Κλιματική αλλαγή – Θα γίνει η αναγκαία στροφή στη Γλασκώβη;

Eχουν περάσει 29 χρόνια από τότε που 154 χώρες συμφώνησαν, στο Ρίο ντε Zανέιρο, να σταθεροποιήσουν τις εκπομπές CO2 και άλλων αερίων του θερμοκηπίου σε ένα επίπεδο που θα απέτρεπε «την επικίνδυνη ανθρωπογενή παρέμβαση στο κλιματικό σύστημα» – με απλά λόγια, την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η πρώτη διάσκεψη των συμβαλλόμενων μερών της Σύμβασης – Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, η COP1 δηλαδή, πραγματοποιήθηκε το 1995 στο Βερολίνο, τα συμβαλλόμενα μέρη αυξήθηκαν σταδιακά σε 197, ακολούθησαν πολλές ακόμα διεθνείς σύνοδοι, κάποιες μάλιστα, ιδίως εκείνες στο Κιότο, το 1997, την Κοπεγχάγη, το 2009 και το Παρίσι, το 2015, χαιρετίστηκαν ως ιστορικές. Κι όμως, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί, το ίδιο και η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, ενώ οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής – ξηρασίες, πλημμύρες, ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, τήξη παγόβουνων και παγετώνων, θάνατος των κοραλλιών, αργή αλλά ανυποχώρητη άνοδος της στάθμης των θαλασσών – γίνονται όλο και πιο αισθητές. Η COP26, η διεθνής σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή που ξεκίνησε στη Γλασκώβη, θεωρείται ως η «τελευταία καλύτερη ευκαιρία» της διεθνούς κοινότητας να αποφύγει την οικολογική καταστροφή, κρατώντας αν μη τι άλλο ζωντανή την ελπίδα να συγκρατηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη κάτω από τον 1,5°C σε σύγκριση με την προβιομηχανική περίοδο – ο φιλόδοξος στόχος που τέθηκε προ εξαετίας στη γαλλική πρωτεύουσα. Η σημασία της νέας αυτής συνόδου δεν μπορεί να υπερτονιστεί. Οσο για τις πιθανότητες ευόδωσής της, και τις ελπίδες που έχει ο πλανήτης εν γένει να γλιτώσει, υπάρχουν περισσότεροι λόγοι να απαισιοδοξεί κανείς, δεν λείπουν όμως και οι λόγοι να αισιοδοξεί.

Για να αποκτήσουμε πλήρη εικόνα της κατάστασης, της προόδου που έχει σημειωθεί όσον αφορά στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, και της πολύ μεγαλύτερης προόδου που μένει να γίνει, πρέπει να πάμε πίσω στο 2014, έναν χρόνο πριν από τη Συμφωνία του Παρισιού. Οι επιστήμονες της ερευνητικής ομάδας Climate Action Tracker είχαν υπολογίσει τότε πως, εφόσον ο κόσμος επέμενε στις κλιματικές και ενεργειακές πολιτικές του, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξανόταν μέχρι τα τέλη του αιώνα κατά σχεδόν 4°C – ένα σενάριο απλώς εφιαλτικό. Το 2015, όμως, έπειτα από δύο και πλέον δεκαετίες καβγάδων για το ποια έθνη έχουν τη μεγαλύτερη ευθύνη αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, οι ηγέτες 195 χωρών υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα, η οποία απαιτούσε για πρώτη φορά από όλους, «μικρούς» και «μεγάλους», την υποβολή σχεδίων για τον περιορισμό των εκπομπών. Τα σχέδια είχαν εθελοντική βάση, συνέβαλαν ωστόσο στην κινητοποίηση: η ΕΕ έθεσε αυστηρότερα όρια όσον αφορά στις βιομηχανικές εκπομπές, Κίνα και Ινδία ενέτειναν την προσπάθεια για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η Αίγυπτος μείωσε τις επιδοτήσεις για τα ορυκτά καύσιμα, η Ινδονησία άρχισε να πατάσσει την παράνομη αποψίλωση. Δεν έλλειψαν βέβαια, στην πορεία, και τα πισωγυρίσματα. Η κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ, που αποφάσισε να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού, ακύρωσε σημαντικές κλιματικές πολιτικές του προκατόχου του. Την ίδια ώρα, στη Βραζιλία του Ζαΐρ Μπολσονάρο, η αποψίλωση εκτοξεύτηκε. Συνολικά, όμως, οι χώρες κάνουν σήμερα περισσότερα από ό,τι πριν από μία δεκαετία.

