Η οικονομική πολιτική της Ενωσης Κέντρου

Η επίσκεψη του Γεωργίου Παπανδρέου στην Ουάσιγκτον τον Ιούνιο του 1964 είχε μεν θέμα την επίλυση του Κυπριακού, λειτούργησε δε σε περισσότερα του ενός επίπεδα. Ενίσχυε εσωτερικά τον Παπανδρέου, ο οποίος ήδη στον πρώτο μήνα της πρωθυπουργίας του είχε αντιμετωπίσει ανταρσία από την αριστερή πτέρυγα του κόμματός του (αφορμή ήταν η εκλογή του Προέδρου της Βουλής). Προσέφερε ταυτόχρονα μια εξαιρετική ευκαιρία στην νεοεκλεγείσα κυβέρνηση για να προσελκύσει αμερικανικά κεφάλαια στην Ελλάδα, αλλά και να κατευνάσει τον εκνευρισμό των αμερικανικών κύκλων στην Αθήνα με τον ανερχόμενο αστέρα της Ανδρέα Παπανδρέου. Οι δηλώσεις του περί επαναδιαπραγμάτευσης της συμφωνίας με την ΕΣΣΟ-Πάπας, αλλά κυρίως η μονομερής διακοπή μετάδοσης της Φωνής της Αμερικής στην Ελλάδα και το φραστικό επεισόδιο με τον προϊστάμενο της Αμερικανικής (πολιτικής) Υπηρεσίας Πληροφοριών Vincent Joyce είχαν λάβει ευρεία κάλυψη στον αμερικανικό Τύπο.

Το δείπνο στο Plaza Hotel

Ενώ λοιπόν ο Γεώργιος Παπανδρέου συνομιλεί με τον πρόεδρο Τζόνσον για το Κυπριακό, ο Ανδρέας, αναβαθμισμένος στο νευραλγικό υπουργείο Συντονισμού, γίνεται ο εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης στην αμερικανική οικονομική ελίτ. Χάρη στο τεράστιο κύρος και τις γνωριμίες του χαλκέντερου Σπύρου Σκούρα, παρουσιάζει το οικονομικό πρόγραμμα της κυβέρνησης στο Plaza Hotel της Νέας Υόρκης στις 26 Ιουνίου. (Το ίδιο βράδυ θα παραστεί στο ιδιωτικό δείπνο που παρέθεσε ο Σκούρας στον έλληνα πρωθυπουργό, όπου θα συναντήσει μεταξύ άλλων τον φίλο του Αντλάι Στίβενσον, όπως ανέφερε η εναπομείνασα κόρη του Σκούρα στον γράφοντα.) Δεν είναι τυχαίο ότι στέλνει εκ των προτέρων το πλήρες κείμενο της ομιλίας του στον Σκούρα, το οποίο ο γράφων ανακάλυψε στο αρχείο του τελευταίου στο Stanford University.

Η ομιλία του Ανδρέα

Με την οικονομία αιχμή του δόρατος σε μία ακόμη εκλογική πολιορκία των Ελλήνων, αξίζει να αναπολήσουμε το όραμα με το οποίο ένας αμερικανός ακαδημαϊκός και νεόκοπος έλλην πολιτευτής επεδίωκε την ανόρθωση της εθνικής οικονομίας εξήντα σχεδόν χρόνια νωρίτερα.
Ο Ανδρέας ξεκινά την ομιλία του με αναφορά στην ιστορική εκλογική νίκη (53%) της Ενωσης Κέντρου τον Φεβρουάριο του 1964 και δίνει το στίγμα της νέας κυβέρνησης: α) προσανατολισμός στη δυτικού τύπου δημοκρατία, β) ταχύρρυθμη ανάπτυξη για οικονομική προσαρμογή στην ΕΟΚ και ευθυγράμμιση με τις χώρες-μέλη της, γ) ισότιμη διάχυση αυτής της ανάπτυξης σε όλη την ελληνική επικράτεια, ώστε να αναπτυχθεί εσωτερική αγορά για βιομηχανικά προϊόντα, δ) δημιουργία βασικών υποδομών, ιδιαίτερα του μεταφορικού και ενεργειακού δικτύου, ε) βελτίωση του ανθρώπινου και εργατικού δυναμικού μέσω εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, και στ) εφαρμογή σύγχρονων προτύπων διοίκησης.

Η σχέση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα

Για τη νέα κυβέρνηση η σχέση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα οφείλει να είναι δυναμική και συμπληρωματική. Χρειάζεται περιορισμός της γραφειοκρατίας στον σχεδιασμό της οικονομικής πολιτικής και ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Προτείνει τη δημιουργία Ανώτατου Συμβουλευτικού Οργάνου αποτελούμενου από κυβερνητικά στελέχη, επιχειρηματίες, εκπαιδευτικούς και εκπροσώπους του Τύπου με σκοπό την επίτευξη εθνικής συναίνεσης σε στρατηγικούς στόχους και εφαρμογή με ορθολογικό τρόπο και ελαχιστοποίηση της γραφειοκρατίας. Κύριος ρόλος του Δημοσίου είναι η δημιουργία υποδομών και επενδυτικού περιβάλλοντος για την ταχύτερη δυνατή ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα. Στο πλαίσιο αυτό η κυβέρνηση προτίθεται να δημιουργήσει ανταγωνιστικό πλαίσιο βασισμένο σε σταθερούς κανόνες και στον περιορισμό του προστατευτισμού και ειδικών συμφερόντων.

