Εθνικισμός εναντίον παγκοσμιοποίησης

Το ακαδημαϊκό κατεστημένο των ΗΠΑ, και όχι μόνο, πατροπαράδοτα υποστηρικτικό του Δημοκρατικού Κόμματος και τώρα βέβαια του προέδρου Τζο Μπάιντεν, κάνει τα πάντα για να αποδείξει ότι ο κόσμος αλλάζει και πως οι οικονομικές πολιτικές του αμερικανού προέδρου είναι σωστές και πως αγκαλιάζουν τις πραγματικότητες που επιτάσσει το μέλλον. Πάνω στη λογική αυτή οι πολιτικές της οικονομίας της αγοράς είναι, κατά την άποψή τους, τελειωμένες και το σωστό είναι οι κυβερνήσεις να στρέφονται στον δημόσιο τομέα και στις ισχυρότερες κανονιστικές δεσμεύσεις (regulation) της οικονομίας.

Το πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα αυτής της τάσης είναι το άρθρο της σχολιογράφου για τις επιχειρήσεις των «Financial Times» Rana Foroohar στο έγκυρο «Foreign Affairs»: «After Neoliberalism: All Economics Is Local» (Μετά τον Νεοφιλελευθερισμό: Ολη η Οικονομία Είναι Τοπική), Δεκέμβριος 2022, σελ. 134-145. Εκεί αναπτύσσεται με πραγματικά εκλεπτυσμένο τρόπο μια καινούργια θεωρία. Η παγκοσμιοποίηση, που στηρίχθηκε στην κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων για την οικονομία, έχει ουσιαστικά τελειώσει. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως, παρά τη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο, το κόστος των μεταφορών και η εξάρτηση από φθηνές πρώτες ύλες στις τέσσερις γωνιές της γης έχουν μεν βοηθήσει πολλές φτωχές χώρες αλλά έχουν δημιουργήσει δυστυχία κι οπισθοδρόμηση σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης.

Μια στροφή σε καινούργια προοδευμένα προϊόντα μέσα στις ίδιες τις δυτικές χώρες θα αποκαταστήσει σταδιακά τη βιομηχανική τους υποδομή και θα τις οδηγήσει και πάλι στην ακμή καταπολεμώντας την ανεργία και δίνοντας έμφαση όχι πλέον στις εισαγωγές αλλά στην τοπική ανάπτυξη και παραγωγή. Ενώ η ενέργεια, οι σπάνιες γήινες πρώτες ύλες και άλλα βασικά προϊόντα, κασσίτερος, βωξίτης, χρυσός κ.ά., εξακολουθούν να αποτελούν μονοπώλιο χωρών του Τρίτου Κόσμου, η έμφαση σε τεχνολογικά προϊόντα υψηλότατου επιπέδου (ηλεκτρικά αυτοκίνητα, 3D εκτυπώσεις, παραγωγή ημιαγωγών – semiconductors) για πολλά νέα προϊόντα και η στροφή στην πράσινη παραγωγή μπορεί να φέρουν και πάλι τη Δύση μπροστά, απεξαρτημένη από τις αγορές του Τρίτου Κόσμου.

Πολλές όμως από αυτές τις ιδέες βρίσκονται στο επίπεδο του ευχολογίου και της φαντασίας. Και οι ίδιοι οι υποστηρικτές αυτών των απόψεων ομολογούν πως μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλό πληθωρισμό λόγω παροχών κι επιδοτήσεων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, δίχως καθαρές επιλογές για την αντιμετώπισή του. Από την άλλη δεν ακουμπούν καθόλου την πιθανότητα συλλογικής αντίδρασης των φτωχότερων εξαγωγικών χωρών εναντίον τους. Τι θα γίνει αν αρνηθούν να εξάγουν προϊόντα απαραίτητα για βιομηχανικές παραγωγές ή για την τροφική αλυσίδα; Εξάλλου, είναι πολύ αμφίβολο αν τα κρατικοπαρεμβατικά πακέτα του Τζο Μπάιντεν θα βρουν στήριξη μέσα στην ίδια την αμερικανική κοινωνία ή ακόμη είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν αντιδράσεις κι από άλλες βιομηχανικές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία) με διαφορετική αντίληψη περί εντοπιότητας…

Ο εθνικισμός που έτσι γίνεται προσπάθεια να έρθει στο προσκήνιο της διεθνούς πολιτικής σκηνής από το παράθυρο είναι εξαιρετικά επικίνδυνος. Για πολλά χρόνια η παγκοσμιοποίηση είχε πετύχει να ανοίξει σύνορα και να προσφέρει ανάπτυξη και ευημερία σε πολλές φτωχές περιοχές της γης. Είχε κατορθώσει έτσι, παρά τα προβλήματα κυρίως ισότητας που κατά περιοχές δημιουργήθηκαν, να προσφέρει αισιοδοξία κι ελπίδα. Τώρα γίνεται προσπάθεια ο κόσμος να ξανακλείσει. Ελπίζω, χωρίς επιτυχία…