Scope: Η Ελλάδα μεταξύ των «ολίγων» της Ευρώπης με θετικές προοπτικές

Οι χώρες που βίωσαν τη σφοδρότητα της δημοσιονομικής κρίσης την περασμένης δεκαετίας, δηλαδή η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Κύπρος, και έχουν εφαρμόσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις έχουν πιο ευνοϊκές μακροοικονομικές τροχιές. Οι υπόλοιπες της Ευρωζώνης, υπόκεινται σε μεγάλη δημοσιονομική πίεση.

Αυτό αναφέρει ο οίκος Scope στο τελευταίο του note για το «δημοσιονομικό τεστ», όπως το χαρακτηρίζει, που αντιμετωπίζει η Ευρωζώνη, με ορισμένες αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας να υπόκεινται σε πίεση καθώς οι πιο αδύναμες κυβερνήσεις αγωνίζονται να εφαρμόσουν τα μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά σχέδια.

Ευρώπη: Ήλιος, θάλασσα και εξαγωγές ενισχύουν το success story του Νότου

Η ευρωζώνη αντιμετωπίζει δημοσιονομικές δοκιμασίες

Σύμφωνα με τον Scope, η Ευρώπη αντιμετωπίζει ένα δύσκολο μακροοικονομικό περιβάλλον τα επόμενα χρόνια, με χαμηλή ανάπτυξη, υψηλότερες πληρωμές τόκων και σημαντική ανοδική πίεση στις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και αμυντικές δαπάνες. Η αναγνώριση αυτών των δημοσιονομικών περιορισμών θα πρέπει να οδηγήσει σε σημαντικούς δημοσιονομικούς συμβιβασμούς.

Ενώ η μείωση του δημόσιου χρέους είναι εφικτή, ακόμη και για τα υπερχρεωμένα κράτη, με βάση τις ιστορικές δημοσιονομικές προσαρμογές, οι αδύναμες κυβερνήσεις που αγωνίζονται να εφαρμόσουν συνεπή μεσοπρόθεσμα δημοσιονομικά σχέδια πιέζουν τις αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας ορισμένων κρατών της ζώνης του ευρώ.

Οι μακροοικονομικές προοπτικές παραμένουν υποτονικές

Ενώ η ΕΕ έχει αποδείξει την ικανότητά της να ανταποκρίνεται και να ανακάμπτει, όπως έγινε με την πανδημία και την ενεργειακή κρίση, ο Scope αναμένει μέτρια οικονομική ανάπτυξη της τάξεως του 1% το 2024 και 1,8% το 2025. Η αύξηση του μακροπρόθεσμου αναπτυξιακού δυναμικού της Ευρώπης –που εκτιμάται σε 1,4%– παραμένει κρίσιμη. Η επιτάχυνση της εφαρμογής του σχεδίου Next Generation EU (NGEU), τόσο σε μεταρρυθμίσεις όσο και σε επενδύσεις, θα βοηθούσε.

Επίσης, η ταχύτερη πρόοδος στην ένωση κεφαλαιαγορών, που ξεκίνησε το 2015, για τη διευκόλυνση των διασυνοριακών αποταμιεύσεων και επενδύσεων και, κατά συνέπεια, της καλύτερης κατανομής των πόρων σε ολόκληρη την Ευρώπη θα υποστήριζε επίσης την ανάπτυξη.

Η ψηφιακή μετάβαση και οι καινοτομίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI) μπορούν επίσης να συμβάλουν στην ενίσχυση της παραγωγικότητας. Η Ευρώπη πρωτοστατεί στην ανάπτυξη ρυθμιστικών πλαισίων για τον τομέα, αλλά κινδυνεύει να μείνει πίσω από άλλες μεγάλες οικονομίες όσον αφορά τα οφέλη από τις ψηφιακές καινοτομίες που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, επισημαίνει ο Scope.

Η Ευρώπη μπορεί επίσης να αποφασίσει να ανοίξει πιο συστηματικά τα σύνορά της για να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού, αλλά η τρέχουσα πολιτική δυναμική το καθιστά απίθανο.

Ομοίως, η μεταρρύθμιση του κανόνα του «φρένου του χρέους» της Γερμανίας για να επιτρέψει μια δημοσιονομική τόνωση με γνώμονα τις επενδύσεις, πριν από τις ομοσπονδιακές εκλογές του 2025 φαίνεται απίθανη.

Ενώ τέτοιες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να αυξήσουν τις προοπτικές ανάπτυξης της Ευρώπης, η ταχεία και πλήρης εφαρμογή τους σήμερα φαίνεται απίθανη, υποστηρίζοντας το βασικό σενάριο για μέτρια μόνο ανάπτυξη, αναφέρει ο Scope.

Το πρόβλημα του χρέους

Επιπλέον, η Ευρώπη αντιμετωπίζει διαρθρωτικά υψηλότερα επίπεδα δημόσιου χρέους μετά την πανδημία και την ενεργειακή κρίση. Το δημόσιο χρέος υψηλότερο λόγω των συνολικών και δημοσιονομικών ανισοτήτων μεταξύ των κρατών της ζώνης του ευρώ διευρύνθηκε μετά τις κρίσεις.

Για παράδειγμα, η διαφορά αναλογίας χρέους μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας αυξήθηκε από 38 ποσοστιαίες μονάδες το 2019 σε σχεδόν 50 ποσοστιαίες μονάδες, σε αντίθεση με τη σχεδόν μηδενική διαφορά μεταξύ του 1992, όταν υπογράφηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, και του 2012, της κορύφωσης δηλαδή της κρίσης στη ζώνη του ευρώ.

Αυτό έχει σημασία γιατί διαφορετικά επίπεδα δημόσιου χρέους συνεπάγονται διαφορετικές ικανότητες για να ανταποκριθούν στο επόμενο σοκ, εξηγεί ο Scope.

Επιπλέον, οι αποκλίνουσες δημοσιονομικές θέσεις μπορεί επίσης να περιπλέξουν τις συζητήσεις σχετικά με τη μελλοντική αλληλεγγύη και τον επιμερισμό του δημοσιονομικού κινδύνου, ειδικά σε περίπτωση κλυδωνισμών για τη χώρα και όχι για ολόκληρη την περιοχή.

Τέλος, ο Scope αναμένει μόνιμα υψηλότερα επιτόκια σε σύγκριση με τα προ του Covid έτη, ακόμη και όταν οι κεντρικές τράπεζες χαλαρώσουν τα επιτόκια ξεκινώντας αργότερα φέτος. Οι πληρωμές τόκων θα συνεχίσουν να αυξάνονται καθώς το δημόσιο χρέος που εκδόθηκε με χαμηλότερα επιτόκια πριν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας λήγει και τώρα αναχρηματοδοτείται με υψηλότερα επιτόκια. Η Ιταλία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία συλλογικά θα πληρώσουν σχεδόν 170 δισ. ευρώ περισσότερους τόκους το 2028 σε σύγκριση με το 2020.

Ενώ οι καθαρές πληρωμές τόκων ως ποσοστό των εσόδων θα παραμείνουν κάτω από την προηγούμενη κορύφωση, οι αναμενόμενες υψηλότερες πληρωμές τόκων θα περιορίσουν το δημοσιονομικό χώρο, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να μειώσουν τις δαπάνες αλλού, να αυξήσουν τους φόρους ή να δανειστού περισσότερο.

Αυξάνονται οι δαπάνες για την πρόνοια, το περιβάλλον και την άμυνα

Οι τρεις προκλήσεις – μέτρια ανάπτυξη, υψηλό δημόσιο χρέος και αυξανόμενες πληρωμές τόκων – συμπίπτουν με πιέσεις για υψηλότερες δαπάνες και επενδύσεις, που επιδεινώνονται από τις δημογραφικές αλλαγές και τη μείωση του ενεργού πληθυσμού, προσθέτει ο Scope.

Μαζί, αυτές οι τάσεις θα επιβαρύνουν τους δημοσιονομικούς προϋπολογισμούς κατά περίπου 1,5 π.μ. του ΑΕΠ, κατά μέσο όρο, τα επόμενα χρόνια. Ομοίως, οι σημαντικές επενδυτικές ανάγκες για την επίτευξη ουδετερότητας στις εκπομπές άνθρακα έως το 2050 υπολογίζονται σε περίπου 0,5% έως 1% του ΑΕΠ ετησίως μόνο για τον δημόσιο τομέα, με βάση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει επίσης μεγάλες επενδυτικές ανάγκες για την εκπλήρωση των αμυντικών στόχων του ΝΑΤΟ, σε ορισμένες περιπτώσεις περίπου 0,5% έως 1,0% του ΑΕΠ, εκτός από τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας.