Και η καθαρή ενέργεια προόδευσε πολύ πιο γρήγορα από ό,τι είχε προβλεφθεί. Πριν δέκα χρόνια, οι ηλιακοί συλλέκτες, οι ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα θεωρούνταν συχνά τεχνολογίες για μια μικρή, εξιδεικευμένη αγορά, υπερβολικά ακριβές για εκτεταμένη χρήση. Σήμερα όμως, η αιολική και η ηλιακή ενέργεια είναι η φτηνότερη νέα πηγή ηλεκτρικού στις περισσότερες αγορές. Οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων αυξάνονται. Η Κομισιόν έχει προτείνει την απαγόρευση των πωλήσεων αυτοκινήτων με κινητήρες βενζίνης και πετρελαίου από το 2035. Ταυτόχρονα, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα, μια σημαντική πηγή εκπομπών, έχει αρχίσει να μειώνεται. Πριν από μία δεκαετία, Κίνα και Ινδία έχτιζαν νέα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα σχεδόν κάθε εβδομάδα. Πρόσφατη έρευνα, έδειξε πως μετά τη Συμφωνία του Παρισιού, ένα 76% των προτάσεων για νέα εργοστάσια άνθρακα ακυρώθηκαν. Ολα αυτά είχαν ένα κάποιο αποτέλεσμα. Μεταξύ 2000 και 2010, οι παγκόσμιες εκπομπές αυξάνονταν κατά μέσο όρο 3% ετησίως. Μεταξύ 2011 και 2019, η αύξηση αυτή επιβραδύνθηκε, σε περίπου 1% τον χρόνο – σύμφωνα βέβαια με πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ, οι συγκεντρώσεις αερίων του θερμοκηπίου έφτασαν πέρυσι σε επίπεδα ρεκόρ. Η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας προβλέπει τώρα πως οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 μπορεί δυνητικά να κορυφωθούν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας, κι έπειτα να αρχίσουν σταδιακά να μειώνονται. Με βάση τις σημερινές πολιτικές, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί ως τα τέλη του αιώνα κατά περίπου 3°C – ένα σενάριο καλύτερο από την αύξηση των 4°C που προβλεπόταν προ επταετίας, που παραμένει και αυτό όμως εφιαλτικό.

Οι κυβερνήσεις μοιάζουν να ξύπνησαν

Κάτι οι αλλεπάλληλες επιστημονικές προειδοποιήσεις, κάτι η αφύπνιση και η κινητοποίηση εκατομμυρίων νέων ανά τον κόσμο, κάτι και η χρονιά πρωτοφανούς περιβαλλοντικής αναταραχής που βιώσαμε, με τις καταστροφικές πλημμύρες στην Ευρώπη, τη Νιγηρία, την Ουγκάντα και την Ινδία, τις εξίσου καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, τη Σιβηρία και την Καλιφόρνια ή τα φονικά κύματα καύσωνα στις ΗΠΑ και τον Καναδά, οι κυβερνώντες μοιάζει να έχουν επιτέλους ξυπνήσει, και υπόσχονται να κάνουν περισσότερα. Προς το παρόν, όμως, οι υποσχέσεις τους υπάρχουν συχνά μόνο στα χαρτιά. Ενόψει της Γλασκόβης, τουλάχιστον 140 χώρες έχουν ενημερώσει επισήμως τα σχέδιά τους για περιορισμό των εκπομπών έως το 2030. ΗΠΑ και ΕΕ έχουν δεσμευτεί για μειώσεις της τάξης του 50% – 55%. Αργεντινή και Νότια Αφρική υποσχέθηκαν να επιβραδύνουν τη μελλοντική ανάπτυξη της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Οσο για την Κίνα, αυτή δεσμεύτηκε την Πέμπτη να μειώσει την ένταση άνθρακά της κατά «περισσότερο από 65%» έως το 2030 φτάνοντας στην κορύφωση των εκπομπών της «πριν από το 2030». Ομως πολλές από αυτές τις ανανεωμένες δεσμεύσεις δεν υποστηρίζονται από συγκεκριμένες πολιτικές. Σε κάθε περίπτωση, αν τηρηθούν όλες οι βραχυπρόθεσμες δεσμεύσεις των κρατών, η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί μέχρι τα τέλη του αιώνα κατά 2,4°C  (σύμφωνα με την ερευνητική επιστημονική ομάδα Climate Action Tracker) έως 2,7°C  (σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ). Αν τώρα γίνουν πραγματικότητα οι δεσμεύσεις περισσοτέρων από 50 κρατών, συν της ΕΕ, για μηδενικές καθαρές εκπομπές (EE, ΗΠΑ και Αυστραλία έχουν βάλει στόχο το 2050, Κίνα και Ρωσία το 2060) τότε θα μπορούσε ενδεχομένως να συγκρατηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στους 2 – 2,2°C.Τα σχέδια αυτά, ωστόσο, προϋποθέτουν την ταχύτατη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, εργοστάσια και οχήματα, καθώς και δυνητικά μία νέα τεχνολογία για την απομάκρυνση του CO2 από την ατμόσφαιρα. Στην πραγματικότητα, πολλοί στόχοι μηδενικών καθαρών εκπομπών παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ευσεβείς πόθοι, και οι περισσότερες κυβερνήσεις δεν έχουν παρουσιάσει αξιόπιστα σχέδια για την επίτευξή τους.

