Ξηρασία: Πώς η έλλειψη νερού αλλάζει τη μορφολογία των εδαφών και αχρηστεύει μηχανολογικές κατασκευές

Πολλές χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης συμπεριλαμβανομένης της Βρετανίας πλήττονται αυτό το καλοκαίρι από μια ιστορική ξηρασία. Οι αλλαγές στην καθημερινότητα και τις συνήθειες δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων είναι πρωτόγνωρες (93 από τις 96 γαλλικές επαρχίες έχουν επιβάλει περιορισμούς στην κατανάλωση νερού). Ταυτόχρονα η υποχώρηση της στάθμης εκατοντάδων ποταμών και λιμνών έχει προκαλέσει τεράστιες πιέσεις σε γέφυρες, αναχώματα, φράγματα, θέτοντας σε κίνδυνο κατασκευαστικά έργα και υποδομές αιώνων, που σε κάποιες περιπτώσεις αποτελούν μνημεία της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η Ολλανδία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί. Ως γνωστόν, μεγάλο μέρος των εδαφών της χώρας (των Κάτω Χωρών ακριβέστερα) βρίσκονται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας. Τεράστια φράγματα και άλλα κατασκευαστικά έργα έχουν «αποκαλύψει» τα εδάφη αυτά. Πρόκειται για έργα είναι απαραίτητα για να μην πλημμυρίσουν ξανά τα εδάφη όχι τόσο από θαλασσινό νερό όσο από γλυκό – είναι εξάλλου αμέτρητοι οι παραπόταμοι και οι λίμνες που σχηματίζουν οι πέντε μεγάλοι ποταμοί που διασχίζουν την Ολλανδία.

Διαβάστε ακόμα: Εφιαλτική προειδοποίηση για ξηρασία μέχρι τον Νοέμβριο στην Ιβηρική

Κινδυνεύουν τα ολλανδικά πόλντερ

«Από τις 2 Αυγούστου η χώρα διαπιστώνει ότι πολλά φράγματα έχουν αποδυναμωθεί από την ξηρασία που προκάλεσε η λειψυδρία, ιδίως οι μικρές κατασκευές που είναι απαραίτητες για την αποστράγγιση του νερού και την ξήρανση των πόλντερ», σημειώνεται σε ρεπορτάζ της «Le Figaro».

«Πόλντερ» οι Ολλανδοί ονομάζουν οποιοδήποτε περιφραγμένο με τεχνητό τρόπο τμήμα της επιφάνειας του εδάφους που πλημμυρίζει και περιέχει νερό, καθώς βρίσκεται σε επίπεδο χαμηλότερο από το επίπεδο της πηγής παροχής – η απομάκρυνση των υδάτων γίνεται με μηχανικούς τρόπους με σκοπό την εξασφάλιση γεωργικών και άλλων εκμεταλλεύσεων των εδαφών.

«Στην Ολλανδία, πολλά αναχώματα κατασκευάζονται από άμμο και ειδικές πήλινες επικαλύψεις που κινδυνεύουν να καταρρεύσουν αν δεν βρέχονται με νερά», εξηγεί ο ειδικευμένος σε θέματα αντιμετώπισης γεωτεχνικών και φυσικών κινδύνων μηχανικός του κρατικού γαλλικού Κέντρου Ερευνών και Ανάλυσης Περιβαλλοντικών Κινδύνων CEREMA, Εντουάρ Ντιράν.

«Αυτά τα κεραμικά υλικά όταν στεγνώνουν παρουσιάζουν μια πολύ σημαντική αλλαγή όγκου τους και εμφανίζονται ρωγμές στις κορυφογραμμές, στα αναχώματα και τα επιχώματα. Στην πραγματικότητα κάτω από παρόμοιες καταστάσεις αυτό το στρώμα αργίλου που διασφαλίζει την στιβαρότητα της κατασκευής μπορεί να χάσει τον ρόλο του και να πάψει να αποδίδει», προσθέτει ο Γάλλος μηχανικός.

Διαβάστε ακόμα: Η ξηρασία αποκάλυψε ίχνη δεινοσαύρων σε ποταμό στο Τέξας

Εφιαλτική η προοπτική μιας πλημμύρας

Και η Γαλλία όμως έχει τα δικά της αναχώματα, σημειώνει ο Εντουάρ Ντιράν. «Ορισμένες κατασκευές παρακολουθούνται εδώ και αρκετά χρόνια από τους ειδικούς επειδή εμφανίζουν ρωγμές, ιδιαίτερα στην ακτή του Ατλαντικού», επισημαίνει ο ερευνητής. «Το κύριο πρόβλημα προκλήθηκε από την αυξομείωση της στάθμης του νερού γύρω από αυτές τις δομές», εξηγεί.

Εάν οι αυξομειώσεις της στάθμης είναι πολύ μεγάλες, επηρεάζουν τα «πήλινα υλικά» προκαλώντας ρηγματώσεις, ολίσθηση ή ακόμη και κατάρρευση σε ακραίες περιπτώσεις, κατά τη διάρκεια μιας πλημμύρας για παράδειγμα.

Καθώς αυτά τα φαινόμενα είναι πιθανό να πολλαπλασιαστούν με την κλιματική αλλαγή, «πρέπει να αυξηθεί η επιτήρηση των εν λόγω κατασκευών», προειδοποιεί ο Εντουάρ Ντιράν και τονίζει: «Στην Ολλανδία, σε ορισμένα αναχώματα, οι αρχές είναι υποχρεωμένες να καταβρέχουν για να αποτρέψουν τη δημιουργία ρωγμών και να διατηρήσουν μια συγκεκριμένη στάθμη του νερού.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο αφενός έχει υψηλό κόστος και αφετέρου δεν βοηθά αλλά επιδεινώνει το πρόβλημα της ξηρασίας».

