Fortenova: Ο κροατικός κολοσσός λιανικής που δεν μπορεί να ξεμπλέξει με τους Ρώσους

Η Fortenova, κολοσσός λιανικής στην Κροατία, προσπάθησε επανειλημμένα να ξεφύγει από τα πλοκάμια του Κρεμλίνου, αλλά μάταια.

Την παραμονή της εισβολής στην Ουκρανία, η μεγαλύτερη ρωσική τράπεζα, Sberbank, βρισκόταν σε προχωρημένες συζητήσεις για την πώληση του μεγαλύτερου μέρους των περιουσιακών της στοιχείων στην Ευρώπη.

Το Οικονομικό Φόρουμ της Ρωσίας προβάλλει την απομόνωση του Πούτιν

Οι διαπραγματευτές της τράπεζας είχαν μια μαραθώνια 12ωρη συζήτηση με έναν εξέχοντα ούγγρο επενδυτή, ο οποίος ήταν έτοιμος να πληρώσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για το μερίδιό της στη Fortenova.

Σύμβολο για την Κροατία

Η Fortenova, παρόλο που μόλις έβγαινε από ένα πλάνο επώδυνης αναδιάρθρωσης, αποτελεί για την Κροατία σύμβολο επιχειρηματικού πνεύματος, με τεράστια επίδραση στη συνολική οικονομία.

Με brands όπως το σούπερ μάρκετ Konzum, είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης της χώρας, με 45.000 άτομα προσωπικό και χιλιάδες προμηθευτές.

Τα ετήσια έσοδά της, άνω των 5 δισ. ευρώ, έχουν υπερβεί κατά καιρούς το 10% του ΑΕΠ της Κροατίας. Με ένα δίκτυο πωλήσεων που εκτείνεται σε ολόκληρη την περιοχή, είναι αυτονόητο ότι η αποτυχία του θα υπονόμευε τη βιομηχανία τροφίμων σε ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων.

Η ανατροπή στις 24 Φεβρουαρίου 2022

Όλα ήταν κανονιστεί μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Το επόμενο πρωί, όμως, οι εξελίξεις τους πρόλαβαν και τους άφησαν μετέωρους μην ξέροντας πώς να προχωρήσουν.

«Αποφάσισαν να περιμένουν και δύο εβδομάδες αργότερα πήραν το “οκ”. Μέχρι τον Απρίλιο είχαν πέσει οι υπογραφές», είπε άτομο με γνώση της υπόθεσης, που μίλησε στους FT. Ωστόσο,  η συμφωνία, όπως και πολλές παρόμοιες, σύντομα θα έπεφτε στο κενό, όσο ο πόλεμος διέσπειρε δυσαρέσκεια και καχυποψία στον κόσμο των επιχειρήσεων.

Από τις 24 Φεβρουαρίου του 2022, η Fortenova τέθηκε σε συναγερμό, καθώς η πλειοψηφούσα ιδιοκτήτριά της, όχι όποια κι όποια, αλλά η ρωσική τράπεζα Sberbank, που βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο του Κρεμλίνου, άρχισε να επιδίδεται σε μάταιες προσπάθειες εκποίησης της εταιρείας.

Η Fortenova βρέθηκε απέναντι σε πιθανούς σωτήρες μεταξύ άλλων από την Κεντρική Ευρώπη, τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή, καθώς η διεύρυνση των κυρώσεων έκανε κάθε συναλλαγή όλο και πιο επικίνδυνη.

Δύο προσπάθειες από την ΕΕ να αποκτήσει το ρωσικό μερίδιο, απέτυχαν παταγωδώς, εγείροντας υποψίες στο Ζάγκρεμπ για ανάμειξη άλλων κυβερνήσεων στην πώληση και οδηγώντας σε μια εκστρατεία άσκησης πίεσης από την ίδια την κροατική κυβέρνηση.

Καθώς η κρίση στις σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης βαθαίνει όλο και περισσότερο και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αποκατασταθούν, η αποσύνδεση των οικονομικών δεσμών της προηγούμενης περιόδου, της προ του πολέμου μπορεί να είναι περίπλοκη και δαπανηρή και να ανοίξει την πόρτα σε σκοπιμότητες.

