Τουρισμός: Έσοδα 2 δισ. ευρώ ετησίως χάνει η Ελλάδα από τον ανεκμετάλλευτο πλούτο των Natura

«Κρυμμένα» κάτω από τον πλούτο των … προστατευόμενων περιοχών της χώρας βρίσκονται έσοδα για τα κρατικά ταμεία ύψους 2 δισ. ευρώ τον χρόνο. Σύμφωνα με νέα μελέτη της διαΝΕΟσις, που υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) και δημοσιεύεται σήμερα, τα χρήματα αυτά θα εισέρρεαν στην ελληνική οικονομία αν ένα 40% των περιοχών Natura 2000 της χώρας αναδεικνύονταν και αξιοποιούνταν όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, θα εξασφάλιζε περισσότερες από 15.000 θέσεις εργασίας.

Το δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών Natura καλύπτει περίπου το 27% της χερσαίας έκτασης, περιλαμβάνοντας σημαντικούς βιότοπους (π.χ. υγρότοποι Πρέσπας, δάση Ροδόπης, θαλάσσιο πάρκο της μεσογειακής φώκιας Monachus monachus των Σποράδων κ.ά.). Ωστόσο, οι Natura δεν είναι σημαντικές μόνο για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και της άγριας ζωής αλλά και για την τοπική κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη με την προώθηση ήπιων μορφών τουρισμού (π.χ. οικοτουρισμό). Μάλιστα, όπως επισημαίνεται στη μελέτη (συνέχεια αντίστοιχης του 2017), η οποία υπογράφεται από ερευνητές του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου (με επιστημονικό υπεύθυνο τον ομότιμο καθηγητή Τουριστικής Ανάπτυξης κ. Πάρι Τσάρτα) και των Πανεπιστήμιων Αιγαίου και Δυτικής Αττικής, «η ήπια οικονομική δραστηριότητα στην επικράτειά τους πιθανόν δίνει επιπλέον κίνητρα για την διασφάλιση της προστασία τους».

Γενικότερα, υπολογίζεται ότι με ετήσιο κόστος 148,5 εκατομμυρίων ευρώ η διαχείριση και προστασία των περιοχών Natuta στην Ελλάδα μπορεί να αποδώσει ετησίως οφέλη της τάξεως των δύο δισ. ευρώ. Η εκτίμηση του συνολικού προϋπολογισμού για δράσεις ανάπτυξης βιώσιμου τουρισμού στις περιοχές Natura 2000 (μέτρα διατήρησης και αποκατάστασης, πράσινες υποδομές διοικητικές δαπάνες κ.ά.) στην Ελλάδα φτάνει στα 1.039,5 εκατ. ευρώ κατά την επταετία 2021-27.

Διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία 7,7 δισ. ευρώ

Σύμφωνα με τους μελετητές οι αναγκαίες παρεμβάσεις μπορούν να ενσωματωθούν στα διαθέσιμα για την Ελλάδα χρηματοδοτικά προγράμματα του τρέχοντος δημοσιονομικού πλαισίου. Στην ανεύρεση κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων καθοριστικό ρόλο έχουν το νέο ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), το πρόγραμμα Life 2021-2027, η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ 2023-2027) και η Ευρωπαϊκή Εδαφική Συνεργασία (Interreg).

Το νέο ΕΣΠΑ εισάγει σημαντικές προσθήκες σχετικές με δράσεις στις περιοχές Natura 2000, σε σύγκριση με της προηγούμενης περιόδου, μέσω της 6ης προτεραιότητας, προϋπολογισμού 74 εκατ. ευρώ, του προγράμματος Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή, της 3ης προτεραιότητας, προϋπολογισμού 71 εκατ. ευρώ, του προγράμματος Αλιείας, Υδατοκαλλιέργειας και Θάλασσας και μέσω των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων (ΟΧΕ), συνολικού προϋπολογισμού 414 εκατ. ευρώ, των προγραμμάτων Επιχειρησιακής Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Το Ταμείο Ανάκαμψης αποτελεί άλλη μια κομβική πηγή χρηματοδότησης, με ένα «πορτοφόλι» 1,8 δισ. ευρώ για πράσινης ανάπτυξης, ενώ το «Life 2021-2027, με προϋπολογισμό 5,4 δισ. ευρώ και τα Interreg στοχεύουν, επίσης, σε δράσεις ανάπτυξης τουρισμού σε προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000.

Πολιτική εισιτηρίων

Οι ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις επενδύσεων στις Natura μπορούν να συνδυαστούν, σύμφωνα με τους μελετητές, και με μια πιο αποδοτική εμπορική αξιοποίηση των προστατευόμενων περιοχών.

Για παράδειγμα με:

– την πολιτική εισιτηρίων όπως ήδη συμβαίνει στο φαράγγι της Σαμαριάς και στο πάρκο των Σποράδων

– την παροχή υπηρεσιών (πχ. οργάνωση αθλητικών και κοινωνικών δράσεων ή εκδρομών)

– την πώληση τοπικών προϊόντων.

