Πώς πρέπει να αλλάξει η ΕΕ

Project Syndicate

Aν και δεν γνωρίζουμε ακόμα πότε ή πώς θα τελειώσει ο επιθετικός πόλεμος του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία, είναι ήδη σαφές ότι η σύγκρουση θα μεταμορφώσει δραματικά την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Η ΕΕ ήταν η απάντηση της Δυτικής Ευρώπης στην εκρηκτική βία των δύο Παγκόσμιων Πολέμων, οι οποίοι ήταν προϊόντα της εκβιομηχάνισης και του εθνικισμού από τον 19ο αιώνα και μετά. Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Δυτική Ευρώπη ήταν οικονομικά διαλυμένη και στρατιωτικά ανυπεράσπιστη απέναντι σε μια σοβιετική εισβολή. Χωρίς το Σχέδιο Μάρσαλ των ΗΠΑ και την εγγύηση της Αμερικής για στρατιωτική προστασία, δύσκολα θα μπορούσε να επιβιώσει. Η ίδρυση του ΝΑΤΟ το 1949 εξασφάλισε ότι το δυτικό τμήμα της ηπείρου θα παρέμενε ασφαλές τόσο από τις σοβιετικές επιδρομές όσο και από την επανεμφανιζόμενη, αν και διχοτομημένη, Γερμανία. Αυτή η διευθέτηση στη συνέχεια γέννησε την ιδέα ότι μια σταθερή δυτικοευρωπαϊκή τάξη θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της οικονομικής ολοκλήρωσης σε μια ενιαία αγορά, συλλογικούς θεσμούς και κοινό νομικό σύστημα – που τελικά συνεπάγεται την πλήρη ενοποίηση των εμπλεκόμενων κρατών.

Αλλά με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήρθαν νέα ερωτήματα σχετικά με την ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων. Η απάντηση ήταν ότι και οι δύο δυτικοευρωπαϊκοί πυλώνες – το ΝΑΤΟ και η ΕΕ – θα επεκτείνονταν για να συμπεριλάβουν τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που το επιθυμούσαν και πληρούσαν τις προϋποθέσεις για ένταξη. Η ελπίδα ήταν να εξαλειφθούν τα τελευταία απομεινάρια της παλιάς αντιπαράθεσης Ανατολής – Δύσης και να εξασφαλιστεί μια μόνιμη ειρήνη μέσω οικονομικών ανταλλαγών και αλληλεξάρτησης.

Υπό τον Πούτιν, ωστόσο, η Ρωσία ακολουθούσε άλλου είδους πολιτική. Κοιτάζοντας στο παρελθόν και όχι στο μέλλον, ο Πούτιν θέλει να αποκαταστήσει την παλιά ρωσική αυτοκρατορία. Εισέβαλε στην Ουκρανία, καταστρέφοντας κάθε ευκαιρία για ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ, τουλάχιστον όσο παραμένει στην εξουσία.

Η ΕΕ θα πρέπει να επικεντρωθεί πολύ περισσότερο σε θέματα ασφάλειας και γεωπολιτικής από ό,τι στο παρελθόν. Τα μέλη της θα πρέπει να αυξήσουν σημαντικά τις αμυντικές τους δαπάνες καθώς και να ενισχύσουν επειγόντως τις συνεισφορές τους στο ΝΑΤΟ. Η ΕΕ θα αντιμετωπίσει και άλλες γεωπολιτικές προκλήσεις, όπως φαίνεται ήδη από τις αιτήσεις για ένταξη της Ουκρανίας, της Γεωργία και της Μολδαβίας. Μέχρι τώρα, το μοναδικό γεωπολιτικό μέσο που είχε στη διάθεσή της η ΕΕ ήταν η υπόσχεση για οικονομική ανάπτυξη. Αλλά αυτή αποδείχθηκε ψευδαίσθηση για την Τουρκία και τα Δυτικά Βαλκάνια.

Σύμφωνα με το ισχύον θεσμικό και νομικό της πλαίσιο, η ΕΕ μπορεί να επιδιώξει τα γεωπολιτικά της συμφέροντα σε πολύ περιορισμένο βαθμό. Η ΕΕ του μέλλοντος θα χρειαστεί επομένως μια πιο ευέλικτη δομή, με μια σχεδόν συνομοσπονδιακή ρύθμιση που θα περιβάλλει έναν ομοσπονδιακό πυρήνα. Αντί να απαιτεί την πλήρη ένταξη ή τίποτα, η ΕΕ θα μπορούσε να προσφέρει στενότερη πρόσβαση στην κοινή αγορά, την κοινή ασφάλεια, τη νομική κοινότητα της ΕΕ, το κοινό νόμισμα κ.λπ.

Οσο τα αυταρχικά καθεστώτα αποτελούν απειλή, η ΕΕ – αντιπροσωπεύοντας την οικονομική και κοινωνική εναλλακτική λύση – θα γίνεται μια ολοένα και πιο σημαντική δύναμη όχι μόνο στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο,τι κι αν συμβεί στην Ουκρανία, η κατάσταση απαιτεί μια νέα δομική ευελιξία και όχι άκαμπτη τήρηση παλιών, υπερβολικά καταπονημένων διευθετήσεων ή υποσχέσεων που δεν μπορούν να εκπληρωθούν.

Ο Γιόσκα Φίσερ, υπουργός Εξωτερικών και αντικαγκελάριος της Γερμανίας από το 1998 έως το 2005, ήταν ηγέτης του Γερμανικού Κόμματος των Πρασίνων επί σχεδόν 20 χρόνια