ΚΑΠ: Πώς επηρεάζουν τους αγρότες οι «πράσινες» επιταγές – Αποκαλυπτική έκθεση [γραφήματα]

«Φουντώνει» ο διάλογος σε επίπεδο ΕΕ αλλά και στη χώρα μας για την ανάγκη επανασχεδιασμού στρατηγικών για τον πρωτογενή τομέα στο πλαίσιο της επερχόμενης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) για μετά το 2027.

Ταυτόχρονα, πληθαίνουν οι φωνές εκείνες όπου προειδοποιούν ότι η ευρωπαϊκή παραγωγή θα παρουσιάσει απότομη πτώση στις τιμές και τα εισοδήματα των αγροτών, τα οποία θα επηρεάσουν σημαντικά, με αμφίβολα τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα.

ΚΑΠ: Ποιες αλλαγές προωθούνται για τις επιδοτήσεις αγροτών – Όλες οι προτάσεις

Μετά τις μεγάλες αγροτικές κινητοποιήσεις σε χώρες της Ευρώπης, όπου βρέθηκαν στο επίκεντρο οι επιπτώσεις της πράσινης συμφωνίας για τους παραγωγούς, ορισμένες απαιτήσεις για χρηματοδότηση, χαλάρωσαν. Την ίδια στιγμή, αναδείχτηκε ότι υπάρχει ένα αξιοσημείωτο χάσμα μεταξύ των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της ΕΕ και των σχεδίων για τη γεωργία που έχουν καταρτίσει οι χώρες της ΕΕ.

Μια νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) αποκαλύπτει ότι  η ΚΑΠ είναι περισσότερο φιλόδοξη όσον αφορά το περιβάλλον και το κλίμα, αλλά τα εθνικά σχέδια κάθε χώρας δεν έχουν επί της ουσίας ενισχύσει την πράσινή τους διάσταση

Αυτή την περίοδο, έχουν ξεκινήσει διαβουλεύσεις για τροποποιήσεις στην ισχύουσα ΚΑΠ 2023-27, αλλαγές που θα ληφθούν υπόψη στις διαβουλεύσεις για τη νέα μετά το 2027. Στο πλαίσιο αυτό, έρχονται στο φως της δημοσιότητας εκθέσεις, γνωμοδοτήσεις, έγγραφα όπου αποκαλύπτονται μεταξύ άλλων και τα κακώς κείμενα της τρέχουσας ΚΑΠ, ενώ αναδεικνύεται η ανάγκη για άμεσες παρεμβάσεις απέναντι σε πρακτικές, που «στραγγαλίζουν» τους αγρότες.

Χαρακτηριστικό είναι, ότι η μελλοντική ΚΑΠ, σύμφωνα με την έκθεση του στρατηγικού διαλόγου για την γεωργία, πρέπει να παρέχει στήριξη στους ενεργούς αγρότες, ιδιαίτερα με μικρές εκμεταλλεύσεις, που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και να προωθεί περιβαλλοντικά πρότυπα, στο πλαίσιο της πράσινης αρχιτεκτονικής της ΕΕ.

Το «χάσμα» και οι φιλόδοξοι στόχοι της ΚΑΠ

Μια νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) αποκαλύπτει ότι η ΚΑΠ είναι περισσότερο φιλόδοξη όσον αφορά το περιβάλλον και το κλίμα, αλλά τα εθνικά σχέδια κάθε χώρας δεν έχουν επί της ουσίας ενισχύσει την πράσινή τους διάσταση.

«Υπάρχει ένα αξιοσημείωτο χάσμα μεταξύ των περιβαλλοντικών και κλιματικών στόχων της ΕΕ και των σχεδίων για τη γεωργία που έχουν καταρτίσει οι χώρες της ΕΕ», επισημαίνεται χαρακτηριστικά.

