Υπερτουρισμός: Πώς θα μπει φρένο στην άλωση νησιών και ιστορικού κέντρου

Με τα μάτια καρφωμένα στην οθόνη του κινητού, δύο ζευγάρια τουριστών, αναψοκοκκινισμένα από τον καυτό μεσημεριανό ήλιο, σέρνουν τις βαλίτσες τους στο πλακόστρωτο της Καραΐσκου στο κέντρο του Πειραιά. Αναζητούν, μέσω του Google map, τα καταλύματα που έκλεισαν σε πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Από το μικρό καφέ του πεζοδρόμου ο κ. Κώστας προθυμοποιείται να τους βοηθήσει. «Από την Αυστρία ήταν τα παιδιά» λέει στην ομήγυρη των θαμώνων. «Γέμισε η Αθήνα τουρίστες. Δεν βρίσκουν κατάλυμα εκεί, έρχονται σωρηδόν στον Πειραιά. Βοηθάει και το μετρό. Παλαιότερα ελάχιστοι τουρίστες έφταναν εδώ και οι περισσότεροι δεν έμεναν πάνω από μια-δυο μέρες. Ισα για να ξαποστάσουν πριν φύγουν για τα νησιά» λέει ο ίδιος.

Τουρισμός: Στροφή στις προτιμήσεις – Γιατί ο… ήλιος δεν αποτελεί κριτήριο

Το κέντρο της Αθήνας δεν μπορεί να τους χωρέσει όλους παρότι έχει μετατραπεί σε ένα απέραντο ξενοδοχείο και έτσι διαχέονται στην πόλη, με τις πιο κοντινές περιοχές να έχουν ήδη κορεστεί –Κυψέλη, Αμπελόκηποι, Ιλίσια κ.ά. – και τις πιο απομακρυσμένες να ακολουθούν την ίδια πορεία. Μάλιστα, υπάρχουν πολυκατοικίες στην καρδιά της πόλης στις οποίες όλα τα διαμερίσματα διατίθενται για βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Η οικιστική χρήση στις γειτονιές του Κέντρου τείνει να εξαφανιστεί, αλλά και όλες οι υποστηρικτικές χρήσεις. Οπου κλείνει ένα μικρομάγαζο – παντοπωλείο, κρεοπωλείο, μανάβικο, τσαγκάρικο, παραδοσιακό μαγέρικο, καθαριστήριο, κουρείο κ.λπ. – την επόμενη ημέρα στη θέση του ανοίγει, στην καλύτερη περίπτωση, ελληνικό εστιατόριο ή σουσάδικο, μεξικάνικο, μπαρ, καφετέρια, τουριστικό εμπορικό κατάστημα.

Ετσι, ο χαρακτήρας μιας γειτονιάς ή μιας περιοχής αλλοιώνεται και γίνεται αφιλόξενη για τους μόνιμους κατοίκους της, αλλά σταδιακά και για τους επισκέπτες οι οποίοι αναζητούν προορισμούς με «ταυτότητα». Δεν είναι τυχαίο ότι οι τουρίστες σταδιακά γυρίζουν την πλάτη σε άλλοτε δημοφιλείς προορισμούς.

Μποτιλιάρισμα στα νησιά

Ιδια εικόνα και στα τουριστικά νησιά, τα οποία κινδυνεύουν να χάσουν την αυθεντικότητά τους καθώς μετατρέπονται σε τεράστιες τουριστουπόλεις, όπως η Μύκονος ή η Σαντορίνη. Χρόνο με τον χρόνο, στα αδόμητα κομμάτια γης τα ξενοδοχεία και οι παραθεριστικές βίλες πολλαπλασιάζονται και οι δρόμοι μποτιλιάρονται όπως τα χειμωνιάτικα πρωινά στην Κηφισίας. Το ίδιο και τα στενά σοκάκια, όπου μπορεί να χρειαστεί κανείς μισή ώρα για να διασχίσει με τα πόδια μόλις λίγα μέτρα, όπως π.χ. στην Οία της Σαντορίνης, ειδικά τις ημέρες που φτάνουν τα κρουαζιερόπλοια. Το νερό δεν επαρκεί, τα απορρίμματα ξεχειλίζουν και μεταφέρονται σε άλλα νησιά ή στην ηπειρωτική χώρα για διαχείριση, παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες εξαφανίζονται (κτηνοτροφία, αλιεία κ.λπ.), η ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και η ηχορρύπανση αυξάνονται.

Τα προβλήματα είχαν διαφανεί χρόνια πριν, αλλά δεν ανέκοψαν την ξέφρενη ανοικοδόμηση.