Η Ελλάδα λοιπόν του 1964 προσφέρει ένα περιβάλλον ευνομίας και ίσων ευκαιριών για τους ξένους επενδυτές. Γνωρίζοντας τις ανησυχίες του ακροατηρίου του μετά την επαναδιαπραγμάτευση της σύμβασης με την ΕΣΣΟ-Πάπας, ο Ανδρέας επισημαίνει ότι η κίνηση αυτή οδήγησε στην αύξηση της επένδυσης από 110 σε 190 εκατομμύρια δολάρια. «Η απόφαση αυτή μίας από τις μεγαλύτερες και πιο προοδευτικές εταιρείες στον κόσμο θα σβήσει κάθε υποψία για τη φερεγγυότητα της ελληνικής κυβέρνησης».

Τα πλεονεκτήματα για τους επενδυτές

Με τις ξένες επενδύσεις να έχουν διπλασιαστεί από 14,4 σε 28,5 εκατομμύρια δολάρια το 1962-63, ο Ανδρέας απαριθμεί τα πλεονεκτήματα της Ελλάδας για το διεθνές επενδυτικό κοινό: α) προνομιακή σύνδεση με την ΕΟΚ που προστατεύει τη βιομηχανική της ανάπτυξη (ελεύθερες εξαγωγές στις χώρες-μέλη της, δασμοί στις εισαγωγές), β) εύκολη πρόσβαση στις αγορές της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής (ιδιαίτερα λόγω της μακρόχρονης σχέσης της μαζί τους και την παρουσία παροικιακού Ελληνισμού), γ) άφθονο εργατικό δυναμικό και χαμηλό εργατικό κόστος συγκριτικά με την Ευρώπη, δ) στέρεο νομικό πλαίσιο προστασίας ξένων επενδύσεων που ενισχύεται με την αναδιοργάνωση του υπουργείου Συντονισμού, τη δημιουργία υπηρεσίας για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων σε τομείς που στερούνται ιδιωτικής υποστήριξης, την εκπόνηση μελετών και την παροχή τεχνογνωσίας, αλλά και τη δημιουργία βιομηχανικών πάρκων σε διάφορες περιοχές της χώρας, στ) πολιτική σταθερότητα με νωπή εντολή για τετραετή διακυβέρνηση (η δε απρόσκοπτη μετάβαση εξουσίας στη νέα κυβέρνηση δηλώνει τον προσανατολισμό της χώρας στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς και τον σεβασμό των ξένων επενδύσεων), ζ) κυβέρνηση με αναπτυξιακό προσανατολισμό και αποφασιστικότητα για να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις της οικονομίας με μια εποικοδομητική πολιτική ελεύθερης αγοράς. Η ομιλία κλείνει με την υπενθύμιση ότι έχει ανοίξει ειδικό γραφείο στη Νέα Υόρκη για την προώθηση των αμερικανικών επενδύσεων στην Ελλάδα.

Η επιστροφή της αβεβαιότητας

Η παρουσίαση του Ανδρέα Παπανδρέου υπήρξε απολύτως επιτυχής με ευρεία κάλυψη και συνεντεύξεις σε κορυφαία έντυπα της Αμερικής. Δυστυχώς η απόρριψη του σχεδίου Ατσεσον οδήγησε σε πάγωμα του αμερικανικού ενδιαφέροντος για το Κυπριακό και περαιτέρω αβεβαιότητα για τη σταθερότητα στην περιοχή.

Μολονότι το επενδυτικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα δεν ατόνησε (ο Σκούρας, για παράδειγμα, συνέχισε τις προσπάθειές του για την ίδρυση ιδιωτικού τηλεοπτικού σταθμού σε συνεργασία με το ABC), ο ίδιος ο Ανδρέας θα έφευγε από την κυβέρνηση στις 15 Νοεμβρίου εν μέσω κατηγοριών για προνομιακή ανάθεση σύμβασης σε φιλικό του πρόσωπο. Οταν τελικά θα του δινόταν η ευκαιρία να εφαρμόσει δική του οικονομική πολιτική το 1981 τόσο η Ελλάδα όσο και ο ίδιος θα είχαν αλλάξει ριζικά και, για πολλοστή φορά, το θυμικό θα πλημμύριζε το λογικό.

Οσο η αλληλοαναίρεση στην οικονομική πολιτική συνιστά εκλογικό ζητούμενο, όσο οι πρωθυπουργοί θεωρούνται και «ελέω DNA» πρωθυπουργοί, και όσο οι αποτυχημένοι ηγέτες τολμούν να ζητούν την ψήφο εκείνων που κατέστρεψαν με τα λάθη τους, η εξέλιξη της Ελλάδος θα περιορίζεται σε επίπεδα βιολογικής γήρανσης. Επίπεδα που ούτε οι Ελληνες της αλλοδαπής μπορούν να ανατρέψουν, αφού στερούνται δικαιώματος ψήφου και συχνά το μόνο παρόν που τους απομένει είναι η ιστοριοδιφική αναμόχλευση του παρελθόντος.

Ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης είναι ιστορικός ερευνητής στο Stanford University.