Μέσα σε αυτόν τον λαβύρινθο, η Fortenova έχει καταστρώσει ένα σχέδιο για επενδυτές που θα μπορούσαν να πάρουν τη σκυτάλη από τους Ρώσους. Την ίδια στιγμή, όμως, προετοιμάζεται για μια χρεοκοπία που θα έβαζε τους πιστωτές της να αναλάβουν την υπόθεση.

«Η εταιρεία έχει τοξική ιδιοκτησία», σχολίασε στους FT ο CEO της Fortenova, Fabris Peruško. «Δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με τη ρωσική πλευρά που έχει υποστεί κυρώσεις. Το κάναμε τον τελευταίο χρόνο, δοκιμάσαμε τα πάντα. Αλλά τώρα πρέπει να πάρουμε μια τολμηρή απόφαση».

Η γέννηση από τα λουλούδια και η είσοδος της Sberbank

Η εταιρεία που εξελίχθηκε στον γίγαντα Fortenova γεννήθηκε στο έδαφος των Βαλκανίων.

Το 1976 ο Ivica Todorić, ένας 25χρονος επιχειρηματίας, ίδρυσε μια εταιρεία για την καλλιέργεια και εμπορία λουλουδιών. Επεκτείνοντας την επιχείρησή του στα βρώσιμα φυτά, η εταιρεία του, η Agrokor, αψήφησε το τότε καθεστώς της Γιουγκοσλαβίας και εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες στην Κροατία.

Μια σειρά από εξαγορές τη βοήθησε να επεκταθεί στα Βαλκάνια. Ωστόσο, η Agrokor μέχρι το 2017, όταν και χρεοκόπησε προκαλώντας σοκ στην κροατική οικονομία, είχε συσσωρεύσει απώλειες και χρέη που δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει.

Η ρωσική Sberbank ήταν ο μεγαλύτερος δανειστής της Agrokor και η αναδιάρθρωση την έκανε τον μεγαλύτερο ιδιοκτήτη με μερίδιο 42%. Έτερη ρωσική τράπεζα, η VTB, κατείχε το 7%. Σημαντική ήταν και η συμμετοχή της κροατικής κυβέρνησης, με στελέχη και  συμμετείχε βαθιά.

Και εγένετο Fortenova

Τότε ήταν και η μοναδική φορά που ενεπλάκη ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η πρόεδρος της Κροατίας Kolinda Grabar-Kitarović τον επισκέφτηκε στο θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας Sochi προκειμένου να συζητήσουν διά ζώσης για τη δύσκολη κατάσταση στο Agrokor, σύμφωνα με πηγή που επικαλείται η εφημερίδα.

Ο Πούτιν φέρεται να έγινε έξαλλος που η Sberbank είχε βαλτώσει στην Κροατία με αυτόν τον τρόπο και της ζήτησε να αποσύρει τα κεφάλαιά της.

Μετά από αυτό συστάθηκε νέα διοίκηση, με διευθύνοντα σύμβουλο τον Peruško.

Περίπου 70 πιστωτές αποκαταστάθηκαν με μια τετραετή έκδοση ομολόγων 1,2 δισ. δολαρίων υπό την HPS Investment Partners, αποκαθιστώντας τη ρευστότητα της εταιρείας.

Ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους της Κροατίας, που δραστηριοποιείται στον χώρο της ενέργειας, ο Pavao Vujnovac, συγκέντρωσε μερίδιο 29% και μπήκε στο διοικητικό συμβούλιο. Ορισμένες δραστηριότητες αποσπάστηκαν, άλλες συγχωνεύτηκαν. Η ανασυσταθείσα εταιρεία ονομάστηκε Fortenova το 2019.

Ο «σωτήρας» Viktor Orbán…

Με την ένταση να κλιμακώνεται στο έδαφος της Ουκρανίας, η τράπεζα ήθελε να αποχωρήσει από το μερίδιο του 1 δισ. ευρώ. Στις αρχές του 2022, εμφανίστηκε ως σανίδα σωτηρίας μια προσφορά από την Ουγγαρία.

