Σε μια εβδομάδα… άλλαξε ο χάρτης των δασών στην Ελλάδα

Αντιγράφω από την ιστοσελίδα της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF Ελλάς.

«Το “ήπιο” 2020 καταγράφηκαν 11.799 συμβάντα δασικών πυρκαγιών σε όλη την επικράτεια, αφήνοντας πίσω τους 167.000 στρέμματα καμένων δασικών εκτάσεων. Μόνο σε μια εβδομάδα του φετινού Αυγούστου κάηκαν περισσότερα από 1.200.000 στρέμματα σε όλη τη χώρα….».

Κοινώς σε μια εβδομάδα… άλλαξε ο χάρτης των δασών στην Ελλάδα.

-«Θα περίμενε κανείς πως μετά από μεγάλες καταστροφές όπως το 2007, το 2018 αλλά και τις φετινές, θα άλλαζε συνολικά ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τις δασικές πυρκαγιές και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο δίνουμε σαφή εικόνα για τις αποφάσεις και τον τρόπο λήψης τους», μου λέει ο συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές στην περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς, Ηλίας Τζηρίτης.

Κόστος πρόληψης δασικών πυρκαγιών… 

Συνηθίζεται να λέγεται πως η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια, πρέπει και φαίνεται τίμια. Τίθεται έτσι το ερώτημα: πόσο το καταφέρνουμε αυτό στη χώρα μας σε σύγκριση με άλλες χώρες σε ό,τι αφορά το κόστος πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών;

Στο ερώτημα αυτό προσπαθεί να δώσει απάντηση, η έρευνα που διεξάγει η περιβαλλοντική οργάνωση WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund.

Βαρέλι χωρίς πάτο… 

-«Καθώς οι κυβερνήσεις δεν έχουν απεριόριστους πόρους για τις δασικές πυρκαγιές θα πρέπει να εφαρμόσουν ένα σύστημα που θα πετύχει το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με το μικρότερο δυνατό κόστος. Η ισορροπία μεταξύ κόστους και οφέλους αποδεικνύει την αποτελεσματικότητα των δράσεων της διοίκησης και δημιουργεί ένα αίσθημα στους πολίτες πως τα χρήματά τους δεν πάνε σε ένα βαρέλι χωρίς πάτο…», συμπληρώνει ο Ηλίας Τζηρίτης.

Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί που τρέχουν την έρευνα,  η υποχρέωση τήρησης αρχείου συμβατών πυρκαγιών και των εκτάσεών τους από το Πυροσβεστικό Σώμα, είναι μόνο ένα ελάχιστο προαπαιτούμενο για τη διαμόρφωση και τη χρηματοδότηση των πολιτικών που εστιάζουν στην πρόληψη και την καταστολή τους. « Η απλή παρουσίαση αποτελεσμάτων περιστατικών και καμένων εκτάσεων από μόνη της δεν αρκεί για να μετρήσουμε την αποτελεσματικότητα ενός συστήματος», αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Ανησυχητική τάση αύξησης των δασικών πυρκαγιών… 

Στο μεταξύ, παγκοσμίως, παρατηρείται μια ανησυχητική τάση αύξησης της έντασης των περιστατικών δασικών πυρκαγιών, οφειλόμενη στις υψηλές θερμοκρασίες που επιφέρει η κλιματική αλλαγή και στην περίσσεια της καύσιμης ύλης που προκύπτει, μεταξύ άλλων, από τις σύγχρονες αγροτικές πρακτικές και τις αλλαγές των χρήσεων γης.

Ιστορικά δεδομένα 

Κατά τους μελετητές, πολλά μοντέλα υπολογισμού του μελλοντικού κόστους πρόληψης και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, όπως και το ελληνικό, βασίζονται κατά κύριο λόγο στα ιστορικά δεδομένα των πυρκαγιών και του κόστους την τελευταία δεκαετία ή την τελευταία χρονιά, και δεν συμβαδίζουν με μελλοντικά σενάρια σχετικά με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής και της αλλαγής συμπεριφοράς των δασικών  πυρκαγιών.

Βέβαια, μετά τις καταστροφές του καλοκαιριού, η κυβέρνηση προχώρησε στη σύσταση ανεξάρτητου υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας καθώς και στην υπαγωγή των δασικών υπηρεσιών στο υπουργείο Περιβάλλοντος.

Καταστολή vs Πρόληψη 

Αλλά ας περιοριστούμε στα έως τώρα δεδομένα: στην Ελλάδα σήμερα, το συνολικό κόστος καταστολής (απ’όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία και φορείς) για το 2020 υπολογίζεται στα 169.000.000 ευρώ, ενώ τις πρόληψης στα 72.000.000 ευρώ -τα οποία, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, « αφορούν κατά κύριο λόγο το κόστος της εμπλοκής του Πυροσβεστικού Σώματος και των Ενόπλων Δυνάμεων».

Πρακτικές διαχείρισης  οικονομικών των πυρκαγιών σε 11 χώρες 

Οι ειδικοί του WWF συνέκριναν 11 χώρες ( Αυστραλία, Βολιβία, Βουλγαρία, ΗΠΑ/Καλιφόρνια, Κύπρος,  Γαλλία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ισπανία και Τουρκία).  Και στο επιστημονικό …μικροσκόπιο μπήκαν οι  πρακτικές που εφαρμόζουν σε θέματα δημοσίευσης εθνικών αναφορών που αφορούν την ανάλυση της δασοπροστασίας ως προς την πρόληψη και την καταστολή αλλά και την κουλτούρα διαφάνειας και λογοδοσίας που υπάρχει στις προαναφερόμενες χώρες.

