Το παράδοξο του γερμανικού πατριωτισμού

Υπό την ηγεσία της Ανγκελα Μέρκελ, η Γερμανία κατέστη ένα «αναντικατάστατο έθνος», τόσο στην Ευρώπη όσο και στο πλαίσιο της βασισμένης σε αρχές παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Κοινή εκτίμηση είναι, δε, ότι θα τη διαδεχθεί κάποιος που θα συνεχίσει στην ίδια κατεύθυνση.

Παρ’ όλα αυτά, καθώς η Μέρκελ ετοιμάζεται να συνταξιοδοτηθεί, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Γερμανοί κουράζονται ολοένα περισσότερο με τον παραδοσιακό ρόλο της χώρας τους εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αν και δεν υπάρχει κίνδυνος η Γερμανία να εγκαταλείψει την ΕΕ ή να πέσει στα χέρια κάποιου ευρωσκεπτικιστικού κόμματος, οι δημοσκοπήσεις που διενεργεί το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για τη Διεθνή Πολιτική δείχνουν πως η εμπιστοσύνη των Γερμανών προς την ΕΕ κατέρρευσε στη διάρκεια της πανδημίας.

Περίπου το 55% Γερμανών θεωρεί πως το πολιτικό σύστημα της ΕΕ έχει καταρρεύσει – ένα άλμα 11 ποσοστιαίων μονάδων σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Επίσης, ένα 33% των Γερμανών πιστεύει σήμερα ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έχει προχωρήσει υπερβολικά, έναντι 23% το 2020.

Είναι πιθανό, βεβαίως, η στάση απέναντι στην ΕΕ να ανακάμψει από τη στιγμή που οι περισσότεροι Γερμανοί θα έχουν εμβολιαστεί. Εάν, όμως, η πρόσφατη υποχώρηση σε επίπεδο εμπιστοσύνης διαρκέσει, τότε οι μακροπρόθεσμες συνέπειες θα μπορούσαν να είναι σοβαρές. Οι γερμανοί πολιτικοί θα μπορούσαν να βρεθούν υπό εντεινόμενη κοινωνική πίεση προκειμένου η χώρα να ακολουθήσει μια αυτόνομη πορεία σε μια σειρά ζητημάτων, από την παραγωγή εμβολίων και τη μετανάστευση μέχρι το εμπόριο και την ενέργεια.

Εξάλλου, ο κόσμος εκτός Γερμανίας αλλάζει δραματικά, γεννώντας νέες απειλές απέναντι στη θέση της ως παγκόσμιου πρωταθλητή των εξαγωγών. Κίνα και Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πρόσφατα υιοθετήσει διάφορες μορφές προστατευτισμού, ενώ άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ παρουσιάζουν την προώθηση στενά εθνικών συμφερόντων ως τίτλο τιμής. Γιατί η Γερμανία να βάζει την Ευρώπη μπροστά από την ίδια, όταν κανείς άλλος δεν είναι πρόθυμος να κάνει κάτι ανάλογο;

Οι λαϊκιστές πολιτικοί της Γερμανίας ήδη εκμεταλλεύονται αυτή την αντίθεση. Για παράδειγμα, ο Κρίστιαν Λίντνερ των Φιλελεύθερων Δημοκρατών (FDP) τάσσεται κατηγορηματικά και επιθετικά εναντίον της αμοιβαιοποίησης του ευρωπαϊκού χρέους και δηλώνει ότι δεν πρόκειται να συμμετέχει σε κανενός είδους κυβερνητικό συνασπισμό που θα εκχωρεί την ευθύνη της οικονομικής πολιτικής στους φιλευρωπαϊστές Πράσινους.

Φυσικά, αν και ο έξω κόσμος αλλάζει, οι ελίτ που καθορίζουν τη γερμανική εξωτερική πολιτική εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν την ευρωπαϊκή και διεθνή πολιτική από τη σκοπιά των υποχρεώσεων που έχει η χώρα προς τον υπόλοιπο κόσμο και των θυσιών που πρέπει να γίνουν προκειμένου να υπάρξει αλληλεγγύη. Με δεδομένη την ιστορία της Γερμανίας κατά τον 20ό αιώνα, είναι κατανοητό γιατί οι ηγέτες της προτιμούν να μιλούν για τα ευρωπαϊκά αντί για τα εθνικά συμφέροντα. Ομως, η αποτυχία προσαρμογής έχει κι αυτή τα δικά της ρίσκα.

Πολλοί Γερμανοί έχουν φτάσει να αντιμετωπίζουν την ευρωπαϊκή πολιτική της χώρας τους ως μια σειρά θυσιών οι οποίες έχουν στόχο να αποτελέσουν την απάντηση στα ιστορικά της εγκλήματα, παρά να την καταστήσουν πιο ισχυρή, πλούσια και ασφαλή. Αυτή η αίσθηση ενδέχεται να οδηγήσει σε έκρηξη εάν οι ελίτ δεν αλλάξουν τη στάση τους. Μετά την καταστροφική προεδρία Τραμπ στις ΗΠΑ, όλοι γνωρίζουμε με τι μπορεί να μοιάζει μια εξέγερση κατά του κατεστημένου.

Εάν η πολιτική τάξη της Γερμανίας δεν βρει μια νέα προσέγγιση απέναντι στην Ευρώπη, η ΕΕ θα συνεχίσει πιθανώς να μοιάζει αρτηριοσκληρωτική και ως αενάως ασθενής.

Ο Leonard Mark είναι συνιδρυτής και διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τη Διεθνή Πολιτική (ECFR)