Ερχεται μελέτη για τη φέρουσα ικανότητα

Η τουριστική εκμετάλλευση στην Ελλάδα γίνεται χωρίς να έχει εξεταστεί προηγουμένως ο μέγιστος αριθμός τουριστών που μπορεί να φιλοξενήσει κάθε τόπος δίχως να προκληθεί καταστροφή του φυσικού, οικονομικού και κοινωνικού – πολιτιστικού περιβάλλοντος και πτώση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες και τους μόνιμους κατοίκους. Η σημασία του τουρισμού μπορεί να είναι καταλυτική για την εθνική οικονομία, ωστόσο η ανάπτυξή του θα πρέπει να συμβαδίζει με τις αντοχές της κάθε περιοχής.

Μπορεί να μπει «φρένο» στην άλωση των νησιών ή άλλων περιοχών από τον υπερτουρισμό και γενικότερα από την ανάπτυξη; Ενα νέο νομοθετικό κείμενο, το οποίο έχει ετοιμάσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) και αναμένεται άμεσα να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, θα προσδιορίζει το πώς θα πρέπει να γίνεται η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας, δηλαδή τα μέγιστα ανεκτά όρια επιβαρύνσεων και μεταβολών ενός τόπου ώστε να μη διαταράσσεται η ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον, στην οικονομία και στην τοπική κοινωνία.

Η νέα νομοθετική πρωτοβουλία του ΥΠΕΝ θα προσδιορίζει τη μεθοδολογία για την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας, τις παραμέτρους που θα την καθορίζουν και τα όρια που θα θέτει. Το αξιοπερίεργο είναι ότι η κάθε μελέτη για τη φέρουσα ικανότητα μιας περιοχής δεν θα εκπονείται από το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά από τους επενδυτές. Οπως ανέφερε ο γενικός γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος, κ. Ευθύμης Μπακογιάννης, μιλώντας σε ημερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Δικαίου Περιβάλλοντος, δεν θα είναι αυτοτελής, αλλά θα εκπονείται από τον ενδιαφερόμενο επενδυτή, θα αποτελεί μέρος της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) και θα ενσωματώνεται στο σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ) της κάθε επένδυσης.

Βαθμός ανάπτυξης και τέσσερις ζώνες

Σε κάθε περίπτωση, στη μελέτη κατ’ αρχάς θα προσδιορίζεται γεωγραφικά η περιοχή που θα αφορά. Αν η επένδυση γίνεται σε μικρό νησί, τότε θα καλύπτεται ολόκληρη η έκτασή του, διαφορετικά η μελέτη θα «απλώνεται» στην έκταση ενός δήμου ή μιας δημοτικής ενότητας. Επειτα θα καθορίζονται οι παράμετροι επιρροής που αφορούν την εξέλιξη του πραγματικού πληθυσμού των κατοίκων και των τουριστών, τη δόμηση (νόμιμη και αυθαίρετη), τις υποδομές (δρόμοι, δίκτυα ηλεκτρικά ή ύδρευσης), τον πολιτιστικό χαρακτήρα και το περιβάλλον.

Στη συνέχεια θα γίνεται η εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας προσδιορίζοντάς τη σε τέσσερις ζώνες που θα διαχωρίζονται ανάλογα με τον βαθμό ανάπτυξης: εκείνες που έχουν περιθώρια ανάπτυξης, τις ανεπτυγμένες που πρέπει να διατηρηθούν αλλά εντός των ορίων βιωσιμότητας, τις υπερανεπτυγμένες ζώνες στις οποίες θα πρέπει να τεθούν περιοριστικά μέτρα και στις υποβαθμισμένες στις οποίες θα πρέπει να προσδιοριστούν οι κατευθύνσεις για την αλλαγή του αναπτυξιακού τους μοντέλου. Επίσης θα πρέπει να προτείνονται μέτρα για την επαναφορά της βιωσιμότητας με συγκεκριμένα μέτρα και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησής τους.

Η αλλοίωση γύρω από τον Ιερό Βράχο

Αναμένοντας το ΠΔ για τη φέρουσα ικανότητα, οι κάτοικοι της περιοχής Κουκακίου και Πλάκας, οι οποίοι ζουν στη σκιά της Ακρόπολης, μαζί με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) έχουν υποβάλει δύο αιτήσεις ακύρωσης στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) σε μια προσπάθεια να μπει «φρένο» στην αλλοίωση της φυσιογνωμίας του ιστορικού κέντρου. Με κεντρικό επιχείρημα την απουσία μελέτης για τη φέρουσα τουριστική ικανότητα της περιοχής γύρω από τον Ιερό Βράχο, ζητούν ακύρωση του ΠΔ με το οποίο ορίστηκαν μόνο τα ανώτατα επιτρεπόμενα ύψη στην περιοχή Μακρυγιάννη –  Κουκάκι, της απόφασης του υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) με την οποία εγκρίνεται μερική διατήρηση αρχαιοτήτων στο πλαίσιο ανέγερσης επταώροφης ξενοδοχειακής μονάδας, καθώς και της οικοδομικής της άδειας. Οι δύο υποθέσεις αναμένεται να εκδικαστούν στις 24 Φεβρουαρίου.