Όπως προέκυψε, η Ισπανία φαίνεται πως είναι αυτή που συγκεντρώνει τις περισσότερες βέλτιστες πρακτικές στον τομέα, καθώς δημοσιεύει στον ιστότοπο του υπουργείου Οικολογικής Μετάβασης την αναλυτική ετήσια αναφορά για τα οικονομικά των δασικών πυρκαγιών.

Η περίπτωση της Ελλάδας 

Όπως αναφέρουν οι συντάκτες της έρευνας, στην Ελλάδα, η νομοθεσία ενθαρρύνει τη διαφάνεια προβλέποντας τη δημοσίευση εγγράφων, πληροφοριών και δεδομένων σχετικά με τις δημόσιες πολιτικές. « Δεν διευκρινίζεται ωστόσο το είδος των πληροφοριών που είναι κάθε φορά κρίσιμες για έναν τομέα. Έτσι, σε πολλές περιπτώσεις το είδος της πληροφόρησης που παρέχεται δεν επαρκεί για την κατανόηση της ενδεχόμενης κακής διαχείρισης των πόρων που δαπανώνται για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών», επισημαίνουν χαρακτηριστικά.

Την απουσία αυτών των δεδομένων διαπιστώνει άλλωστε και η Έκθεση Goldhammer (που ολοκληρώθηκε με την  καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι το 2018). «Δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη μελέτη –με βάση το υπάρχον σύστημα- που να καθορίζει το ελάχιστο, το ιδανικό και το μέγιστο επίπεδο προϋπολογισμού, που αξιοποιούμενος κατάλληλα θα μπορεί να επιτύχει ένα καθορισμένο επίπεδο αποτελέσματος (…)», αναφέρεται, μεταξύ άλλων.

Για να καταλάβουμε τι πηγαίνει προοδευτικά λάθος με τις πυρκαγιές…

Όπως επισημαίνουν, οι συντάκτες της έκθεσης, η ανάγκη για καλές πρακτικές διαφάνειας και λογοδοσίας δεν υπογραμμίζεται μόνο για ικανοποιηθεί το αίτημα των πολιτών να γνωρίζουν που πηγαίνουν τα χρήματά τους. Η δημοσίευση στοιχείων που αφορούν κυρίως τις στρατηγικές πρόληψης και καταστολής και τη χρηματοδότηση των σχετιζόμενων ενεργειών είναι το πρώτο βήμα για να καταλάβουμε τι πηγαίνει προοδευτικά λάθος με τις πυρκαγιές.

Το MIIR αναζήτησε πληροφορίες για τις μεθόδους πρόληψης και καταστολής σε χώρες που έχουν κοινά στοιχεία με την Ελλάδα, παρόμοιες περιβαλλοντικές συνθήκες ή αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς για άλλους λόγους. Χώρες όπως η Κροατία, το Ισραήλ, η Χιλή και η Νότιος Αφρική έρχονται ολοένα και περισσότερο αντιμέτωπες με καταστροφικές πυρκαγιές για τα οικοσυστήματα τους αλλά και για την ανθρώπινη διαβίωση και δραστηριότητα στις ζώνες μίξης δασών και οικισμών.

Στα δημόσια διαθέσιμα στοιχεία για τις χώρες αυτές γίνεται φανερή η έλλειψη επάρκειας δεδομένων για τη χάραξη αποτελεσματικότερων στρατηγικών πρόληψης (Ισραήλ), ο συνεπακόλουθος μικρός βαθμός ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινωνιών (Χιλή) και η ανάγκη για μελέτη και εδραίωση πρόσθετων πρακτικών πρόληψης, όπως η χρήση προδιαγεγραμμένου πυρός (Νότιος Αφρική).

Το τελευταίο χαρτί 

Όπως αναφέρουν οι ειδικοί του WWF, η καταστολή αποτελεί το τελευταίο χαρτί στη μάχη με τη φωτιά. Οι αιτίες πρόκλησης των πυρκαγιών ( η διαθέσιμη καύσιμη ύλη, το κλίμα) έχουν καταγραφεί από όλες τις χώρες, μαζί με τους ανθρώπινους παράγοντες . Και οι λύσεις πουν έχουν διατυπωθεί περιλαμβάνουν την ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών με καλύτερη πληροφόρηση και ανάληψη δράσης, αλλά και ένα σύνολο ενεργειών από την Πολιτεία, όπως η δασική διαχείριση, η συστηματική παρουσία εκπαιδευμένου προσωπικού σε δασικές περιοχές κ.ά.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι: κατά πόσο αυτά ήδη εφαρμόζονται; Πόσα χρήματα θα εξοικονομούνταν εάν αυτά ήταν παγιωμένες πρακτικές;

Και καταλήγουν οι ειδικοί: « Η συχνότητα και η σφοδρότητα των πυρκαγιών πλέον δεν δημιουργούν περιθώρια για περισυλλογή και ανασύνταξη, κάνοντας επιτακτική την ανάγκη να μπορούμε όλοι να έχουμε πρόσβαση σε μια αναλυτική εθνική αναφορά για τα οικονομικά των δασικών πυρκαγιών.

»Η συνολική οικονομοτεχνική ανάλυση των αναγκών πρόληψης και καταστολής, η τεκμηρίωσή τους και η αιτιολόγησή τους σε βάθος χρόνου είναι ο μόνος δρόμος για την ορθολογική κατανομή των πόρων και βασικός πυλώνας για τη βελτίωση του συστήματος δασοπροστασίας».

Info 

To πρόγραμμα Active citizen fund, ύψους 12 εκατομμυρίων ευρώ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχνενστάιν, τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014-2021. Στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.