Παρά το γεγονός ότι το νέο πλαίσιο παρακολούθησης έχει απλουστευθεί, οι στόχοι της ΚΑΠ στερούνται σαφήνειας, και οι δείκτες εστιάζουν στις εκροές και όχι στα αποτελέσματα. Από ορισμένα σχέδια απουσιάζουν σημαντικοί δείκτες αποτελέσματος, και οι συνδέσεις που έχουν καθορίσει τα κράτη μέλη μεταξύ δεικτών αποτελέσματος και στόχων διαφέρουν. «Τα ζητήματα αυτά καθιστούν δύσκολη την απόδειξη των επιτευγμάτων της ΚΑΠ κατά την περίοδο 2023-2027», τονίζει το ΕΕΣ.

H ΚΑΠ, ένας βασικός τομέας πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αντιπροσωπεύει το 31% (378,5 δισεκατομμύρια ευρώ) του ενωσιακού προϋπολογισμού για την περίοδο 2021-2027. Πέραν από την εξασφάλιση δίκαιης εισοδηματικής στήριξης για τους αγρότες και τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και του βιοπορισμού των αγροτικών περιοχών, η ΚΑΠ αποσκοπεί στη στήριξη και την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητας, και της δράσης για το κλίμα. Οι νέοι κανονισμοί της ΚΑΠ αποσκοπούν στην αύξηση των περιβαλλοντικών και κλιματικών φιλοδοξιών.

Με βάση τα παραπάνω, η έκθεση του ΕΕΣ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα σχέδια για την περίοδο 2023-2027 είναι περισσότερο πράσινα από ό,τι στην προηγούμενη περίοδο της ΚΑΠ, χωρίς ωστόσο να ανταποκρίνονται στις φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα και το περιβάλλον, ενώ απουσιάζουν και βασικά στοιχεία για την αξιολόγηση των πράσινων επιδόσεων.

Τα 378,5 δισ. ευρώ που εκταμιεύθηκαν στο πλαίσιο της ΚΑΠ 2021-2027 αποσκοπούν στη διασφάλιση δίκαιης εισοδηματικής στήριξης για τους αγρότες, επισιτιστικής ασφάλειας και μέσων διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος

Μακριά από τους στόχους της ΚΑΠ

Τα εθνικά σχέδια για τη γεωργία, αν και είναι περισσότερο πράσινα, εξακολουθούν να μην ανταποκρίνονται στους στόχους της ΕΕ. Οι πράσινες επιδόσεις είναι δύσκολο να μετρηθούν και εξαρτώνται από την ποιότητα προγραμμάτων στα οποία οι αγρότες συμμετέχουν εθελοντικά και άρα από τον βαθμό στον οποίο θα τα υιοθετήσουν.

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση, η ΚΑΠ της περιόδου 2023-2027 έδωσε στα κράτη μέλη την ευελιξία να αποτυπώσουν στα σχέδιά τους τους φιλόδοξους πράσινους στόχους της ΕΕ. Όλα τους έκαναν χρήση εξαιρέσεων από την υποχρέωση τήρησης των προτύπων καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης, ενώ κάποια περιόρισαν ή καθυστέρησαν την εφαρμογή των πράσινων μέτρων που αποτελούν προαπαιτούμενο για την είσπραξη ενωσιακών κονδυλίων. Συνολικά, το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι στα σχέδια της ΚΑΠ δεν φαίνεται κάποια ουσιαστική άνοδος στα επίπεδα της πράσινης φιλοδοξίας.

Τα 378,5 δισ. ευρώ που εκταμιεύθηκαν στο πλαίσιο της ΚΑΠ 2021-2027 αποσκοπούν στη διασφάλιση δίκαιης εισοδηματικής στήριξης για τους αγρότες, επισιτιστικής ασφάλειας και μέσων διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος από ζημίες και την κλιματική αλλαγή, οι οποίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν άμεσα τη γεωργική παραγωγή (π.χ. λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων).

