Οικογενειακές Επιχειρήσεις: Ο μεγάλος άγνωστος της εθνικής οικονομίας και η ανάγκη εφαρμογής στοχευμένων πολιτικών

Στην Ελλάδα αντίστοιχα, οι οικογενειακές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται σε όλο το φάσμα των κλάδων από τη βιομηχανία και το εμπόριο, έως τη ναυτιλία και τις υπηρεσίες.
Στις χώρες της Βόρειας, Νότιας και Δυτικής Ευρώπης η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ετερογένεια των οικογενειακών επιχειρήσεων είναι περισσότερο διαδεδομένη και αυτές πλέον αποτελούν ξεχωριστή οντότητα στο δημόσιο διάλογο. Αντίθετα, στην Ανατολική Ευρώπη οι οικογενειακές επιχειρήσεις εξομοιώνονται με τις ΜΜΕ.

Είναι χαρακτηριστικό, πως στις Ευρωπαϊκές χώρες δεν υπάρχει μοναδικός ορισμός της οικογενειακής επιχείρησης, που να εφαρμόζεται σε κάθε χώρα, στη δημόσια συζήτηση, τη νομοθεσία, ως κριτήριο ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας ή ως κριτήριο για συλλογή στατιστικών δεδομένων για την ακαδημαϊκή έρευνα. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι περίπου 90 διαφορετικοί ορισμοί, οι οποίοι απαιτούν κυρίως σημαντική οικογενειακή επιρροή στην ιδιοκτησία, τη διοίκηση και τη διακυβέρνηση των επιχειρήσεων αυτών.

Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης έχουν αναπτυχθεί διακριτοί Φορείς για τη στήριξη της οικογενειακής επιχειρηματικότητας, όπως:

• Δίκτυα Οικογενειακών Επιχειρήσεων, με σκοπό τη δικτύωση τους, την ανταλλαγή πληροφοριών, καθώς το lobbying με διάφορες ομάδες-στόχους, όπως το ευρύ κοινό και οι κυβερνήσεις.
• Οργανώσεις Εργοδοτών ή τμήματα επιμελητηρίων που αναγνωρίζουν το γεγονός ότι ένας σημαντικός αριθμός από τις επιχειρήσεις – μέλη τους αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις.
• Πάροχοι υπηρεσιών υποστήριξης, όπως πανεπιστήμια που έχουν δημιουργήσει μαθήματα ή και εξειδικευμένα προγράμματα σπουδών για τη διοίκηση οικογενειακών επιχειρήσεων και ταυτόχρονα επενδύουν στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική συνεισφορά αυτών των επιχειρήσεων, τη διοίκηση και τη διακυβέρνηση τους, τη διαδοχή, τις σχέσεις οικογένειας-επιχείρησης, την καινοτομία, την ανταγωνιστικότητα, και τη διεθνοποίησή τους.

Αντίστοιχα, έχουν εφαρμοστεί Πολιτικές για τη στήριξη των επιχειρήσεων αυτών, όπως:

Νομοθεσίες που διευκολύνουν τις μεταβιβάσεις των επιχειρήσεων, καθώς η μετάβαση γενεών αποτελεί κρίσιμο ζήτημα για τη βιωσιμότητα και την επιβίωση τους. Αντίστοιχες, που παρέχουν τη δυνατότητα θεσμοθέτησης μετοχών χωρίς δικαίωμα ψήφου, ευνοώντας την πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση και άλλες που ρυθμίζουν τη φορολογία που σχετίζεται με τις μεταβιβάσεις, μιας και ο φόρος κληρονομιάς και δωρεών αποτελεί σημαντική πρόκληση για τις οικογενειακές επιχειρήσεις.
Εργαλεία Διακυβέρνησης, μιας και οι οικογενειακές επιχειρήσεις χρειάζονται οργανωτικές δομές που προορατικά θα εξουδετερώνουν την εμφάνιση συγκρούσεων.

Σε ορισμένες χώρες έχουν εκπονηθεί κώδικες διακυβέρνησης για οικογενειακές επιχειρήσεις και έχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες που αφορούν στην εταιρική διακυβέρνηση, την οικογενειακή διακυβέρνηση, τα οικογενειακά πρωτόκολλα, τα οικογενειακά καταστατικά και τα οικογενειακά συμβούλια.

