Η οργανωσιακή μάθηση, η οποία αφορά στην κατανόηση, την εξερεύνηση ή ακόμη και την δημιουργία των νέων ψηφιακών επιχειρηματικών μοντέλων της ναυτιλίας, κατ’ ουσίαν περιλαμβάνει τις διαδικασίες της μεταφοράς γνώσης, της προσαρμογής, τον συνδυασμό πολλαπλών πηγών γνώσης και διαφορετικών προσεγγίσεων, της (συν)δημιουργίας και της αξιοποίησης της νέας ναυτιλιακής τεχνογνωσίας. Αυτές ακριβώς οι διαδικασίες αποτελούν τις «μικρο-θεμελιώσεις» της στρατηγικής και των διοικητικών ικανοτήτων.

Οι μεγάλες προκλήσεις για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις (πέρα από τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά και σε συνάρτηση με αυτούς, αναμφίβολα), όπως και για την εξέλιξη των επιχειρήσεων σε περισσότερους, άλλους κλάδους, αφορούν στα ζητήματα των νέων «ορίων της επιχείρησης». Πιο συγκεκριμενα, τι ελέγχουμε στο εσωτερικό μας, ποιο είναι οι πολύτιμοι, δύσκολο να υποκατασταθούν πόροι μας, πόσοι/ποιοι δρώντες παίκτες (πιθανοί συνιδιοκτήτες) είναι οι σημαντικοί πλέον σε περιβάλλον «αλγοριθμικής λειτουργίας». Υπό αυτή την έννοια, και με όρους οργανωσιακής μάθησης, οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις επιλέγουν μια πορεία επιλεκτικής λήθης, ενώ προχωρούν μεθοδικά στην διαμόρφωση της ψηφιακής στρατηγικής τους, (ξε)μαθαίνουν και μαθαίνουν μαζί με τον «αλγόριθμο», και όπως όλοι προσδοκούμε συνεχίζουν μια μακρά ιστορία υποδειγματικής επιχειρηματικότητας και κοινωνικής πρωτοπορίας.

* Μαρία Λάμπρου, καθηγήτρια Ηλεκτρονικής Επιχειρηματικότητας, Πρόεδρος Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Παν. Αιγαίου