Οικολογικός προσανατολισμός της ΚΑΠ

Η ΚΑΠ έχει υποβληθεί σε αρκετές μεταρρυθμίσεις τις τελευταίες δεκαετίες, προκειμένου να προετοιμάσει τον γεωργικό τομέα της ΕΕ να ανταπεξέλθει στις νέες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων και η ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών.

Για την υποστήριξη αυτών των στόχων, με τον κανονισμό για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΑΠ θεσπίστηκε μια νέα «πράσινη αρχιτεκτονική», η οποία αποτελείται κυρίως από:

• ένα νέο σύστημα «ενισχυμένης αιρεσιμότητας», το οποίο βασίζεται στο προηγούμενο σύστημα πολλαπλής συμμόρφωσης και στις υποχρεώσεις οικολογικού προσανατολισμού της προηγούμενης ΚΑΠ·
• την εισαγωγή «οικολογικών προγραμμάτων» στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Εγγυήσεων, τα οποία στηρίζουν γεωργικές πρακτικές επωφελείς για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή διαβίωση των ζώων. Αυτά πρέπει, γενικά, να αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 25 % των άμεσων ενισχύσεων σε κάθε σχέδιο, ενώ η υιοθέτησή τους είναι προαιρετική για τους γεωργούς·
• δέσμευση τουλάχιστον του 35 % της χρηματοδότησης του ΕΓΤΑΑ σε κάθε σχέδιο για παρεμβάσεις που αφορούν το περιβάλλον, το κλίμα και την καλή διαβίωση των ζώων, οι οποίες είναι επίσης προαιρετικές για τους γεωργούς.

Εξαιτίας δε της αλλαγής του κλίματος και των περισσότερο ακραίων καιρικών συνθηκών οι αγρότες καλούνται να προσαρμόσουν τις πρακτικές τους σε αυτές τις συνθήκες

Τα οικολογικά σχήματα στην ΚΑΠ

Με τη νέα ΚΑΠ θεσπίστηκαν περισσότερες προϋποθέσεις για την είσπραξη ενωσιακών κονδυλίων. Στο πλαίσιο αυτό προστέθηκαν οικολογικά προγράμματα (σχήματα) —τα οποία ανταμείβουν τους αγρότες όταν υιοθετούν πρακτικές που είναι επωφελείς για το κλίμα, το περιβάλλον και την καλή διαβίωση των ζώων– και διατηρήθηκαν τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης.

Αμφότερες οι δράσεις αυτές συνοδεύονταν από απαιτήσεις για τη διάθεση ελάχιστου ποσοστού κονδυλίων σε μέτρα για το περιβάλλον και το κλίμα, απαίτηση που τηρήθηκε από όλα τα κράτη μέλη. Παρόλα αυτά, το ΕΕΣ παρατηρεί ότι τα σχέδια της ΚΑΠ δεν είναι επί της ουσίας περισσότερο πράσινα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Επιπλέον, δεδομένου ότι ορισμένες απαιτήσεις αιρεσιμότητας χαλάρωσαν (η αμειψισπορά για τη βελτίωση της ποιότητας του εδάφους είναι πλέον προαιρετική) ως απάντηση στις διαμαρτυρίες των αγροτών τον Μάιο του 2024, είναι πιθανό ο πράσινος αντίκτυπος των σχεδίων να φθίνει ακόμη περισσότερο.

Η γεωργία και η «Πράσινη Συμφωνία» της ΕΕ

Η γεωργία είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και είναι ζωτικής σημασίας για τις οικονομίες των αγροτικών περιοχών. Ωστόσο, παράλληλα με τα οφέλη αυτά έχει σημαντικό αντίκτυπο στο κλίμα και το περιβάλλον. Εξαιτίας δε της αλλαγής του κλίματος και των περισσότερο ακραίων καιρικών συνθηκών οι αγρότες καλούνται να προσαρμόσουν τις πρακτικές τους σε αυτές τις συνθήκες.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ο τομέας αντιπροσωπεύει το 13,1 % των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ των 27. Περισσότερο από το 50% αυτών των εκπομπών προέρχεται από μεθάνιο που εκπέμπεται από τον τομέα της κτηνοτροφίας, το 31 % από λιπάσματα και κοπριά, και το 11 % από αλλαγές στη χρήση της γης.

Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από τη γεωργία παρουσιάζουν μια μακροπρόθεσμη τάση αργής μείωσης, κυρίως χάρη στη μείωση της χρήσης λιπασμάτων και του αριθμού των ζώων. Ωστόσο, μετά από μια ραγδαία πτώση της τάξης του 15,3 % μεταξύ του 1990 και του 1995, τα επόμενα 26 έτη οι εκπομπές μειώθηκαν μόλις κατά 15,9 %.

Χρηματοδότηση της ΚΑΠ για το κλίμα και το περιβάλλον

Στο πλαίσιο της ΚΑΠ της περιόδου 2023-2027, το 40 % των δαπανών της αναμένεται να διατεθεί βάσει των σχεδίων για την επίτευξη στόχων που σχετίζονται με το κλίμα. Εφαρμόζοντας τη στάθμιση που ορίζεται στον κανονισμό για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΑΠ, η Επιτροπή υπολόγισε ότι το 47% της χρηματοδότησης της ΚΑΠ στα σχέδια σχετίζεται με το κλίμα, ήτοι 123 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2023-2027.

Όμως, όπως αναφέρεται σε προηγούμενη ειδική έκθεση της ΕΕΣ (τον Σεπτέμβριο του 2022), η Επιτροπή πιθανώς υπερεκτίμησε τη συμβολή της αγροτικής πολιτικής στη δράση για το κλίμα κατά σχεδόν 60 δισεκατομμύρια ευρώ για την περίοδο 2014-2020, και, παρά τις κάποιες βελτιώσεις, ορισμένοι από τους συντελεστές στάθμισης που επρόκειτο να εφαρμοστούν για τη νέα περίοδο —όπως ορίζεται στον κανονισμό για τα στρατηγικά σχέδια της ΚΑΠ— παραμένουν προβληματικοί.

Η ΕΕ έθεσε επίσης τιμές-στόχο για τις δαπάνες που συμβάλλουν στην αντιστροφή της μείωσης της βιοποικιλότητας, επιδιώκοντας να διαθέσει το 7,5 % του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ για το 2024 υπέρ στόχων βιοποικιλότητας και να αυξήσει το ποσοστό αυτό σε 10 % το 2026 και το 20276. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη τιμή-στόχος για τις δαπάνες της ΚΑΠ για τη βιοποικιλότητα, αλλά η Επιτροπή εκτίμησε ότι σχεδόν  9 δισεκατομμύρια ευρώ —ήτοι το 17% των δαπανών της ΚΑΠ— θα διατεθούν για τη βιοποικιλότητα το 2024.

Όσον αφορά τη βιολογική γεωργία, η Επιτροπή χρησιμοποίησε τις τιμές-στόχο των σχεδίων για τον δείκτη αποτελέσματος R.29 και κατέληξε στην εκτίμηση ότι το 10 % των γεωργικών εκτάσεων σε ολόκληρη την ΕΕ θα καλλιεργούνται με βιολογικές μεθόδους έως το 2027 με στήριξη από την ΚΑΠ. Παρά τον σχεδιασμό για σημαντική αύξηση των εκτάσεων που λαμβάνουν στήριξη στο πλαίσιο της ΚΑΠ 2023-2027, η επίτευξη της τιμής-στόχου της Πράσινης Συμφωνίας για καλλιέργεια του 25% των γεωργικών εκτάσεων με βιολογικές μεθόδους έως το 2030 φαίνεται πολύ δύσκολη.