Ευρωεκλογές 2024: Πόσο μας εκπλήσσουν;

Η Ευρωπαϊκή (και η Ελληνική) οικονομία βρίσκεται εν μέσω σημαντικών μακροχρόνιων μεταβολών οι οποίες αφορούν την κοινωνία, την οικονομία και βρίσκουν έκφραση στην πολιτική με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες δυναμικές στην κοινωνική έκφραση των πολιτικών πεποιθήσεων. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η τροφοδοσία των πολιτικών δυνάμεων που βρίσκονται δεξιότερα της επικρατούσας κεντροδεξιάς. Πόσο μεγάλη είναι η έκπληξή μας για ό,τι παρατηρούμε;

Μετά την ανάκαμψη από την Ευρωπαϊκή κρίση (2012) και τον Covid που πυροδότησε (περιορισμός της προσφοράς) τη πληθωριστική κρίση του 2021 – 2022 ήρθε η Ουκρανική κρίση που δημιούργησε δύο επιπλέον καταστάσεις: παράταση του πληθωρισμού μέσω της ενεργειακής κρίσης (μείωση εισοδημάτων) και εθνικής απειλής στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης. Οι κρίσεις αυτές επικάθησαν σε ένα περιβάλλον μακροχρόνιας αυξημένης κοινωνικής ανασφάλειας όπως έχει διαμορφωθεί από τρεις απειλές (insecurity hypothesis): α) η τεχνολογική μεταβολή (εκτόπιση χαμηλών και τυποποιημένων δεξιοτήτων) και η αλλαγή του ενεργειακού προτύπου που αποδυναμώνουν τους έχοντες λιγότερες ικανότητες και γνώσεις, β) η κλιματική κρίση που επιβαρύνει με πολλούς τρόπους (αύξηση δημοσιονομικού βάρους και μείωση της ποιότητας ζωής), γ) η εξωτερική μετανάστευση που δημιουργεί προϋποθέσεις δημιουργίας προστασίας της ευημερίας που έχουν (ή νομίζουν ότι έχουν) – welfare chauvinism. Τελικά οι απειλές αυτές δημιουργούν όρους πολιτισμικής νοσταλγίας (cultural backlash)[1].

Επιπλέον οδήγησαν σε μία εισοδηματική υποβάθμιση της μεσαίας τάξης (όχι κατ’ ανάγκη και αριθμητική συρρίκνωσή της) διογκώνοντας τις εσωτερικές εισοδηματικές ανισότητες. Παράλληλα διευρύνονται οι διαγεννεακές διαφοροποιήσεις με τις νεότερες γενιές να βρίσκονται σε μία διαδικασία αναζήτησης ενός νέου προτύπου ζωής αφού είναι πολύ πιθανό ότι θα είναι φτωχότεροι των προγενέστερων και η απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας με ίδια μέσα απομακρύνεται πάρα πολύ με την κληρονομικότητα να σώζει ό,τι είναι δυνατόν αλλά πάντως μετά θάνατο των πρεσβυτέρων. Έτσι είναι πολύ φυσικό να εμφανίζεται ένα πρόβλημα «αποσύνδεσης» (engagement problem) με την πολιτική λειτουργία και συμμετοχή το οποίο παίρνει οξύτερες διαστάσεις όταν οι πολιτικές οντότητες είναι μεγεθυμένες και απομακρυσμένες (Ευρωπαϊκή Ένωση). Επιπλέον στην Ελλάδα η μνημονιακή κρίση μαζί με την πληθωριστική του 2022 έχουν οδηγήσει τους Έλληνες στην διαφυγή των αξιών επιβίωσης έστω και με ταυτόχρονη ενίσχυση των κοσμικών αξιών.

Εξάλλου το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον με χαμηλό αλλά ανθεκτικό και ελαφρά βελτιωμένο, σε σχέση με τις αρχές του χρόνο αυτού, ρυθμό μεγέθυνσης (2,4% για τις ανεπτυγμένες και 4,1% τις αναπτυσσόμενες χώρες) δεν μπορεί να δημιουργεί νέες καλές προοπτικές. Το Q1 2024 η Ευρωζώνη δείχνει 0,7% και πληθωρισμό 2,3% ενώ στις ΗΠΑ 2,4% ανάπτυξη και 3% πληθωρισμό.

Αυτή την στιγμή οι σπουδαιότεροι κίνδυνοι επικεντρώνονται στον πληθωρισμό και στην πιθανότητα υπερσύσφιξης της νομισματικής πολιτικής (κίνδυνος στασιμοπληθωρισμού) με αρνητικές συνέπειες στους ισολογισμούς ανθρώπων και επιχειρήσεων στα πλαίσια ενός σταθερά αυξημένου γεωστρατηγικού κινδύνου. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι παρόντες στην ζωή των πολιτών.

Όμως οι πολλαπλές κρίσεις που έχουν προηγηθεί έχουν αποδείξει την ανάγκη ύπαρξης ενός νέου ρυθμιστικού ρόλου του κράτους που δεν θα απειλεί όμως την ενδυνάμωση της προσωπικής και της ιδιωτικής δημιουργικότητας.

Συγχρόνως στον περίπλοκο κόσμο που ζούμε αναζητείται η ύπαρξη ισχυρών κέντρων εξουσίας που θα κάνουν υπεργολαβικά δυνατή την λήψη αποφάσεων με ταυτόχρονη αύξηση της αποτελεσματικότητας (να γίνονται τα πράγματα), γεγονός που οδηγεί κοντύτερα στον αυταρχικό λαϊκισμό που έχει ως υπόβαθρο μία ευρύτερη κοινωνική ρευστότητα.

Συμπερασματικά δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν οι πολιτικές εξελίξεις που παρατηρούνται ούτε στην Ελλάδα, ούτε στην Ευρωζώνη. Αυτό όμως που μας εκπλήσσει είναι πώς οι πολιτικές αναλύσεις αποτυγχάνουν να κατανοήσουν (και να διαχειριστούν) τις επιπτώσεις από τις κινήσεις των κοινωνικών τεκτονικών πλακών των οποίων την κινητικότητα επιδιώκουν να ρυθμίσουν.

Π.Ε. Πετράκης.

Ομ. Καθ. ΕΚΠΑ

[1] «Οικονομικές, Κοινωνικές και Πολιτικές Συμπεριφορές και Αξίες των Ελλήνων 1980-2023», Εκδόσεις Παπαζήση (υπό έκδοση).