Ο Εμανουέλ Μακρόν και η Ευρώπη

Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτήσεων που ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν δέχτηκε από τους δημοσιογράφους στην τελευταία δίωρη και πλέον συνέντευξή του, αφορούσε σοβαρά γαλλικά προβλήματα, αρκετά από τα οποία όμως συνδέονται και με την Ευρώπη.

Σε μια ερώτηση όμως σχετική με την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία, ο Γάλλος πρόεδρος με έμφαση επανέλαβε τρεις φορές ότι «σε καμμιά περίπτωση ο Πούτιν δεν πρέπει να κερδίσει τον πόλεμο αυτόν». Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τόνισε ιδιαίτερα, «….τότε το τέλος της Ευρώπης θα είναι αναπόφευκτο. Διότι αργά ή γρήγορα, η Ρωσία θα δημιουργήσει προβλήματα στις χώρες της Βαλτικής, την Πολωνία, τη Μολδαβία και γιατί όχι και στη Ρουμανία…».

Υπό αυτό το πρίσμα, ο Γάλλος πρόεδρος υπαινίχθη αρκετές φορές και με διαφόρους τρόπους ότι η Ευρώπη πρέπει να ασχοληθεί σοβαρά με την άμυνά της. Ως συνομοσπονδία κυρίαρχων κρατών που έχουν συχνά επιδιώξει τη δική τους αμυντική και εξωτερική πολιτική σε βάρος της ένωσης – και έχουν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για την απειλή που θέτει η Μόσχα-, η E.E. εξακολουθεί να στερείται ισχυρής αμυντικής ικανότητας και κοινής προσέγγισης για την ασφάλεια, Όσο ισχύει αυτό, η ΕΕ θα παραμείνει μια υπερδύναμη χωρίς δόντια, δηλαδή χωρίς δύναμη.

Και αυτό είναι σήμερα ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της Ένωσης, η οποία βλέπει τον πόλεμο στην πόρτα της, αλλά και νέα φαινόμενα να εξελίσσονται στα σύνορά της, όπως η παράνομη μετανάστευση. Μέσα δε σε αυτό το νέο περιβάλλον, υπάρχει και ο κίνδυνος η Ε.Ε. ως πρωτόγνωρος διεθνής θεσμός να βρεθεί μόνη της. Οι γεωπολιτικές συνθήκες είναι ρευστές και τίποτε δεν πρέπει να αποκλείεται.

Από την άλλη, είναι όλο και πιο ορατό ότι όλοι οι συμμετέχοντες στην Ε.Ε. δεν ομιλούν την ίδια γλώσσα, ούτε έχουν τις ίδιες προσλαμβάνουσες παραστάσεις.

Για παράδειγμα άλλη είναι η αντίληψη για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου στις χώρες – μέλη της Ε.Ε. που μεταπολεμικά γνώρισαν μόνο τη δημοκρατία και την κοινωνική ευημερία και άλλη στις χώρες που επί 50 χρόνια σχεδόν τελούσαν υπό κομμουνιστική κατοχή.

Πέρα όμως από αυτή τη διάσταση, η εξαρτημένη σήμερα από τις Η.Π.Α. αμυντική Ευρώπη, για ποικίλους λόγους, είναι ανάγκη να αποκτήσει και τη δική της στρατιωτική ισχύ. Και αυτή δεν είναι μια απλή διαδικασία.

Παρά τις εκκλήσεις της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να δημιουργηθεί μια αμυντική ένωση αντάξια του ονόματός της, η πρόοδος υπήρξε ασήμαντη. Οι λόγοι γι’ αυτό δεν είναι προσωπικοί, αλλά ιστορικοί, γεωγραφικοί, ψυχολογικοί, πολιτικοί και κυρίως συνταγματικοί. Η αμυντική Ευρώπη δεν είναι μια απλή θεσμική διαδικασία.

Σε αντίθεση με τις ηπειρωτικές Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είναι αρκετά ομοιόμορφα προστατευμένες από εξωτερικές απειλές, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ πιο ευάλωτη σε ορισμένες περιοχές από ό,τι σε άλλες. Οι κάτοικοι της Narva της Εσθονίας, για παράδειγμα, ζουν σε ένα στενό ποτάμι ελάχιστα μέτρα από τη ρωσική πόλη Ivangorod, που ιδρύθηκε από τον Ιβάν του Τρομερό. Γνωρίζουν όμως ότι η Νάρβα έχει αλλάξει χέρια δεκάδες φορές, με τελευταία την υπαγωγή της στην πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση.

Δικαίως έτσι οι κάτοικοι της, ανησυχούν ότι η Ρωσία που ποτέ δεν συμφώνησε πλήρως να «χάσει» την Εσθονία το 1991, μπορεί να προσπαθήσει να την ξαναπάρει. Γι’ αυτό η Εσθονία παρέχει μία από τις μεγαλύτερες κατά κεφαλήν συνεισφορές στην Ουκρανία, σε σχέση με τους συμμάχους της στο NATO.

Αντίθετα, οι κάτοικοι της Λισαβόνας, της Ρώμης και των Βρυξελλών δεν έχουν δει ποτέ Ρώσο στρατιώτη στις πόλεις τους που να μην ήταν προσκεκλημένος – ούτε και κανένας από τους προγόνους τους. Ο σοβιετικός κομμουνισμός ήταν μια ιδεολογία με παγκόσμιες φιλοδοξίες, αλλά ο ρωσικός εθνικισμός δεν είναι ένα προϊόν που ταξιδεύει καλά. Έτσι, οι περισσότεροι Πορτογάλοι, Ιταλοί και Βέλγοι υποστηρίζουν τις προσπάθειες να σταματήσει η καταπάτηση των μεταπολεμικών ταμπού από τον Πούτιν, αλλά ελπίζουν ότι η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας μπορεί να επιλυθεί μέσω συμβιβασμού.

Δεν είναι πρόθυμοι να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους λόγω μιας μακρινής απειλής.

Σε αυτή τη νοοτροπία εξάλλου «παίζει» και η ρωσική προπαγάνδα στη Δυτική Ευρώπη, ποντάροντας επίσης στον λαϊκισμό και τον έρποντα εθνικισμό. Με εξαιρετικά μελετημένο τρόπο η Ρωσία του Πούτιν, με κινεζική βοήθεια και ενδεχομένως χρηματοδότηση, έχει κάθε λόγο να «παίζει» το παιχνίδι διάλυσης της Ένωσης. Πριν αυτή γίνει και στρατιωτική οντότητα ,όπως αυτό συνέβη με το κοινό νόμισμα της.

Οι περισσότεροι Αμερικανοί σκέφτονται την E.E. ως μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών με πλεονεκτήματα. Τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Σφυρηλατημένοι στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι θεσμοί που θα γίνονταν η E.E. σχεδιάστηκαν για να συνδέουν την ήπειρο τόσο σφιχτά που ένας άλλος πόλεμος μεταξύ των Ευρωπαίων θα γινόταν αδιανόητος. Σε αυτό, το μπλοκ πέτυχε θαυμάσια, συμβάλλοντας στην επίτευξη της μεγαλύτερης περιόδου ειρήνης στην Ευρώπη εδώ και αιώνες. Αλλά οι Ευρωπαίοι έκαναν λάθος υποθέτοντας ότι και άλλοι μοιράζονταν την κοσμοθεωρία τους. Ούτε η Ρωσία, ούτε οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, ούτε η Κίνα πίστεψαν ποτέ ότι ο πόλεμος ήταν αδύνατος, μια θέση που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες δυσκολεύονταν να αποδεχτούν.

Οι Ανατολικοευρωπαίοι που προειδοποίησαν τους φίλους τους στη δυτική Ευρώπη για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν απορρίφθηκαν αγέρωχα. Από τον Φεβρουάριο του 2022, η πραγματικότητα της ρωσικής απειλής έχει γίνει σαφής, όπως και η αδυναμία της ευρωπαϊκής άμυνας. Αν και η Ευρώπη έχει κάνει σημαντικές στρατιωτικές και ανθρωπιστικές συνεισφορές στην Ουκρανία, από γερμανικά τανκς μέχρι πολωνικά και σλοβακικά μαχητικά αεροσκάφη, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο κύριος οργανωτής και συντονιστής της απάντησης στη ρωσική εισβολή, παρέχοντας πληροφορίες και διαχειρίζονταν την επιχείρηση για την υποστήριξη του Κιέβου.

Το ότι η Ουάσιγκτον έχει υπερασπιστεί τόσο δυναμικά την Ουκρανία είναι εν μέρει θέμα τύχης: εάν ο Ντόναλντ Τραμπ ήταν στην εξουσία όταν εισέβαλε ο Πούτιν, ο πρόεδρος των Η.Π.Α. μπορεί να είχε κάνει ένα θριαμβευτικό ταξίδι στη Μόσχα αντί νια το Κίεβο. Αλλά ακόμη και με τον Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο, οι Ηνωμένες Πολιτείες ίσως να μην είχαν αντιδράσει τόσο δυναμικά αν η αποχώρηση τους από το Αφγανιστάν ήταν λιγότερο ταπεινωτική. Η Ουκρανία δεν ήταν, τελικά, επίσημος σύμμαχος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν εύκολα να απορρίψουν τον πόλεμο ως πρόβλημα της Ευρώπης.. Ο Τραμπ μπορεί κάλλιστα να είναι ο επόμενος πρόεδρος των Η.Π.Α.

Δεν υπάρχει καμία εγγύηση για τη μελλοντική υποστήριξη των Η.Π.Α. στην Ουκρανία. Και ακόμη κι αν υπήρχε, η Κίνα μπορεί μια μέρα να εφαρμόσει την επίσημη πολιτική της και να προσπαθήσει να επανενσωματώσει την Ταϊβάν με τη βία, αφήνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες χωρίς το πολιτικό εύρος ζώνης ή τους πόρους για να βοηθήσουν την Ευρώπη σε μια κρίση. Το Πεντάγωνο έχει επίσημα εγκαταλείψει τον στόχο να είναι σε θέση να πολεμήσει δύο μεγάλους πολέμους ταυτόχρονα. Την επόμενη φορά, η Ευρώπη μπορεί να είναι μόνη της.

Αυτή εξάλλου είναι και η επιδίωξη των εχθρών της ευρωπαϊκής δημοκρατίας που ζουν και «παίζουν» στο εσωτερικό της γηραιάς ηπείρου.