Ο ούγγρος πρωθυπουργός Viktor Orbán ήταν μια προφανής επιλογή για βοήθεια, για τη ρωσική πλευρά. Ήταν φίλα προσκείμενος στο Κρεμλίνο και φιλοδοξούσε να αυξήσει την επιρροή του στα Βαλκάνια. Ακόμα καλύτερα, ο μόνος που μπορούσε να υποβάλει προσφορά για την πολύπαθη Fortoneva ανήκε στον κύκλο των πιστών του φίλων.

«Διορισμένος» πλειοδότης ήταν η Indotek, ο όμιλος εμπορικών ακινήτων του αυτοδημιούργητου Ούγγρου δισεκατομμυριούχου Dániel Jellinek, περιστασιακού επιχειρηματικού συνεργάτη του István Tiborcz, γαμπρού του Orbán.

Η ρωσική τράπεζα δέχθηκε μια επιστολή προσφοράς τον Ιανουάριο του 2022.

Οι δυο πλευρές τα είχαν όλα συμφωνήσει. Έμενε να πέσουν οι τελικές υπογραφές και μια τελευταία τυπική εκκρεμότητα: επειδή ένα μικρό μέρος των μετοχών της Fortenova βρισκόταν υπό έλεγχο στη δικαιοδοσία της Βρετανίας, έπρεπε να δώσει το πράσινο φως ο επιτηρητής κυρώσεων του βρετανικού υπουργείου Οικονομικών.

Στο μεταξύ ξέσπασε ο πόλεμος και αυτή η τελευταία λεπτομέρεια δεν διευθετήθηκε ποτέ, η άδεια δεν δόθηκε ποτέ από τη βρετανική αρχή –ούτε και απορρίφθηκε- με ορισμένους αξιωματούχους στο Ζάγκρεμπ και στη Βουδαπέστη, να το αποδίδουν στις σχέσεις του ούγγρου προέδρου και του έμπιστού του επιχειρηματία με τους Ρώσους.

Από την υποψήφια Indotek υποστήριξαν στους FΤ ότι «κανένας πολιτικός παίκτης δεν είχε καμία σχέση με τη συναλλαγή από την ουγγρική πλευρά». «Παίρνουμε τις επιχειρηματικές μας αποφάσεις με κριτήρια αγοράς και όχι με κριτήρια πολιτικά ή… συγγενικά».

Η Indotek, σύμφωνα με την ίδια δήλωση, ένιωσε ότι δεν είχε την υποστήριξη της ελίτ της Κροατίας και ότι θα επανέλθει με προσφορά εφόσον αυτό αλλάξει. «Δεν θέλαμε να εμφανιστούμε σε μια αγορά όπου δεν είμαστε ευπρόσδεκτοι», ανέφεραν στο email τους οι άνθρωποι της εταιρείας.

…Και η Allianz

Με τις πρώτες κυρώσεις της Δύσης σε βάρος της Ρωσίας, η Sberbank βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα.

Καθώς οι δυτικές εταιρείες απέσυραν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία, οι ρωσικές εταιρείες αναγκάστηκαν επίσης να εγκαταλείψουν τα ευρωπαϊκά περιουσιακά στοιχεία, όσο – όσο.

Οι πιθανοί αγοραστές του λιανοπωλητή από την ΕΕ έλαβαν προθεσμία μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου για να κάνουν οποιαδήποτε συμφωνία με τους ρώσους δανειστές.

Μια ομάδα κροατικών ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ταμείων ανέλαβε δράση για τη διάσωση μιας από τις σημαντικότερες κρατικές εταιρείες.

Σχημάτισαν μια κοινοπραξία τεσσάρων ταμείων και υπέβαλαν μια μη δεσμευτική προσφορά για το μερίδιο της Fortenova στην πολύ χαμηλή τιμή των 500 εκατ. ευρώ.

Για τη Sberbank ήταν ακριβώς μισό δισεκατομμύριο περισσότερα από το τίποτα, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά οι FT.

Και πάλι, όμως, ένα βήμα πριν το τέλος, το μεγαλύτερο ταμείο της κοινοπραξίας, το AZ Fund, αποχώρησε.