Μεθοδολογίες για τη Μεταβίβαση των Επιχειρήσεων και τρόποι ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία ενός ουσιαστικού και έγκαιρου σχεδιασμού για τη διαδοχή προσφέρονται από διάφορους φορείς, είτε κυβερνητικούς, είτε οργανώσεις εργοδοτών ή δίκτυα οικογενειακών επιχειρήσεων.
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες τέλος, ομάδες εμπειρογνωμόνων που ασχολούνται με οικογενειακές επιχειρήσεις διερευνούν τον κλάδο και τις προκλήσεις και προσπαθούν να πείσουν τις κυβερνήσεις και τις δημόσιες αρχές να τροποποιήσουν τους όρους του πλαισίου δράσης των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Η συζήτηση αυτή είναι ανάγκη να ξεκινήσει πλέον και στην Ελλάδα, συνοδευόμενη από ανάληψη συγκεκριμένων πολιτικών προωτοβουλιών.

Η έλλειψη αναγνωρισιμότητας και κατανόησης της διαφορετικότητας των οικογενειακών επιχειρήσεων και η συχνή εξίσωσή τους με τις ΜΜΕ, οφείλεται στην έλλειψη οριοθέτησης αυτού του πεδίου. Ο σαφής προσδιορισμός τους θα αναδείξει την οικονομική και κοινωνική συνεισφορά αυτών των επιχειρήσεων, καθώς επίσης την ανάγκη για τη χάραξη εξειδικευμένων πολιτικών για αυτές. Επιπλέον, οργανισμοί αντιπροσώπευσης ή δίκτυο των επιχειρήσεων αυτών είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν, με σκοπό να αποκτήσουν άμεση εμπλοκή στις διαδικασίες διακυβέρνησης, σε συνεργασία με κυβερνητικούς φορείς και υπευθύνους χάραξης πολιτικής, με στόχο τη στήριξη των οικογενειακών επιχειρήσεων μέσα από απόλυτα στοχευμένες πολιτικές.

Πολιτικές για την κεφαλαιακή στήριξη των οικογενειακών επιχειρήσεων πρέπει επίσης να διερευνηθούν. Φορολογικά κινητρα με στόχο τα επανεπενδυμένα κέρδη ή τους φόρους κληρονομιάς και δωρεών είναι χρήσιμα, ιδιαίτερα για μικρότερου μεγέθους επιχειρηματικά σχήματα. Εργαλεία στήριξης για τις οικονομικές υποχρεώσεις κατά τη μεταβίβαση των επιχειρήσεων μπορούν να ενισχύσουν τη ρευστότητα τους και να μείωσουν τον κίνδυνο αφερεγγυότητας σε οικονομικά δύσκολες περιόδους. Επιπλέον, πλαίσια για πρόσβαση σε εξωτερική χρηματοδότηση, χωρίς να χρειάζεται να χαθεί ο έλεγχος τη διοίκησης, αποτελούν ένα ακόμη μέτρο στήριξης.

Πολιτικές για την εκπαίδευση και ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας αυτών των επιχειρήσεων είναι επίσης επιβεβλημένες. Είναι κρίσιμο για τις οικογενειακές επιχειρήσεις να μπορούν να διαχειριστούν τις σχέσεις και τις πιθανές συγκρούσεις ανάμεσα στην οικογένεια και την επιχείρηση. Επιπλέον είναι σημαντικό να μπορούν να αναγνωρίζουν τις αλλάγες του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και να βελτιστοποιούν τις εσωτερικές τους λειτουργίες, στην κατεύθυνση της αύξησης της ανταγωνιστικότητας τους και τελικά της εξασφάλισης μιας βιώσιμης πορείας.

Πρωτοβουλίες, τέλος, για την αύξηση της ευαισθητοποίησης των επιχειρήσεων αυτών για τη σημασία του προγραμματισμού της διαδοχής είναι επίσης απαραίτητες, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές και δημογραφικές αλλαγές που συντελούνται στη χώρα. Η παροχή πληροφοριών, κατευθυντήριων γραμμών, συμβουλευτικής, αλλά και εργαλείων σχεδιασμού για την υποστήριξη της διαδοχής μπορεί να έρθει μέσα από στοχευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, που θα μπορούν να προσφέρονται από τα δίκτυα οικογενειακών επιχειρήσεων ή τις εργοδοτικές οργανώσεις σε συνεργασία με Πανεπιστήμια και εκπαιδευτικούς φορείς.
Η συζητήση για το μεγάλο άγνωστο της εθνικής οικονομίας και τις στοχευμένες πολιτικές στήριξής του πρέπει πλέον να ξεκινήσει.

* Δρ. Ιωάννης Κίνιας, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου