Η Πορτογαλία στις κάλπες – «Ακλόνητη» η δημοσιονομική πειθαρχία

Χαρακτήρα ντέρμπι αποκτούν, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, οι πρόωρες εκλογές της Κυριακής στην Πορτογαλία. Αιτία είναι η απότομη – και μάλλον απρόσμενη για τους περισσότερους – άνοδος των ποσοστών του αντιπολιτευόμενου δεξιού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, του οποίου ηγείται ο οικονομολόγος Ρούι Ρίο, το οποίο πλέον εμφανίζεται να διεκδικεί με αξιώσεις την πρωτιά.

Αντιθέτως, οι Σοσιαλιστές του Αντόνιο Κόστα, πρωθυπουργού της χώρας τα τελευταία έξι χρόνια, εκπέμπουν μια εικόνα «κόπωσης». Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι από τη στιγμή που προκηρύχθηκαν οι εκλογές, στο τέλος του 2021, ο Κόστα εμφανιζόταν όχι απλώς ως το μεγάλο φαβορί για τη νίκη, αλλά και με μεγάλες πιθανότητες να κατακτήσει την απόλυτη πλειοψηφία στη βουλή και να σχηματίσει την επόμενη κυβέρνηση χωρίς να έχει ανάγκη εταίρους.

Πόλωση αντί για συναίνεση

Σύμφωνα με τους δημοσκόπους, η στροφή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον επιθετικό τόνο που επέλεξε ο Κόστα κατά την προεκλογική περίοδο, η οποία σφραγίστηκε από τις 30 και πλέον τηλεοπτικές αναμετρήσεις ανάμεσα στους επικεφαλής των κομμάτων. «Αυτό έκανε τον μέσο ψηφοφόρο να απομακρυνθεί από αυτόν, καθώς είναι πιο πραγματιστής και δεν δεσμεύεται από πολιτικές συγκρούσεις», σχολίασε στο Reuters ο Αντελίνο Μαλτέζ, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο πανεπιστήμιο της Λισαβόνας.

Η παραπάνω εικόνα, πάντως, δεν συνάδει με το πλαίσιο οικονομικής διαχείρισης που λάνσαρε ο Κόστα, το οποίο όχι απλώς ήταν πρωτότυπο για τα δεδομένα της Ευρώπης, αλλά έχει χαρακτηριστεί και ως επιτυχημένο από τις Βρυξέλλες και τη Φρανκφούρτη, με βάση τους δείκτες. Ο ίδιος, μάλιστα, ισχυρίστηκε πως είχε ανακαλύψει ένα εναλλακτικό μοντέλο απέναντι στο κυρίαρχο της λιτότητας, που μπορούσε να συνδυάσει τη δημοσιονομική πειθαρχία με τις (λελογισμένες) αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις και τις μειώσεις στους άμεσους φόρους.

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, ότι ο σκληρός και φειδωλός σε φιλοφρονήσεις Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, είχε χαρακτηρίσει τον πρώτο υπουργό Οικονομικών της κυβέρνησης των Σοσιαλιστών, Μάριο Σεντένο, ως «Κριστιάνο Ρονάλντο» των ομολόγων του στην ΕΕ – ανοίγοντάς του, μάλιστα, τον δρόμο για να αναλάβει την προεδρία του Eurogroup.

Εντυπωσιακοί δείκτες

Πράγματι, στη διάρκεια των έξι χρόνων της διακυβέρνησης του Κόστα, η Πορτογαλία – η οποία εξήλθε ενός σκληρού μνημονίου και της εποπτείας της τρόικα, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2009-’10 – κατάφερε όχι απλώς να έχει καλές επιδόσεις, αλλά και να προστατεύσει αρκετά καλά την οικονομία της από την επέλαση της Covid-19.

Για του λόγου το αληθές, κατά την πρώτη τετραετία του (2015-’19), το έλλειμμα του 4,4% του ΑΕΠ μετατράπηκε σε οριακό πλεόνασμα της τάξης του 0,1%, ενώ το δημόσιο χρέος υποχώρησε από το 131% στο 121%. Σήμερα δε, όπως εκτιμά το γερμανικό ινστιτούτο IW, η χώρα είναι στη θέση να περιορίσει από μόνη της το βουνό των χρεών που σωρεύτηκαν κατά την πανδημία, κάτι που δεν συμβαίνει με καμία άλλη στη νότια Ευρώπη.

Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ο Κόστα τα κατάφερε έχοντας στο πλευρό του τα δύο (ακρο)αριστερά κόμματα της Πορτογαλίας: Το Αριστερό Μπλόκο και τον συνασπισμό που έχει συγκροτήσει το – θεωρούμενο ως σκληρό – Κομμουνιστικό Κόμμα. Η στήριξή τους δε κράτησε έξι χρόνια, με αποτέλεσμα το «κατόρθωμα» του απερχόμενου πρωθυπουργού να ξεπερνά εκείνο του Φρανσουά Μιτεράν, ο οποίος είχε καταφέρει να… εγκλωβίσει στα δίχτυα του το Γαλλικό ΚΚ.

Έριξαν «άγκυρα»

Όπως είναι γνωστό, βεβαίως, η κυβέρνηση έπεσε εξαιτίας της άρσης εμπιστοσύνης των δύο προς αυτήν, μέσω της καταψήφισης του σχεδίου προϋπολογισμού για το 2022. Από εκείνη τη στιγμή δε, υπάρχει ένα ερώτημα που έχει τεθεί: Εάν ο Κόστα δεν καταφέρει να παραμείνει στην πρωθυπουργία (κάτι δύσκολο, με βάση τα σημερινά δεδομένα), θα πάνε χαμένα τα «επιτεύγματά» του;

Σύμφωνα με την Handelsblatt, τέτοιο ενδεχόμενο δεν θεωρείται πιθανό. «Οι ειδικοί στην Πορτογαλία είναι σύμφωνοι στο εξής: Όποιος και να αναλάβει την ηγεσία της επόμενης κυβέρνησης, η δημοσιονομική πειθαρχία δεν θα θιγεί», γράφει η γερμανική οικονομική εφημερίδα. Επικαλείται δε και τη σχετική δήλωση ενός οικονομολόγου από το Καθολικό πανεπιστήμιο της Λισαβόνας: «Ο πληθυσμός γνωρίζει από την εμπειρία του πόσο σημαντικοί είναι οι ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί. Για τον λόγο αυτό, κανείς πολιτικός δεν θα τολμήσει να τους εγκαταλείψει».

Εάν αυτό ισχύει, τότε οι δύο μέχρι πρότινος αριστεροί εταίροι του Κόστα θα πρέπει να προβληματιστούν σοβαρά, βλέποντας και την κατρακύλα των ποσοστών τους. Μήπως είναι αυτοί που συνέβαλαν, συνειδητά ή μη, στην εμπέδωση ενός μοντέλου «δημοσιονομικής πειθαρχίας με κοινωνική ευαισθησία», το οποίο θεωρητικά είναι ξένο με την ιδεολογία και τις θέσεις τους; Και μήπως γι’ αυτό τιμωρούνται από τους ψηφοφόρους τους – ή, μήπως, αυτό συμβαίνει επειδή τόλμησαν να «αδειάσουν» τον επιτυχημένο Κόστα.

Η επέλαση της Ακροδεξιάς

Το σίγουρο είναι πως Μπλόκο και ΚΚ κάτι δεν έκαναν καλά. Και γι’ αυτό, εκτός των άλλων, η Πορτογαλία έχει αποκτήσει για πρώτη φορά μετά τη δικτατορία ένα ακροδεξιό κόμμα, το Ghega (Αρκετά) του Αντρέ Βεντούρα, το οποίο είναι «αδελφό» με το Vox της γειτονικής Ισπανίας.

Η πορτογαλική Ακροδεξιά καταφέρνει, όπως όλα δείχνουν, να καρπώνεται μέρος της κοινωνικής διαμαρτυρίας και διεκδικεί με αξιώσεις την τρίτη θέση στις εκλογές της Κυριακής. Όπως δε σημειώνουν οι Financial Times, «εάν αυτό συμβεί, τότε ο ηγέτης του PSD που επιδιώκει να αντικαταστήσει τον Κόστα στην πρωθυπουργία, θα χρειαστεί τη στήριξη του κόμματος για να σχηματίσει μια βιώσιμη κυβέρνηση».

Επειδή, όμως, η Πορτογαλία μάλλον δεν είναι ακόμη έτοιμη για κάτι τέτοιο, ίσως ο ηγέτης των Σοσιαλιστών αναγκαστεί να στηρίξει μια κυβέρνηση μειοψηφίας της Δεξιάς του Ρούι Ρίο. Κοντός ψαλμός…