Τι ενδιαφέρον υπάρχει εδώ; Το AZ Fund ανήκει κατά πλειοψηφία σε μια από τις μεγαλύτερες ασφαλιστικές εταιρείες στον κόσμο, στη γερμανική Allianz που έχει συνενωθεί με την ιταλική UniCredit. Χωρίς την AZ, οι άλλοι εταίροι θα είχαν ανεπαρκή κεφάλαια και θα ήταν υπερβολικά εκτεθειμένοι σε ένα πολύ μεγάλο περιουσιακό στοιχείο βάσει της κροατικής νομοθεσίας.

Μετά τις 24 Οκτωβρίου, όταν τα ταμεία έλυσαν και επίσημα τη συμφωνία, ο Peruško πληροφορήθηκε ότι το αφεντικό της Allianz της Κεντροανατολικής Ευρώπης, Πέτρος Παπανικολάου, ήγειρε ανησυχία ότι τα χρήματα που θα καταβάλλονταν για την εξαγορά του ποσοστού της Sberbank θα κατευθύνονταν στη Ρωσία, κάτι το οποίο ήταν ανεπιθύμητο για τη Δύση η οποία ακριβώς για να εμποδίσει τη χρηματοδότηση της Μόσχας επέβαλε αλλεπάλληλες κυρώσεις. Και ο Παπανικολάου επιθυμούσε να είναι απόλυτος συμμορφωμένος.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που επικαλούνται από την AZ οι FT, η Fortenova και η κροατική κυβέρνηση προέτρεψαν την Allianz να εγκρίνει τη συμφωνία. Στο τέλος, το εποπτικό συμβούλιο του ταμείου το έθεσε σε ψηφοφορία. Ένα μέλος ψήφισε υπέρ, λέγοντας ότι τα πλεονεκτήματα υπερτερούσαν των κινδύνων και ένα άλλο απείχε. Αλλά δύο σχετικά νεοδιορισθέντες του συμβουλίου, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου του, ψήφισαν κατά. Η συμφωνία μόλις είχε ακυρωθεί πριν καν ισχύσει.

«Είχαν τα πάντα», είπε άτομο προσκείμενο στις συζητήσεις με ενδιαφέρον για την επιτυχία της συμφωνίας. «Παρόλα αυτά σκότωσαν τη συμφωνία», τόνισε, χαρακτηρίζοντας την απόφαση ως «το μεγαλύτερο λάθος όλων των εποχών.

Τελικά, η αποχώρηση της Allianz άνοιξε την πόρτα για άλλους επενδυτές. Αλλά αποδείχθηκαν ότι ήταν ακριβώς το είδος των αμφίβολων που η κυβέρνηση προσπάθησε να αποτρέψει.

Ο σεΐχης από τα ΗΑΕ

Με λίγες μέρες να απομένουν μέχρι τη λήξη της προθεσμίας της ΕΕ, οι υποψήφιοι αγοραστές ήταν πολλοί λίγοι. Αλλά σύντομα αποδείχθηκε ότι η Sberbank είχε έναν άσσο της τελευταίας στιγμής στο μανίκι: ένας νέος επενδυτής από τα Εμιράτα, σεΐχης, αγόρασε το μερίδιο της τράπεζας στη Fortenova. Με μεγάλη οικονομική επιφάνεια και στενούς δεσμούς με τη βασιλική οικογένεια των ΗΑΕ, ο Saif Alketbi είπε ότι ήθελε να επενδύσει για τον ίδιο.

Αν η αποχώρηση της Allianz ήταν σοκ, η εμφάνιση του Alketbi άφησε τους Κροάτες στήλη άλατος. Ο άνθρωπος αυτός ουδεμία επαφή είχε ουδέποτε με την εταιρεία. Κανένας επιτόπιος έλεγχος δεν προηγήθηκε. Ο Alketbi δεν είχε πατήσει καν το πόδι του στην Κροατία. Αγόρασε αυτό που λέει ο λαός μας «γουρούνι στο σακί».

