Τεχνολογία: Επικίνδυνο τρόφιμο ή η εφεύρεση του 21ου αιώνα; – Τι είναι τελικά το τεχνητό κρέας;

Από το 1960, η κατανάλωση κρέατος παγκοσμίως αυξάνεται δραματικά, ακόμη και σε ασιατικές χώρες που παραδοσιακά ακολουθούσαν χορτοφαγικές διατροφές. Η αύξηση αυτή σίγουρα σχετίζεται και με τον γρήγορο πολλαπλασιασμό του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 1950 κατοικούσαν στη γη μόλις 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, αριθμός που σήμερα ξεπερνά τα 8 δισεκατομμύρια και αναμένεται να φτάσει τα 9,7 δισεκατομμύρια το 2050.

Πλέον, γνωρίζουμε ότι η παραγωγή κρέατος έχει μεγάλο αντίκτυπο στο περιβάλλον και την υγεία μας, γεγονός που οδήγησε τους ειδικούς να διατυπώσουν νέες συστάσεις σχετικά με την κρεατοφαγία. Κάπως έτσι εισήλθε στον δημόσιο διάλογο το τεχνητό κρέας, ως μια μέθοδος ελάττωσης της κατανάλωσης κρέατος. Οι περισσότεροι θα έχετε δει στα σούπερ-μάρκετ κιμά από σόγια ή «κοτομπουκιές» από μπιζέλια. Αυτές είναι vegan επιλογές, που προσπαθούν να μιμηθούν τη γεύση και την υφή του κρέατος. Όμως, εδώ δεν αναφερόμαστε σε αυτό το τεχνητό κρέας. Σήμερα, το «τεχνητό» ή «συνθετικό» κρέας αναφέρεται όλο και περισσότερο στο κρέας που παράγεται από τα βλαστικά κύτταρα ζωντανών ζώων.

Θαυμαστός, καινούριος κόσμος: τεχνητή νοημοσύνη, πυρηνική σύντηξη και κρέας κυτταρικής καλλιέργειας

Μεταλλαγμένα τρόφιμα: Προς χαλάρωση οι ευρωπαϊκοί κανόνες για νέες τεχνικές

Σε πολλούς τα παραπάνω μπορεί να ακούγονται σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. «Μα μπορούμε να φτιάξουμε αληθινό κρέας in vitro;». Και, πράγματι, η ιδέα του συνθετικού κρέατος εντοπίζεται σε πολλά λογοτεχνικά έργα επιστημονικής φαντασίας, από τον Kurd Laßwitz μέχρι την Margaret Atwood. Ο David Lynch μας έδειξε «συνθετικά κοτόπουλα» στην ταινία Eraserhead, ενώ στην κουζίνα του διαστημόπλοιου Enterprise στο Star Trek περιλαμβάνεται συνθετικό κρέας για το πλήρωμα.

Άλλοι πάλι θα αναγνωρίζουν ότι μέσω αυτής της μεθόδου, μπορούμε να απολαμβάνουμε τα αγαπημένα μας καρνιβορικά εδέσματα χωρίς να μας απασχολούν τα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την παραδοσιακή κτηνοτροφία. Βάσει των παραπάνω, το συνθετικό κρέας θα μπορούσε να είναι μια βιώσιμη εναλλακτική για τη μείωση της κατανάλωσης συμβατικού ζωικού κρέατος. Η πρώτη χώρα που επέτρεψε την εμπορία συνθετικού κρέατος ήταν η Σιγκαπούρη το 2020, με την Ολλανδία να δίνει το «πράσινο φως» υπό όρους, το καλοκαίρι του 2023, σύμφωνα με το Vegconomist. Αν, λοιπόν, το συνθετικό κρέας είναι τόσο μεγάλη εφεύρεση τότε γιατί δεν έχει καταφέρει, μέχρι στιγμής, να μπει στην καθημερινή μας διατροφή; 

Τι είναι το τεχνητό κρέας;

Το συνθετικό ή τεχνητό κρέας είναι ένα προϊόν που δημιουργείται στο εργαστήριο από ζωικά βλαστικά κύτταρα, που εξάγονται από το τμήμα του μηρού του ζώου και πολλαπλασιάζονται σε ελεγχόμενο περιβάλλον. Ως εκ τούτου, το κρέας αυτό δεν έχει κόκαλα, ιστούς ή λίπος. Τη δεκαετία του 2010, το συνθετικό κρέας παρουσιαζόταν σαν μια μεγάλη πρωτοπορία που θα έσωζε τον κόσμο, με επενδυτές γνωστά ονόματα, όπως ο Bill Gates και ο Leonardo DiCaprio. Το πρώτο εργαστηριακό μπιφτέκι παρουσιάστηκε το 2013 στο Λονδίνο. Αποτελούνταν από 10.000 λωρίδες με μυοσωλήνες που αναπτύχθηκαν σε μια υδρογέλη. Σε αυτό είχαν προστεθεί χρωστικές, αρώματα και συστατικά για να αποκτήσει την επιθυμητή υφή.

Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή τεχνητού κρέατος βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της ανάπτυξη. Για αυτό, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ακριβώς πώς θα εξελιχθεί η παραγωγή και πώληση τεχνητού κρέατος στο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση, στόχος των υπευθύνων είναι να δημιουργήσουν κρέας όσο το δυνατόν πιο κοντά σε αυτό που γνωρίζουμε, τόσο στην υφή και την ποικιλία των τελικών προϊόντων, όσο και στη βιολογική και διατροφική του σύνθεση.

Παρεμπιπτόντως, η παραγωγή συνθετικού κρέατος είναι πανάκριβη— το 2008 η παρασκευή ενός φιλέτου από μοσχάρι βάρους 250 γραμ. κόστιζε 1 εκατομμύριο δολάρια! Η Κοινοπραξία για το Κρέας Ιν Βίτρο είχε διαβεβαιώσει ότι, μόλις η τεχνολογία το επιτρέψει, θα υπάρξουν σημαντικές μειώσεις στην τιμή του συνθετικού κρέατος. Σήμερα, το συνθετικό κρέας κοστίζει περίπου 63 δολάρια το κιλό για να παραχθεί. 

Κρέας in vitro για έναν πιο πράσινο πλανήτη; 

Γνωρίζατε ότι η εκτροφή βοοειδών ευθύνεται για το 18% των εκπομπών άνθρακα, επιβαρύνοντας το περιβάλλον περισσότερο από τα μέσα μεταφοράς; Περίπου το 26% της γης χωρίς πάγο του πλανήτη χρησιμοποιείται για βοσκή και το 33% όλων των καλλιεργήσιμων εκτάσεων χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια ζωοτροφών (FAO, 2018α). Δε χωράει αμφιβολία ότι η κτηνοτροφία μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστροφική για το περιβάλλον, χωρίς καν να αναφερθούμε στα ηθικά ζητήματα που προκύπτουν.

Οι διεθνείς οργανισμοί αναγνωρίζουν όλο και περισσότερο την ανάγκη μείωσης των εκπομπών από τον τομέα της κτηνοτροφίας και προτείνονται ορισμένες παρεμβάσεις (FAO, 2018b). Οι έρευνες υποδεικνύουν ότι οι επιπτώσεις της καλλιέργειας κρέατος στο περιβάλλον θα είναι σημαντικά λιγότερες από αυτές της σφαγής ζώωv. Μάλιστα, μελέτες των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Άμστερνταμ πιστεύουν ότι η καλλιέργεια κρεάτων είναι «δυνητικά… λύση πιο αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον», με τις εκπομπές άνθρακα να περιορίζονται στο 4%, την ενεργειακής κατανάλωση να περιορίζεται έως και 45%, ενώ παράλληλα θα εξοικονομηθεί και χώρος.

Είναι ζήτημα πολιτικό

Νωρίτερα τον Φεβρουάριο, η Φλόριντα απαγόρεψε το τεχνητό κρέας με τον ρεπουμπλικανό κυβερνήτης Ron DeSantis να δηλώνει ότι «Δεν πρόκειται να δεχτούμε κανένα ψεύτικο κρέας. Δε λειτουργεί έτσι εδώ». Αυτό που συμβαίνει στη Φλόριντα είναι μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής για την παρεμπόδιση της εκκολαπτόμενης βιομηχανίας συνθετικού κρέατος. Τον περασμένο μήνα, νομοθέτες στην Αριζόνα εισήγαγαν μια παρόμοια απαγόρευση, ενώ και στο Τενεσί πιέζουν για απαγόρευση της παραγωγής συνθετικού κρέατος με επιβολή προστίμου ύψους 1 εκατομμυρίου δολαρίων για τους παραβάτες.

Ο προστατευτισμός αυτός έρχεται σε αντίθεση με τις συνηθισμένες πολιτικές των δυτικών κρατών, που προωθούν την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία στην ανταγωνιστική, ελεύθερη αγορά. Επιπλέον, οι απαγορεύσεις αυτές φαντάζουν κάπως «κούφιες», αν αναλογιστεί κανείς ότι το συνθετικό κρέας δεν είναι καν διαθέσιμο προς πώληση στις ΗΠΑ. 

Το ιταλικό κοινοβούλιο απαγόρεψε επίσης την παραγωγή και πώληση συνθετικού κρέατος, σε μια προσπάθεια της Giorgia Meloni, όπως λέει, να αναδείξει τις γαστρονομικές παραδώσεις της χώρας της. Ο Ιταλός υπουργός Γεωργίας υποστήριξε την απόφαση, προσθέτοντας ότι ελπίζει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ακολουθήσει με παρόμοιους κανόνες. Η απαγόρευση αυτή χαροποίησε τους αγρότες αλλά συναντήθηκε από αντιδράσεις από την πλευρά μερικών ακτιβιστών. «Η κυβέρνηση θα πρέπει να αφήσει τους Ιταλούς να αποφασίσουν τι θέλουν να φάνε, αντί να καταπνίγει την ελευθερία των καταναλωτών», είχε δηλώσει η Alice Ravenscroft, επικεφαλής πολιτικής στο Good Food Institute (GFI) Europe. Μετά την Ιταλία, η Γαλλία και η Αυστρία κατέθεσαν πρόταση νόμου για την απαγόρευση του τεχνητού κρέατος.

Άλλες ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν να υιοθετούν διαφορετική στάση. Στη Δανία, η εταιρεία Remilk επενδύει στην παραγωγή συνθετικού γάλακτος, που παράγεται χωρίς αγελάδες, ενώ στη Γερμανία η εταιρεία Bluu Seafood φτιάχνει ψαροκροκέτες που καλλιεργούνται in vitro. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις της Ολλανδία, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ισπανίας, διοχετεύουν εκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση του συνθετικού κρέατος. 

Τον Φεβρουάριο του 2023, η επίτροπος της Κομισιόν Mariya Gabriel είχε αναφέρει ότι ήδη χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, έρευνες «για τη βελτίωση των γνώσεων, σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία του καλλιεργημένου κρέατος και των καλλιεργημένων θαλασσινών προϊόντων». Σύμφωνα με τα λεγόμενά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση έδειχνε θετική στην υιοθέτηση του τεχνητού κρέατος, ως μια πιο βιώσιμη πηγή πρωτεΐνης κι άλλων θρεπτικών συστατικών. 

Παρόλαυτα, ακριβώς έναν χρόνο μετά, η ΕΕ φαίνεται να υποχωρεί στην προώθηση του τεχνητού κρέατος. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του POLITICO, ένα προσχέδιο της πρότασης για τους κλιματικούς στόχους του 2040, ανέφερε ότι η ΕΕ θα πρέπει να διασφαλίσει «τα κατάλληλα κίνητρα» έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να ακολουθήσουν πιο υγιεινές διατροφές, βασισμένες στην διαφοροποιημένη πρόσληψη πρωτεΐνης, μια πιο προσιτή επιλογή για τους καταναλωτές». Η φράση «διαφοροποιημένη πρόσληψη πρωτεΐνης» αφαιρέθηκε από το τελικό έγγραφο. 

Πότε θα φτάσει στο πιάτο μας; Πιθανότατα, ποτέ!

Τα παραπάνω, όμως, ίσως να μη επιρεάζουν άμεσα τον μέσο καταναλωτή, αφού αργεί ακόμα η στιγμή που το τεχνητό κρέας θα φτάσει στο χασάπικο της γειτονιάς μας. Η ακριβή τιμή του, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, είναι ένας αρκετά σημαντικός λόγος για αυτό. Εκτός αυτού, απαιτείται μεγάλη κατανάλωση ενέργειας για την παραγωγή του. Μιλάμε για τεράστιους ενεργοβόρους βιοαντιδραστήρες, εξελιγμένα μηχανήματα και μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής. Επιπλέον, η έγκριση του τεχνητού κρέατος θα είναι μια ακόμη πιο δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς πολλά κράτη μέλη θα θελήσουν να προστατεύσουν τα συμφέροντα των εγχώριων βιομηχανιών κρέατος. Είναι ξεκάθαρο πως η ανάπτυξη των συνθετικών τροφών (όχι μόνο του κρέατος) θέτει σε κίνδυνο τις θέσεις εργασίας εκατομμυρίων αγροτών, κτηνοτρόφων, ψαράδων κι άλλων εργαζόμενων. Αυτό είναι κάτι που οι νομοθέτες οφείλουν να λάβουν σοβαρά υπόψη. 

Τελικά, γιατί το συνθετικό κρέας δεν είχε την ίδια αποδοχή με το φυτικό γάλα; Σκεφτείτε το λίγο: αν και αρχικά προωθήθηκε ως ένα προϊόν για vegans, σύντομα το φυτικό γάλα αγγαλιάστηκε από μια μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού. Σήμερα, όλο και περισσότεροι πίνουν γάλα σόγιας, αμυγδάλου ή βρώμης, προτιμώντας το από το ζωικό. Κάτι τέτοιο δε θα μπορούσε να συμβεί με το συνθετικό κρέας για διάφορους λόγους. Το φυτικό γάλα δεν απευθύνεται μόνο σε vegan και χορτοφάγους, αλλά σε οποιονδήποτε άνθρωπο δε μπορεί ή δε θέλει να καταναλώσει ζωικό γάλα (δυσανεξία, αλεργία, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, δίαιτα, κλπ). Τέλος, το συνθετικό κρέας φαίνεται να προβληματίζει τόσο τους χορτοφάγους όσο και τους κρεατοφάγους. Από τη μία, οι χορτοφάγοι του γυρνούν την πλάτη αφού στην τελική αποτελεί μορφή κρέατος. Από την άλλη, οι κρεατοφάγοι το βρίσκουν «αφύσικο» και δυσκολεύονται να το εμπιστευτούν. Ίσως σε 100 χρόνια οι απόγονοί μας να αναρωτιούνται πώς επιλέξαμε τη σφαγή αμέτρητων ζώων, όταν είχαμε τη δυνατότητα να τραφούμε διαφορετικά. Ίσως πάλι, στο μέλλον η ιδέα του κρέατος in vitro να είναι μια εφεύρεση-γκάφα όπως τα Google glasses και η 3D τηλεόραση.

Πηγή: tovima.gr