Διαβάστε ακόμα: Οκτώ τόνοι νεκρά ψάρια σε λίμνη στη Γαλλία

Οι γέφυρες του Πάδου

Οι ειδικοί σημειώνουν όμως ότι η ξηρασία δεν απειλεί με καταστροφή και αχρήστευση μόνο τα αναχώματα αλλά (σε μικρότερο βαθμό) και τις γέφυρες ποταμών που στερεύουν. Αυτό συμβαίνει, μεταξύ άλλων, στην Ιταλία όπου ο ποταμός Πάδος είναι ξηρός εδώ και αρκετές εβδομάδες.

Οι γέφυρες που εγκαθίστανται σε αργιλώδη εδάφη μπορεί να υποστούν τις συνέπειες της αποξήρανσης. «Ιδιαίτερα στις δομές στήριξης στις οποίες τοποθετούνται οι γέφυρες, η ζέστη και η ξηρασία μπορούν να προκαλέσουν απειλητικές διαστολές», παρατηρεί ο Ρολάν Αμπού ειδικός σε γέφυρες και μηχανολογικές κατασκευές ερευνητής στο CEREMA.

Ούτα τα φράγματα φαίνεται πως γλιτώνουν από την ξηρασία. «Σε αντίθεση με τα αναχώματα, τα φράγματα βρέχονται μόνιμα με νερό. Εάν ορισμένα μέρη αυτών αποκαλυφθούν λόγω της ξηρασίας και εκτεθούν στον ήλιο και τον αέρα, κινδυνεύουν να υποβαθμιστούν», τονίζει ο Εντουάρ Ντιράν.

Ο μηχανικός του CEREMA προσθέτει ότι η ξηρασία επιδεινώνει και την ενεργειακή κρίση σε περίπτωση που το φράγμα χρησιμοποιείται σε υδροηλεκτρικό έργο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Τέλος, ο Ντιράν σημειώνει και τις επιπλέον εμπλοκές στην εφοδιαστική αλυσίδα που προκαλεί η ξηρασία στην Ευρώπη, στο μέτρο που αχρηστεύει πλωτά ποτάμια.

Διαβάστε ακόμα: Μετά τον Δούναβη, και ο Γιανγκτσέ αποκαλύπτει τα μυστικά του

Φράγματα και διαχείριση των υδάτων

«Πρέπει να τροφοδοτούμε τα ποτάμια όταν πέφτει η στάθμη του νερού. Οι τοπικές αρχές και οι υπεύθυνες διαχειριστικές αρχές έχουν υποχρέωση να το κάνουν για να διατηρηθεί η ζωή στις πλωτές οδούς και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις», σημειώνει ο Ντιράν και αναφέρει ως παράδειγμα το φράγμα της λίμνης Φαμπρέζ στα Πυρηναία, κοντά στις ακτές του Ατλαντικού.

«Ουδέποτε στο παρελθόν μειώθηκαν τόσο πολύ τα αποθέματα νερού στο φράγμα αυτό που αρδεύει την εύφορη κοιλάδα του Οσό», σημειώνει ο ερευνητής.

Κάποιες ευρωπαϊκές υποδομές είναι κατασκευασμένες με την πρόβλεψη να μην καλύπτονται από νερό και ως εκ τούτου εμφανίζουν αυξημένες αντοχές στα πρωτοφανή κλιματικά φαινόμενα του εφετινού καλοκαιριού, σημειώνουν οι ειδικοί του CEREMA. Παρόλα αυτά, λαμβάνονται και μέτρα για την ενίσχυση των υποδομών.

Η τεχνική της τύρφωσης

«Κάποια από τις λύσεις για τη συγκράτηση της αποσύνθεσης των υποδομών είναι η τύρφωση, ιδιαίτερα στα αναχώματα», διευκρινίζει στη γαλλική εφημερίδα ο Εντουάρ Ντιράν. Πρόκειται για μια μέθοδο επικάλυψης των υπό διάβρωση εδαφών με ένα χλοοτάπητα τύρφης που βοηθά ώστε να διατηρούνται τα επίπεδα υγρασίας και αποτρέπει τη διείσδυση της ξηρασίας, όπως εξηγεί ο ερευνητής.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η μεγαλύτερη χώρα σε ό,τι αφορά την εξόρυξη τύρφης στον κόσμο είναι η Ρωσία. Ως εκ τούτου υποθέτει κανείς ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία στερεί την Ευρώπη από μια πολύ χρήσιμη για τη συντήρηση και διάσωση των υποδομών της πρώτη ύλη.

«Σε κάθε περίπτωση, το φαινόμενο της ξηρασίας είναι αρκετά πρόσφατο, επομένως γίνονται μελέτες για την καλύτερη αντιμετώπιση των κλιματικών αυτών αλλαγών», τονίζει ο Ντιράν.

Θα πρέπει ίσως να βιαστούν οι επιστήμονες διότι, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, η διεθνής κοινότητα δεν πείθει ότι διαθέτει τη βούληση για την υπέρβαση της κλιματικής κρίσης. Και ήδη έχουν δημοσιευθεί μελέτες ειδικών που προειδοποιούν ότι από το 2035 τα εξαιρετικά φαινόμενα του εφετινού δραματικού για την Ευρώπη και για άλλες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη καλοκαιριού, θα αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση.