Πόλεμοι και σεισμοί – Γιατί και η συμπόνια εξαντλείται;

Κάποια στιγμή πολλοί αμέτοχοι δεν αντέχουν τον βομβαρδισμό των κακών ειδήσεων. Δεν θέλουν πλέον να διαβάζουν αναφορές στον πόλεμο, στις καταστροφές και στην ανθρώπινη δυστυχία ούτε και να βλέπουν τις αντίστοιχες εικόνες. Και αρκετοί δεν αφήνουν άλλο τις ειδήσεις να τους αγγίζουν, περιχαρακώνονται, αν και οι ίδιοι είναι ασφαλείς.

Αυτό το φαινόμενο έχει όνομα. Η “κόπωση συμπόνιας” (αγγλικά compassion fatigue) είναι μια φυσική αντίδραση στον υπερβολικό πόνο των άλλων. «Το ένιωσα αυτό μετά την εισβολή στην Ουκρανία», λέει η Τζέσικα Ρόμπερτς, επίκουρη καθηγήτρια Επικοινωνιακών Σπουδών στο Universidade Católica Portuguesa στη Λισαβόνα. «Όταν άκουσα για πρώτη φορά για τις φρικαλεότητες, τρόμαξα, αλλά μετά άκουσα για μια άλλη πόλη [που επλήγη] και η αντίδρασή μου δεν ήταν τόσο ακραία».

Η κόπωση συμπόνιας δεν χρειάζεται να είναι μόνιμη. Όπως έγραψε το 2003 η Σούζαν Ζόνταγκ στο δοκίμιό της Παρατηρώντας τον πόνο των άλλων: «Η συμπόνια είναι ένα ασταθές συναίσθημα. Πρέπει να μεταφραστεί σε δράση, διαφορετικά ατροφεί». Πώς μπορούμε λοιπόν να κάνουμε πράξη τη συμπόνια;

Κόπωση συμπόνιας και αναισθησία στη βία

Ο Μπραντ Μπούσμαν, ερευνητής μέσων ενημέρωσης στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο στις ΗΠΑ, έκανε πειράματα για το θέμα. Αυτά δείχνουν πώς η βία σε διάφορες μορφές ψηφιακών μέσων, όπως βιντεοπαιχνίδια και ταινίες, μπορεί να απευαισθητοποιήσει τους ανθρώπους στα βάσανα των άλλων ή στη βία στην πραγματική ζωή.

Σε μια μελέτη ο Μπούσμαν και οι συνεργάτες του έβαλαν 320 φοιτητές να παίξουν επί 20 λεπτά ένα βίαιο ή ένα μη βίαιο βιντεοπαιχνίδι. Μετά το τέλος του παιχνιδιού, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ένα ερωτηματολόγιο. Εν τω μεταξύ, άκουσαν να ξεσπά ένας άγριος καβγάς έξω στον διάδρομο.

«Στην πραγματικότητα ο καβγάς ήταν μια ηχογράφηση επαγγελματιών ηθοποιών που τσακώνονταν. Είχαμε επίσης έναν βοηθό ερευνητή έξω από το δωμάτιο που άρχισε να κλωτσάει έναν κάδο απορριμμάτων και μετά να βογκάει», λέει ο Μπούσμαν.

Οι επιστήμονες μέτρησαν πόσο χρόνο χρειάστηκαν οι συμμετέχοντες για να σπεύσουν σε βοήθεια του ερευνητή. Κατά μέσο όρο, οι συμμετέχοντες που έπαιζαν το μη βίαιο παιχνίδι χρειάστηκαν 16 δευτερόλεπτα, ενώ οι συμμετέχοντες που έπαιξαν το βίαιο παιχνίδι χρειάστηκαν 73 δευτερόλεπτα για να σπεύσουν να σώσουν τον υποτιθέμενο τραυματία.

Επιπλέον  όσοι έπαιξαν το βίαιο βιντεοπαιχνίδι βαθμολόγησαν την αψιμαχία ως λιγότερο σοβαρή από εκείνους που έπαιξαν το μη βίαιο παιχνίδι. «Η συνέπεια είναι πως όταν βλέπουμε βίαιες εικόνες γινόμαστε απαθείς και δεν θεωρούμε τη βία σπουδαία υπόθεση. Στην πραγματική ζωή αυτό σε κάνει λιγότερο πρόθυμο να βοηθήσεις ένα θύμα βίας», λέει ο Μπούσμαν.

Η “κόπωση συμπόνιας” είναι μια μορφή συναισθηματικής προστασίας

Σύμφωνα με τον Μπούσμαν, ο ψυχολογικός μηχανισμός που κρύβεται πίσω από την κόπωση οίκτου είναι η απευαισθητοποίηση. «Είναι ένα είδος συναισθηματικού ή προσληπτικού φίλτρου που μας προστατεύει από το να γίνει ένα πάθημα πολύ αγχωτικό ή τραυματικό, ώστε να μπορέσουμε να το διαχειριστούμε.»

Η απευαισθητοποίηση σε βίαιες εικόνες μπορεί επίσης να καθοριστεί από το πώς οι άνθρωποι αντιδρούν σωματικά στο στρες. «Αν μετρήσετε την καρδιαγγειακή απόκριση ή τα εγκεφαλικά κύματα, θα διαπιστώσετε ότι οι αντιδράσεις του φυσιολογικού σοκ σε βίαιες εικόνες μειώνονται σε άτομα που μόλις έχουν παίξει ένα βίαιο βιντεοπαιχνίδι», λέει ο ερευνητής.

Όμως, σύμφωνα με τον Μπούσμαν, η απευαισθητοποίηση στη βία και το τραύμα μπορεί να είναι μια σημαντική στρατηγική προσαρμογής για άτομα που έρχονται συχνά αντιμέτωπα με τραυματικά γεγονότα στη δουλειά, όπως στρατιώτες, εργαζόμενοι στην ανθρωπιστική βοήθεια ή γιατροί.

Το πρόβλημα είναι όταν εντοπίζουμε αυτή την απευαισθητοποίηση στον «κανονικό» πληθυσμό. «Αυτή η προσαρμογή είναι ένας από τους μηχανισμούς που προάγουν την επιθετικότητα και τη βία στην κοινωνία», εξηγεί ο Μπούσμαν. Αναφέρεται σε αποτελέσματα ερευνών που δείχνουν πώς η σύγκρουση στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη κλιμακώνει τη βία μεταξύ των παιδιών.

Η “κόπωση συμπόνιας” είναι αναστρέψιμη

Υπάρχουν ενδείξεις ότι μετά από μια καταστροφή οι άνθρωποι νιώθουν σιγά-σιγά όλο και λιγότερη συμπόνια. “Αυτό συμβαίνει ήδη με τους σεισμούς στην Τουρκία και τη Συρία”, λέει η Ρόμπερτς από το Universidade Catolica Portuguesa. Ωστόσο, σύμφωνα με την καθηγήτρια η κόπωση συμπόνιας είναι επίσης αναστρέψιμη.

«Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προκαλέσουμε συναισθηματική συμμετοχή και συμπόνια μεταξύ των ανθρώπων. Στην έρευνά μας εξετάσαμε το επιτυχημένο φωτογραφικό μπλογκ “Άνθρωποι της Νέας Υόρκης”. Εστιάζει στις θετικές και κατανοητές ιστορίες από τη ζωή των ανθρώπων και όχι στα τραύματά τους, κάτι που βοηθά στην εκδήλωση συναισθηματικής συμμετοχής», καταλήγει η Ρόμπερτς.

Φρεντ Σβάλερ

Επιμ. Ευθύμης Αγγελούδης

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