Ελπίδες από πειραματικό εμβόλιο κατά του καρκίνου

Αν κάτι μάς υπενθύμισε o SARS-CoV-2 είναι πόσο ισχυρά όπλα είναι τα εμβόλια για τη δημόσια υγεία. Δεν είναι τυχαίο πως οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια επενδύουν στα εμβόλια κατά του καρκίνου – έναν νέο σχετικά αλλά πολλά υποσχόμενο ερευνητικό τομέα, που ανθίζει εν μέσω πανδημίας. Στο πλαίσιο αυτό, πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Nature» ανοίγει νέους ορίζοντες, με ορισμένους ειδικούς να κάνουν λόγο για ενδεχόμενο «game changer». Και αυτό διότι ένα πειραματικό εμβόλιο – το οποίο σημειωτέον προς το παρόν έχει δοκιμαστεί μόνο σε πειραματόζωα – φαίνεται να σηκώνει τείχος απέναντι και στις μεταστάσεις.

Για την ιστορία, το πρώτο εμβόλιο κατά του καρκίνου κυκλοφόρησε το 2006 με στόχο την πρόληψη νεοπλασιών που σχετίζονται με τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων HPV (π.χ. καρκίνο του τραχήλου της μήτρας). Παράλληλα, καταγράφεται έκρηξη νέων υπερεξατομικευμένων θεραπειών (ανοσοθεραπείες) για διαφορετικούς τύπους καρκίνου. Αλλά ακόμα και αυτές οι προσεγγίσεις έχουν τα μειονεκτήματά τους. «Τα περισσότερα εμβόλια κατά του καρκίνου στοχεύουν πεπτιδικά αντιγόνα, δηλαδή ειδικά πρωτεϊνικά κύτταρα που εκφράζονται στην επιφάνεια των όγκων» γράφουν οι συγγραφείς της εν λόγω μελέτης. Δεδομένου όμως ότι είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες κάθε ασθένειας και ασθενή, κάνουν τη δημιουργία ενός παγκόσμιου εμβολίου κατά του καρκίνου να φαντάζει ως μη ρεαλιστικός στόχος.

Τ-λεμφοκύτταρα

Εντούτοις, το νέο αυτό πειραματικό εμβόλιο φαίνεται να ξεπερνά το παραπάνω εμπόδιο. Πώς; «Προκαλώντας μια συντονισμένη επίθεση από Τ-λεμφοκύτταρα και κυττάρων φυσικών φονέων (ΝΚ)» αναλύουν οι ερευνητές. Με άλλα λόγια, ενεργοποιούν τα αμυντικά συστήματα πρώτης γραμμής που διαθέτει ο ανθρώπινος οργανισμός ενάντια στις ασθένειες. Και παρότι συνήθως αυτές οι πρωτεΐνες βρίσκουν έναν μηχανισμό να ξεφεύγουν από τις επιθέσεις, το συγκεκριμένο εμβόλιο φαίνεται να ξεπερνά και αυτό το εμπόδιο. Αναλυτικότερα, όταν τα φυσιολογικά κύτταρα υφίστανται βλάβη στο DNA τους, παρουσιάζουν πρωτεΐνες στις εξωτερικές επιφάνειές τους, που λειτουργούν ως… ταμπέλες για το ανοσοποιητικό σύστημα με την αναγραφή «σκοτώστε με». Το πρόβλημα όμως εντοπίζεται στο γεγονός πως κάποια καρκινικά κύτταρα έχουν καταφέρει να διορθώσουν αυτό το λάθος, «σβήνοντας» τα ύποπτα ίχνη που ανιχνεύει η ομάδα καταστροφής του ανοσοποιητικού. Οπως φαίνεται, ωστόσο, δεν μπορούν να κρυφτούν από το νέο εμβόλιο.

Σε κάθε περίπτωση και ενώ προς το παρόν οι μελέτες εστιάζουν σε πειραματόζωα, οι ερευνητές επιμένουν πως τα υπάρχοντα δεδομένα αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά του. Ενα ακόμα εύρημα όμως κάνει τους επιστήμονες του Ινστιτούτου «Wyss» και του Ινστιτούτου Καρκίνου «Dana Farber» να αισιοδοξούν διπλά: «Το εμβόλιο είναι επίσης αποτελεσματικό σε ένα κλινικά σημαντικό πλαίσιο: η ανοσοποίηση ύστερα από χειρουργική αφαίρεση πρωτογενών, υψηλά μεταστατικών όγκων αναστέλλει τη μετέπειτα ανάπτυξη των μεταστάσεων». Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές χορήγησαν το εμβόλιο σε ποντίκια με μελάνωμα και τριπλό αρνητικό καρκίνο του μαστού, που δίνει συχνά μεταστάσεις. Σημειώνεται πως είχε προηγηθεί η αφαίρεση των όγκων χειρουργικά και παρά τις αυξημένες πιθανότητες διαπιστώθηκε ότι το ποσοστό μετάστασης μειώθηκε σημαντικά.

Από το φαρμακείο

Καθώς, δε, έως και σήμερα τα υπάρχοντα εμβόλια κατά του καρκίνου στοχεύουν σε πολύ συγκεκριμένα μόρια στην επιφάνεια του όγκου (εξατομικευμένη θεραπεία), τα μέλη της ομάδας των επιστημόνων εκτιμούν πως το εμβόλιο που μελετούν πιθανόν να είναι το πρώτο που θα μπορεί να το προμηθευτεί κανείς από το… ράφι του φαρμακείου, υπό την έννοια ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευρέως. «Αυτή η προσέγγιση έχει τη δυνατότητα να θεραπεύσει πολλούς ασθενείς που πάσχουν από διαφορετικούς τύπους καρκίνου» υπογραμμίζει ο καθηγητής Βιοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο τουΧάρβαρντ και συν-συγγραφέας, David Mooney.

Αξίζει να σημειωθεί πως τα ελπιδοφόρα αυτά προκλινικά αποτελέσματα οδηγούν τους επιστήμονες να προγραμματίζουν το επόμενο βήμα τους που δεν είναι άλλο από τη δοκιμή του εμβολίου σε ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο. Αλλωστε, οι πληροφορίες που έχουν συλλέξει έως τώρα από την παρατήρηση των πειραματόζωων είναι πως το εμβόλιο μπορεί να λειτουργήσει καλά σε συνδυασμό με ακτινοθεραπεία.