Επιπλέον, οι βιομηχανικές πολιτικές για την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής για οικονομική αυτονομία και εθνική ασφάλεια θα συμπιέσουν επίσης τους ευρωπαϊκούς κρατικούς προϋπολογισμούς, μέσω χαμηλότερων φόρων και/ή πιο γενναιόδωρων επιδοτήσεων.

Συνολικά, οι καθορισμένες προτεραιότητες πολιτικής της Ευρώπης συνεπάγονται υψηλότερες δαπάνες και επενδυτικές ανάγκες περίπου 3-4% του ΑΕΠ σε μια εποχή που η ανάπτυξη είναι μέτρια στην καλύτερη περίπτωση.

Έρχονται σημαντικοί δημοσιονομικοί συμβιβασμοί

Οι προκύπτοντες οικονομικοί περιορισμοί θα πρέπει να οδηγήσουν σε δύσκολους συμβιβασμούς μεταξύ της μεταρρύθμισης των γενναιόδωρων συστημάτων πρόνοιας, της χρηματοδότησης των «πράσινων φιλοδοξιών» της Ευρώπης, της επίτευξης των στόχων των αμυντικών δαπανών ή της αύξησης των φόρων, εκτιμά ο Scope.

Ο τρόπος με τον οποίο οι κυβερνήσεις δίνουν προτεραιότητα εδώ θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τις συγκεκριμένες περιστάσεις τους αλλά και από τον βαθμό της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Για παράδειγμα, τα κράτη της Βαλτικής, οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και η Φινλανδία είναι απίθανο να περιορίσουν την άμυνα, ενώ για χώρες όπου οι αντιληπτές απειλές είναι χαμηλότερες, όπως η Ισπανία, η άμυνα είναι πιθανό να περάσει σε δεύτερη μοίρα.

Ομοίως, χώρες με πολύ υψηλές φορολογικές επιβαρύνσεις –όπως η Γαλλία και το Βέλγιο– είναι απίθανο να αυξήσουν περαιτέρω τους φόρους. Όπως η Γερμανία και η Αυστρία, αυτές οι δύο χώρες ενδέχεται να εξετάσουν την εξισορρόπηση των φορολογικών δομών πέραν του εισοδήματος από την εργασία, η οποία γίνεται όλο και πιο σπάνια, προς το κεφάλαιο, την ιδιοκτησία και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Αυτές οι δημοσιονομικές πιέσεις μπορεί επίσης να επιταχύνουν τη συζήτηση σχετικά με το ποιες δαπάνες θα πρέπει να παραμείνουν σε εθνικό επίπεδο και ποιες δαπάνες θα πρέπει να μετατοπιστούν προς το ευρωπαϊκό. Τα περασμένα χρόνια έδειξαν ότι η υγεία, η ενέργεια και η άμυνα είναι ευρωπαϊκά όσο και εθνικά δημόσια αγαθά.

Δημοσιονομικοί κίνδυνοι

Την ίδια ώρα, οι δημοσιονομικοί κίνδυνοι είναι πιθανό να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια, με τον Scope να ανησυχεί για τις υπερχρεωμένες χώρες, με μεγάλα πρωτογενή ελλείμματα και με κυβερνήσεις που λειτουργούν σε ένα εξαιρετικά κατακερματισμένο πολιτικό περιβάλλον. Χώρες που είχαν πληγεί προηγουμένως από την κρίση, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Κύπρος, έχουν εφαρμόσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο των προγραμμάτων οικονομικής βοήθειας της ΕΕ, με αποτέλεσμα πιο ευνοϊκές μακροοικονομικές τροχιές.

Ωστόσο, δεν χρησιμοποίησαν όλες οι χώρες της ζώνης του ευρώ τόσο αποτελεσματικά τα τελευταία χρόνια της χαλαρής νομισματικής πολιτικής για να αντιμετωπίσουν τις δημοσιονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.

Για παράδειγμα, η Γαλλία και το Βέλγιο, οι οποίες έχουν αρνητικές προοπτικές, κινδυνεύουν να μην αναγνωρίσουν πλήρως τους οικονομικούς περιορισμούς τους. Τα κυβερνητικά σχέδια που στοχεύουν μόνο στη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους στους τρέχοντες αυξημένους δείκτες υποδηλώνουν ότι το χρέος θα συνεχίσει να αυξάνεται όποτε εμφανιστεί η επόμενη κρίση, καταλήγει ο Scope.