Πρόσφατα το τοπίο σαν να ξεκαθάρισε. Σε δήλωσή του ο σεΐχης είπε ότι είχε συνεργαστεί με έναν κροάτη επιχειρηματία ονόματι Miodrag Borojević και δρομολόγησε δάνειο 400 εκατ. ευρώ από τη ρωσική Gazprombank σε περίπτωση που η συμφωνία του συνταξιοδοτικού ταμείου καταρρεύσει. Όταν πράγματι η συμφωνία κατέρρευσε, ο σαουδάραβας κινήθηκε ταχύτατα.

Το όχημα που επέλεξε, μια ρωσική εταιρεία που ονομάζεται Aivazovsky Invest, δεν ήταν στο όνομά του όταν υπέγραψε τη συμφωνία. Αλλά η εταιρεία αυτή και ο κροάτης επιχειρηματίας Borojević είχαν όντως δεσμούς με έναν πολύ γνωστό Κροάτη, με το όνομα Krešimir Filipović. (Όλως τυχαίως;) ο τελευταίος έχει διασυνδέσεις με τη ρωσική πολιτικοοικονομική ελίτ.

(Επίσης… τυχαίως;) ενδιαφερόταν εδώ και καιρό να αγοράσει ο ίδιος τη Fortenova, σύμφωνα με τις πηγές των FT. Και το τίμημα των 400 εκατ. ευρώ ήταν ένα εξαιρετικά συμφέρον deal για αυτόν, αφού ήταν το 1/3 της πραγματικής τιμής.

Η κροατική κυβέρνηση δεν έχασε χρόνο για να μπλοκάρει τη συμφωνία, καθώς υποψιαζόταν πιθανή παραβίαση των κυρώσεων σε περίπτωση πώλησης χωρίς την έγκρισή τους.

Στα μέσα Δεκεμβρίου, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επέκτεινε τις κυρώσεις στην SBK ART, το όχημα για την ιδιοκτησία της Sberbank στη Fortenova. Στους Filipović και Borojević – εταίρους του Alketbi, του σεΐχη επενδυτή των ΗΑΕ – επιβλήθηκαν επίσης κυρώσεις.

«Η Sberbank διατηρεί τον αποτελεσματικό έλεγχο του μεριδίου Fortenova παρά την υποτιθέμενη μεταβίβαση των μετοχών της σε επιχειρηματία από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα», ανέφερε το Συμβούλιο.

Ως οικονομικός υποστηρικτής της Μόσχας, αυτό το όχημα είχε πλέον κυρώσεις και αποκλειστεί στην ΕΕ.

Η Fortenova διασφάλισε επίσης ότι οι ιδιοκτήτες του μεριδίου της Sberbank δεν θα μπορούσαν να συμμετέχουν στις αποφάσεις της εταιρείας, προστατεύοντας τον όμιλο από τα ρωσικά κόλπα.

Κατά την επίσημη άποψη της ΕΕ, η Sberbank ήταν πλέον ουσιαστικά ο σιωπηλός εταίρος.

Κούρσα ενάντια στον χρόνο

Μέχρι σήμερα, αυτό εξακολουθεί να αφήνει τη Fortenova με έναν Ρώσο ιδιοκτήτη, κάτι που όπως είναι αναμενόμενο απωθεί τους επενδυτές και κρατά τα οικονομικά της εταιρείας άλυτο πρόβλημα.

Και στο μεταξύ, ο χρόνος στενεύει: Η Fortenova πρέπει να αναχρηματοδοτήσει περίπου 1 δισ. ευρώ χρέος μέχρι τον Σεπτέμβριο.

«Δεν είναι μόνο το ζήτημα των χρημάτων, αλλά η προστασία έναντι της μηδενικής αξίας», λέει ο CEO της εταιρείας. «Κάθε μέρα που πλησιάζουμε στην χρεοκοπία αυξάνει την επείγουσα ανάγκη από την πλευρά των μετόχων να υποβάλουν μια προσφορά. . . Είμαστε σε μια κούρσα ενάντια στο χρόνο».

Το έπος της Fortenova είναι μια προειδοποιητική ιστορία για το τι μπορεί να συμβεί όταν τα εταιρικά συμφέροντα παγιδευτούν από γεωπολιτικές εντάσεις.