Απόδοση επενδύσεων

Τα τέλη εισόδου που καταβάλλουν οι τουρίστες όταν επισκέπτονται προστατευόμενες περιοχές παρέχουν άμεσα έσοδα στα κράτη ενώ τα χρήματα που δαπανούν σε ξενοδοχεία, γεύματα, μεταφορές, αναμνηστικά και άλλες τουριστικές υπηρεσίες τονώνουν την τοπική οικονομία. «Όταν υπολογίζεται το άθροισμα αυτών των άμεσων και έμμεσων οικονομικών οφελών, παρέχεται μια εκτίμηση του ποσοστού απόδοσης των δημοσίων επενδύσεων σε προστατευόμενες περιοχές και τουρισμό με βάση τη φύση», σημειώνεται στην έκθεση στην οποία εξετάστηκαν παραδείγματα από τέσσερις χώρες. τη Βραζιλία, τα Νησιά Φίτζι, το Νεπάλ και τη Ζάμπια, και διαπιστώθηκαν οφέλη από την επένδυση σε προστατευόμενες περιοχές που υπερτερούν κατά πολύ του κόστους της αρχικής επένδυσης. Τα ποσοστά απόδοσης ήταν:

• 6 φορές το ποσό που επενδύθηκε για το Θαλάσσιο Πάρκο Abrolhos της Βραζιλίας.

• 8 φορές το ποσό που επενδύθηκε για το Εθνικό Πάρκο Chitwan του Νεπάλ.

• 16 φορές το ποσό που επενδύθηκε για το Εθνικό Πάρκο Lower Zambezi της Ζάμπια.

• 28 το ποσό που επενδύθηκε στο Εθνικό Πάρκο South Luangwa της Ζάμπια.

Η ένταση του τουρισμού

Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν περιορισμοί στο είδος και στην ένταση της τουριστικής δραστηριότητας στις περιοχές Natura ανάλογα τη ζώνη προστασίας. Οι τύποι τουρισμού που θεωρούνται κατάλληλοι είναι ο οικοτουρισμός (πεζοπορία, παρατήρηση πουλιών, περιηγήσεις, κλπ.), ο αγροτουρισμός (συμμετοχή σε αγροτικές δραστηριότητες, π.χ. συγκομιδή ελιάς) και ο πολιτιστικός τουρισμός (επισκέψεις σε μνημεία, μουσεία, κλπ.).

Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι πολλές. Ακόμη και σε τέτοιες ήπιες δραστηριότητες η επιβάρυνση του περιβάλλοντος (ρύπανση, διατάραξη της άγριας ζωής, κλπ.) μπορεί να είναι σημαντική. Ένα άλλο πρόβλημα αφορά τη διατήρηση της αυθεντικής εμπειρίας της τοπικής κουλτούρας, σε συνθήκες μεγάλης ανάπτυξης τουριστικών δραστηριοτήτων. Μια ακόμη πρόκληση που επισημαίνεται στη μελέτη αφορά στη δημιουργία επαρκών υποδομών (δρόμων, μέσων πρόσβασης για ΑμεΑ κλπ.) για τη διαχείριση της κίνησης των επισκεπτών. Απαραίτητη είναι και η ενημέρωση των επισκεπτών για την προστασία αυτών των περιοχών.

Προτάσεις πολιτικής

Οι ερευνητές μελέτησαν παραδείγματα προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα (Εθνικά πάρκα Αλοννήσου, Χελμού-Βουραϊκού, Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου, Λίμνης Κερκίνης, Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου – Αιτωλικού, Ολύμπου και την Ελαφόνησο) και στο εξωτερικό (Ορεινό Σύμπλεγμα Αμπρούτσο στην Ιταλία, Αρχιπέλαγος των Αζορών στην Πορτογαλία, υγρότοπος Καμάργκ στη Γαλλία) τα οποία έχουν αναπτύξει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τουριστικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα στις περιπτώσεις του εξωτερικού ο βιώσιμος τουρισμός εντός των προστατευόμενων περιοχών έχει αναπτυχθεί αρκετά μέσα από τη συνέργεια αρμόδιων φορέων του τουρισμού, φορέων υπεύθυνων για την ανάπτυξη της βιωσιμότητας, τοπικών φορέων αλλά και τουριστικών επιχειρήσεων. Αντίθετα, στην Ελλάδα αναδεικνύεται αποσπασματική εφαρμογή των διαφόρων εργαλείων διαχείρισης.

Για τη διαμόρφωση ενός μοντέλου βιώσιμου τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας η ομάδα μελέτης προτείνει μια εργαλειοθήκη που ακολουθεί τις δέκα αρχές αειφόρου τουρισμού και προσαρμόζει τις προτεινόμενες στρατηγικές και δράσεις στη ελληνική περίπτωση. Οι δράσεις αυτές ενδεικτικά αφορούν την ενίσχυση του πλαισίου διαχείρισης, της επιχειρησιακής ικανότητας, της προβολής και της προώθησης, τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, την παροχή ποιοτικών τουριστικών προϊόντων, την υποστήριξη της τοπικής οικονομίας καθώς και την ενίσχυση της συνεργασίας τοπικών κοινοτήτων και τουριστικών φορέων για την επίτευξη των στόχων αειφόρου τουρισμού.