Η οδύσσεια του Σι προς το παρελθόν

Σημαντικές αλλαγές ρίχνουν βαριά τη σκιά τους πάνω από την Κίνα. Το πολιτικό σύστημα της χώρας θα υποστεί σύντομα μια ευρεία μεταρρύθμιση. Ο Σι Τζινπίνγκ απομακρύνει την Κίνα από τον δρόμο που χάραξε ο Ντεγκ Σιαοπίνγκ μετά τον τρόμο της Πολιτιστικής Επανάστασης, για να την επιστρέψει σε ένα σύστημα απόλυτης εξουσίας του ενός, χωρίς χρονικούς περιορισμούς, όπως συνέβαινε επί Μάο Τσετούνγκ.

Για τη Δύση, αυτές οι αλλαγές ίσως φαντάζουν ασήμαντες. Εξάλλου, το πολιτικό μονοπώλιο του ΚΚ Κίνας δεν θίγεται, μην αφήνοντας οποιοδήποτε περιθώριο για εκδημοκρατισμό. Για την Κίνα όμως – η οποία σύντομα θα είναι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη και μία από τις δύο υπερδυνάμεις αυτού του αιώνα (μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες) – οι πρόσφατες εξελίξεις σηματοδοτούν την επιστροφή σε ένα καταστροφικό παρελθόν. Η επίσημη αναβάθμιση του Σι στην ίδια θέση με τον Μάο ισοδυναμεί με τη μετάβαση από τον αυταρχισμό στην προσωπική δικτατορία. Με δεδομένη, μάλιστα, την τεράστια αύξηση της ισχύος και της στρατηγικής σημασίας της Κίνας σε σύγκριση με την εποχή του Μάο, αυτή η αλλαγή θα έχει εκτεταμένες συνέπειες για τον υπόλοιπο κόσμο.

Για την ώρα, το ΚΚ δείχνει να έχει καταφέρει να συνδυάσει το μονοκομματικό σύστημα με τον δυτικού τύπου καταναλωτισμό. Η κομμουνιστική ιδεολογία έχει βρεθεί στο περιθώριο, εξαιτίας της μαζικής ευημερίας και του ατομικού πλουτισμού, με αποτέλεσμα να έχει προκύψει ένα επιτυχημένο υβριδικό σύστημα που συνδυάζει στοιχεία τόσο της οικονομίας της αγοράς όσο και της κρατικής οικονομίας – όλα υπό τον αποκλειστικό και απόλυτο έλεγχο του ΚΚ.

Αναμφίβολα, η ταχεία άνοδος της Κίνας και η μετατροπή της από μια αναπτυσσόμενη χώρα στην κορυφαία οικονομία του 21ου αιώνα είχε και τις αρνητικές της πλευρές, όπως η ευρεία διαφθορά στις τάξεις των αξιωματούχων και η διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Οσο το κόμμα τηρεί τις δεσμεύσεις του να προωθεί μια ευρεία κοινωνική ευημερία, καθώς και τα «ζωτικά συμφέροντα» όπως είναι ο άνευ όρων έλεγχος του Χονγκ Κονγκ και της Ταϊβάν, αλλά και να αυξάνει τη διεθνή επιρροή της χώρας, δεν θα υπάρξει πραγματική απειλή για την εσωτερική του κυριαρχία και εξουσία.

Επιπλέον, η ηγεσία του ΚΚ έχει ήδη αναγνωρίσει πως πρέπει κάτι να γίνει απέναντι στη διάβρωση που προκαλεί η διαφθορά, τη σκανδαλώδη κατανομή του πλούτου, την αντιπαράθεση με την Αμερική που ξεκίνησε επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ και την ολοένα αυξανόμενη ισχύ του ιδιωτικού τομέα. Εκεί όπου επιτυχημένοι επιχειρηματίες, όπως ο Τζακ Μα, συνιδρυτής του ομίλου της Alibaba, αποκτούσαν υπερβολική επιρροή και καθίσταντο πολύ εξαρτημένοι από την αμερικανική κεφαλαιαγορά.

Μένει να αποδειχθεί, ωστόσο, πώς θα προχωρήσει το κινεζικό υβριδικό μοντέλο με έναν πολιτικά αποδυναμωμένο ιδιωτικό τομέα και με έναν κρατικό τομέα (τις κρατικές επιχειρήσεις) που εδώ και καιρό αντιμετωπίζει προβλήματα. Η Κίνα εξακολουθεί να καταγράφει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης (ειδικά σε σύγκριση με τις οικονομίες της Δύσης) και κατάφερε να αναρρώσει τάχιστα από την κρίση της Covid-19. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι κατά πόσο η αναπτυξιακή της τροχιά – η οποία θα εξακολουθήσει να αποδυναμώνεται ως συνέπεια των δημογραφικών τάσεων – θα αποδειχθεί επαρκής για να επιτευχθούν οι στόχοι και να εκπληρωθούν οι φιλοδοξίες της χώρας.

Σε αυτό το φόντο, ο Σι τα ποντάρει όλα σε μια διαδικασία μετάβασης από τη συλλογική ηγεσία προς τον επ’ αόριστον ολοκληρωτισμό του ενός – παρά τα καταστροφικά αποτελέσματα που είχε αυτή η προσέγγιση επί Μάο. Μόνο που τότε ήταν η δεκαετία του 1960 και η Κίνα εξακολουθούσε να είναι φτωχή και εξαθλιωμένη, όχι μια παγκόσμια υπερδύναμη. Η εσωτερική δομή του συστήματος εξουσίας και οι εθνικές φιλοδοξίες της είναι ολοένα περισσότερο ασύμβατες και σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται ο μεγάλος κίνδυνος πρόκλησης αστάθειας.
Μια γνήσια συστημική σταθερότητα θα απαιτούσε την ακριβώς αντίθετη προσέγγιση: τη διεύρυνση της βάσης στην οποία στηρίζεται η κυβέρνηση. Η Κίνα, όμως, βρίσκεται πλέον σε πορεία εγκατάλειψης αυτής της αρχής, υπό την ηγεσία του Σι. Κι αυτό θα καταστήσει την Κίνα του Σι λιγότερο προβλέψιμο εταίρο.

Ο Joschka Fischer ήταν υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας την περίοδο 1998-2005 και ηγέτης των Πρασίνων της χώρας επί σχεδόν 20 χρόνια.