Η περιοχή είναι παραδομένη στους τουρίστες, από τα διαμερίσματα και τα καταστήματα μέχρι τους δρόμους της. «Η περιοχή Μακρυγιάννη, στη ρίζα του Ιερού Βράχου και μέρος του αρχαιολογικού χώρου των Αθηνών, έχει αφεθεί από την πολιτεία απροστάτευτη από τη λαίλαπα του υπερτουρισμού. Οι αρμόδιοι φορείς ΥΠΕΝ και ΥΠΠΟΑ λειτουργούν διαχρονικά με όρους «real estate», συμβάλλοντας στην άκριτη τουριστικοποίηση και στη συνεπαγόμενη εκδίωξη της κατοικίας και του λιανεμπορίου από την περιοχή» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» η κυρία Ειρήνη Φρεζάδου, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ΕΛΛΕΤ και κάτοικος της περιοχής. Και προσθέτει: «Τουλάχιστον 100.000 ετησίως είναι μόνο τα τουριστικά λεωφορεία – χωρίς τα υπόλοιπα τουριστικά οχήματα – που μεταφέρουν τα εκατομμύρια των επισκεπτών της Ακρόπολης διασχίζοντας του Μακρυγιάννη, άνοδος Ροβέρτου Γκάλι, κάθοδος Μισαραλιώτου.

Την ίδια στιγμή η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη στο Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας του Δήμου Αθηναίων ως περιοχή ήπιας κυκλοφορίας ΙΧ οχημάτων με ορίζοντα υλοποίησης το 2026, δηλαδή σε 3 χρόνια από σήμερα. Οι κάτοικοι μαζί με την ΕΛΛΕΤ αγωνιζόμαστε για προστατευτικό θεσμικό πλαίσιο και σχέδιο χρήσεων γης, με πρότυπο το βραβευμένο από την ΕΕ PEUAT της Βαρκελώνης».

Ειδικά για τον επικίνδυνο συνωστισμό στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, το υπουργείο Πολιτισμού θα εφαρμόσει από τις 4 Σεπτεμβρίου ένα σύστημα ζωνών επισκεψιμότητας, το οποίο από την 1η Απριλίου 2024 θα επεκταθεί σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους που διαθέτουν ηλεκτρονικό εισιτήριο.

Πάντως, εφέτος οι εκτιμήσεις για μια χρονιά-ρεκόρ στον τουρισμό δεν επαληθεύτηκαν, παρότι τους πρώτους μήνες του 2023 οι διεθνείς ταξιδιωτικοί πράκτορες έκλειναν χιλιάδες θέσεις περιμένοντας έκρηξη της ζήτησης. Ομως τελικά οι αφίξεις φαίνεται ότι συγκρατούνται λίγο πάνω από τα περυσινά επίπεδα, αν και ο τελικός λογαριασμός θα πρέπει να γίνει τον Οκτώβριο, στο τέλος της σεζόν.

Μεγάλο στοίχημα η βιωσιμότητα

Το μεγάλο «στοίχημα» για τον ελληνικό τουρισμό παραμένει η βιωσιμότητα, η οποία αποτελεί… άγνωστη λέξη για τις περισσότερες επιχειρήσεις του κλάδου. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει έρευνα της Deloitte (Ιούλιος 2023) που έγινε για λογαριασμό του Ινστιτούτου Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝ-ΣΕΤΕ), στον τουριστικό τομέα «στην Ελλάδα εξακολουθεί να υφίσταται αποσύνδεση μεταξύ των ταξιδιωτικών προτιμήσεων για πιο βιώσιμες ταξιδιωτικές επιλογές και των αντιλήψεων και πράξεων των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων».

Οπως αναφέρουν οι μελετητές, ο ελληνικός τουριστικός τομέας πρέπει να επικεντρωθεί στη βελτίωση και ενίσχυση των επιδόσεών του όσον αφορά τη βιωσιμότητα, καθώς υπάρχει κενό σε σύγκριση με βασικούς ανταγωνιστές του στη Μεσόγειο. Δεν είναι τυχαίο ότι στον δείκτη αειφορίας ταξιδιού και τουρισμού του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (2021) η Ελλάδα καταλαμβάνει την 51η θέση μεταξύ 117 χωρών, ενώ ανταγωνίζεται μεσογειακούς προορισμούς.

Σήμερα, 80% των καταναλωτών παγκοσμίως, σύμφωνα με το Booking.com, αναζητούν περισσότερο περιβαλλοντικά και κοινωνικά συνειδητές ταξιδιωτικές εμπειρίες και επιθυμούν να πραγματοποιούν πιο βιώσιμα ταξίδια. Παρ’ όλα αυτά ένα αξιοσημείωτο 73% των συμμετεχόντων ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων στην έρευνα των Deloitte και ΙΝ-ΣΕΤΕ δεν έχει θέσει στόχο μείωσης των εκπομπών για το 2030, ενώ οι περισσότερες δεν υλοποιούν μετρήσεις βιωσιμότητας.

Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