Η θερμοκρασία, οι έρευνες και ο οδικός χάρτης

Η θερμοκρασία του πλανήτη έχει ήδη αυξηθεί κατά 1,1°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Με τη Συμφωνία του Παρισιού, τα έθνη συμφώνησαν να συγκρατήσουν την αύξηση αυτή «σαφώς κάτω» από τους 2°C και να καταβάλουν προσπάθεια συγκράτησής της στον 1,5°C. Συμφώνησαν επίσης να συναντηθούν ξανά σε πέντε χρόνια ώστε να αξιολογήσουν την πρόοδο και να ενισχύσουν τις δεσμεύσεις που είχαν αναλάβει – αυτή η συνάντηση είναι η Γλασκώβη, καθυστέρησε έναν χρόνο λόγω πανδημίας. Στο μεταξύ, πολλές έρευνες που δημοσιεύτηκαν τα χρόνια που μεσολάβησαν κατέδειξαν πόσο πιο επικίνδυνη θα ήταν για δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους μία αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2°C αντί για 1,5°C. Για να το πούμε απλά, αυτός ο μισός βαθμός Κελσίου μπορεί να σημαίνει τη διαφορά ανάμεσα σε έναν κόσμο με κοραλλιογενείς υφάλους και στρώμα πάγου στη θάλασσα της Αρκτικής το καλοκαίρι, και έναν κόσμο χωρίς αυτά. Ολοένα και περισσότεροι παγκόσμιοι ηγέτες λοιπόν, ανάμεσά τους ο διάδοχος του Τραμπ στην αμερικανική προεδρία, ο Τζο Μπάιντεν, όπως φυσικά και η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχουν ενστερνιστεί τον πιο φιλόδοξο στόχο του +1,5°C, αν και κάποιες χώρες, όπως η Κίνα, δεν το έχουν πράξει. Το +1,5°C, ωστόσο είναι απείρως πιο δύσκολο να επιτευχθεί, δεν αρκεί να κορυφωθούν οι παγκόσμιες εκπομπές τα επόμενα χρόνια κι έπειτα να μειωθούν σταδιακά, θα έπρεπε να μειωθούν σχεδόν στο ήμισυ οι παγκόσμιες εκπομπές ορυκτών καυσίμων αυτή τη δεκαετία για να φτάσουμε κατόπιν στην ουδετερότητα άνθρακα γύρω στο 2050.

Οδικός χάρτης υπάρχει, τον σκιαγράφησε πρόσφατα η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας: μέχρι το 2030, τα ηλεκτρικά οχήματα θα πρέπει να συνιστούν το ήμισυ και πλέον των συνολικών πωλήσεων νέων αυτοκινήτων παγκοσμίως, από 5% σήμερα. Μέχρι το 2035, οι πλούσιες χώρες θα πρέπει να κλείσουν σχεδόν όλα τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, προς όφελος καθαρότερων τεχνολογιών. Εως το 2040, όλα τα εναπομείναντα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με καύση άνθρακα θα πρέπει να αποσυρθούν ή να εξοπλιστούν με τεχνολογία που θα τους επιτρέπει τη δέσμευση των εκπομπών CO2 τους και την ταφή τους στο υπέδαφος. Παράλληλα, νέες τεχνολογίες θα χρειαστούν για να γίνουν καθαρότεροι τομείς όπως είναι οι αεροπορικές μεταφορές. «Το μονοπάτι είναι εξαιρετικά στενό», προειδοποίησε ο διευθύνων σύμβουλος της Υπηρεσίας, Φατίχ Μπιρόλ. «Πραγματικά δεν μας μένει ακόμα πολύς χρόνος για να αλλάξουμε πορεία».

Ενα πολύ δύσκολο εγχείρημα

Θα γίνει η αναγκαία αυτή αλλαγή πορείας στη Γλασκώβη; Τις τελευταίες ημέρες, τόσο η εκτελεστική γραμματέας της Σύμβασης – Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ, Πατρίσια Εσπινόσα, όσο και ο βρετανός πρόεδρος της COP26, Αλοκ Σάρμα, προειδοποίησαν πως το εγχείρημα είναι δύσκολο. Οι γεωπολιτικές εντάσεις της εποχής, οι τεταμένες σχέσεις ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία ή την Κίνα, συντείνουν στην απαισιοδοξία, το ίδιο και η εκπροσώπηση των δύο τελευταίων σε χαμηλότερο επίπεδο, η απουσία τόσο του Βλαντίμιρ Πούτιν όσο και του Σι Τζινπίνγκ, το ίδιο και η αποκάλυψη ότι οι ανεπτυγμένες χώρες θα καθυστερήσουν τουλάχιστον τρία χρόνια μέχρι να αρχίσουν να τιμούν τη δέσμευση που είχαν αναλάβει από το 2009 να συνδράμουν από το 2020 και για πέντε χρόνια με 100 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως τις φτωχότερες χώρες στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Μπορεί πάντως να στοιχηματίσει κανείς από τώρα πως οι ακτιβιστές που αναμένεται να δώσουν δυναμικό παρών στη Γλασκώβη, είτε εντός του Scottish Event Campus, του μεγάλου εκθεσιακού κέντρου όπου θα πραγματοποιηθεί η σύνοδος, όπως η Γκρέτα Τούνμπεργκ, είτε εκτός, με μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους της πόλης, θα κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους προκειμένου να θέσουν τους παγκόσμιους ηγέτες ενώπιον των ευθυνών τους.