H επέλαση του λαϊκισμού στις κρίσεις

Τα τελευταία 12-13 χρόνια στην Ελλάδα βιώνουμε πολύ έντονα, με απαρχή την έλευση του 1ου μνημονίου, την επέλαση του λαϊκισμού που όχι μόνο δεν ηττήθηκε, αλλά αντίθετα γιγαντώνεται. Καίρια ευθύνη για αυτό έχουν πολιτικοί και άλλοι που εκφέρουν δημόσιο λόγο και με τις τοποθετήσεις τους ρίχνουν νερό στον μύλο των λαϊκιστών πάσης φύσεως.

Το είδαμε έντονα με τα μνημόνια, το ζούμε με την πανδημία και τα εμβόλια, το βιώνουμε ακόμα και με τον καταδικαστέο πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Πολλά τα παραδείγματα που δίνουν επιχειρήματα και οπλίζουν, όχι τους οπαδούς του λαϊκισμού, αλλά τους ηγέτες σε διάφορα πεδία των διαφόρων λαϊκιστικών ομάδων. Το τελευταίο και πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα των ημερών, οι φουσκωμένοι λογαριασμοί του ρεύματος και η συζήτηση γύρω από τη ρήτρα αναπροσαρμογής.

Και δεν είναι η προβληματική μόνο για τη ρήτρα, αλλά ο τρόπος που διεξάγεται η δημόσια συζήτηση που μας οδηγεί σε αυτό που γράφει ο Μάικλ Σαντέλ, εκ των κορυφαίων πολιτικών φιλοσόφων και πιο επιδραστικών της εποχής, στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο: «Η τυραννία της αξίας» (εκδόσεις Πόλις, Μάρτιος 2022) για την τεχνοκρατική αξία και την ηθική κρίση.

Ο Σαντέλ, καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, υπογραμμίζει (μετάφραση του δημοσιογράφου Μιχάλη Μητσού) ότι «η πολιτική αντιπαράθεση συνίσταται σήμερα είτε σε συζητήσεις περιορισμένου, διαχειριστικού και τεχνοκρατικού χαρακτήρα, που δεν εμπνέουν κανέναν, είτε σε διαγωνισμούς φωνασκίας, όπου οι οπαδοί των κομμάτων επικαλύπτουν ο ένας τον άλλον χωρίς πραγματικά να ακούνε… Διαισθάνονται ορθά ότι η απουσία ενός συγκροτημένου δημόσιου διαλόγου δεν σημαίνει ότι δεν λαμβάνονται πολιτικές αποφάσεις, αλλά ότι οι αποφάσεις αυτές λαμβάνονται αλλού, εν κρυπτώ – από διοικητικές υπηρεσίες (υπό την καθοδήγηση συχνά των οικονομικών κλάδων τους οποίους υποτίθεται ότι οι ίδιες ελέγχουν και ρυθμίζουν), από κεντρικές τράπεζες και αγορές ομολόγων, από εταιρικά λόμπι που εξαγοράζουν την επιρροή τους σε κρατικούς αξιωματούχους συνεισφέροντας στις προεκλογικές τους εκστρατείες».

Γράφει πολλά ο Σαντέλ σε αυτό το εξαιρετικό βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, αλλά κυρίως μας βάζει στον πυρήνα του προβλήματος που υπάρχει τα τελευταία χρόνια και αφήνει ζωτικό χώρο στους λαϊκιστές και στους ακραίους: η απουσία της ουσιαστικής πολιτικής που ως διαδικασία υποχωρεί και αφήνει χώρο σε λαϊκιστές, εθνικιστές, κ.ά.

Σε συνθήκες μεγάλων κρίσεων, όπως και αυτή που βιώνουμε και σήμερα, είναι ζωτικής σημασίας η επαναφορά της πολιτικής στο κέντρο. Οσο αυτή δεν επιστρέφει και σε στέρεες βάσεις με γνώμονα το κοινό καλό (όρο που θέτει ο Σαντέλ) και δεν κατανοείται γιατί εντείνεται η δυσαρέσκεια, σημαντικό κόμματι των πολιτών θα στέκονται απέναντι στα παραδοσιακά κόμματα και τις ελίτ. Στο χέρι των πολιτικών να το διορθώσουν και άμεσα.