Δάνεια: Κουλτούρα ώριμου δανειολήπτη χτίζουν τα νοικοκυριά

Στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2000 η γενικότερη αίσθηση στην ελληνική κοινωνία, για πρώτη φορά στη σύγχρονη οικονομική ιστορία της χώρας, ήταν πως όλες οι επιθυμίες μπορούν να ικανοποιηθούν.

Από την απόκτηση νέου σπιτιού, την αγορά εξοχικού, ενός καλύτερου αυτοκινήτου ή σκάφους μέχρι την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ιδέας. Κι αυτό χωρίς να είναι απαραίτητη η παρουσία αποταμιεύσεων. Τα πάντα ήταν εφικτά με την υποστήριξη του τραπεζικού συστήματος. Ενδεικτικό των συνθηκών της εποχής είναι το γεγονός ότι η επένδυση σε ένα ακίνητο έφτασε σε σημείο να μην προϋποθέτει ιδία συμμετοχή.

Το ποσοστό χρηματοδότησης διαμορφωνόταν ή και υπερέβαινε σε ορισμένες περιπτώσεις το 100% της εμπορικής του αξίας, με τις τράπεζες να εγκρίνουν χορηγήσεις ακόμη με βάση τα εκτιμώμενα κρυμμένα εισοδήματα, μιας και η φοροδιαφυγή ήταν γενικευμένη πρακτική.

Η ταυτόχρονη άνοδος ζήτησης και προσφοράς χρήματος οδηγούσαν από χρόνο σε χρόνο σε νέα ρεκόρ το ιδιωτικό χρέος.

Κουλτούρα δανειολήπτη

Η αλήθεια είναι ότι τα πιστωτικά ιδρύματα, μετά την είσοδο στην ευρωζώνη, διέθεταν άπλετη και φθηνή ρευστότητα, την οποία έσπευσαν να αξιοποιήσουν για τη χρηματοδότηση ιδιωτών και επιχειρήσεων, που στην πλειονότητά τους δεν είχαν λάβει ποτέ ξανά δάνειο στο παρελθόν. Υποστηρικτικά προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργούσε το θετικό μακροοικονομικό περιβάλλον, το αυξανόμενο διαθέσιμο εισόδημα, η ενίσχυση όλων των αξιών και η συνεχής επί σειρά ετών ανάπτυξη πληθώρας κλάδων.

Η ταυτόχρονη άνοδος ζήτησης και προσφοράς χρήματος οδηγούσαν από χρόνο σε χρόνο σε νέα ρεκόρ το ιδιωτικό χρέος. Τα δάνεια από τη ζώνη των 85 δισ. ευρώ το 2002, τη χρονιά εισαγωγής του ευρώ στην Ελλάδα, ξεπέρασαν μέσα στη μία 8ετία τα 270 δισ. ευρώ.

Πρόκειται για υπερτριπλασιασμό των σχετικών μεγεθών, με τα υπόλοιπα φυσικών και νομικών προσώπων στις τράπεζες να ενισχύονται κατά 23 δισ. ευρώ κατά μέσο όρο κάθε χρόνο. Με τον τρόπο αυτόν ο τραπεζικός δανεισμός ως ποσοστό του ΑΕΠ από την περιοχή του 60% ξεπέρασε πολύ γρήγορα το 100%.

Βίαιη ανατροπή

Ωστόσο, η χρεοκοπία του Ελληνικού Δημοσίου το 2010, η ύφεση που ακολούθησε και οι πληγές που άφησε στις τράπεζες το κούρεμα του δημόσιου χρέους οδήγησαν σε ένα βίαιο κλείσιμο της κάνουλας των δανείων. Ακόμη και ενδιαφερόμενοι με επαρκή πιστοληπτικά χαρακτηριστικά δυσκολεύονταν να ξεκλειδώσουν τις πόρτες των τραπεζών. Την ίδια στιγμή, η μείωση των εισοδημάτων και το πλήγμα στην οικονομική δραστηριότητα προκάλεσε ένα άνευ προηγουμένου κύμα επισφαλειών.

Τα δάνεια που είχαν δοθεί κατά τη φάση ανάπτυξης του τραπεζικού κλάδου άρχισαν να σκάνε το ένα μετά το άλλο και ο δείκτης καθυστερήσεων σκαρφάλωσε μέχρι και το 50%. Δηλαδή 1 στα 2 δάνεια που είχαν χορηγήσει οι τράπεζες δεν αποπληρωνόταν.

Ο Νόμος Κατσέλη

Στην αρχή της κρίσης το πολιτικό σύστημα, αντιλαμβανόμενο τον κίνδυνο για την κοινωνική συνοχή, έλαβε μέτρα για την προστασία των νοικοκυριών, με χαρακτηριστικότερο όλων τον αποκαλούμενο «Νόμο Κατσέλη».

Χιλιάδες δανειολήπτες βρήκαν τότε καταφύγιο στις διατάξεις του, γλιτώνοντας σε αρκετές περιπτώσεις από τα χρέη και κρατώντας στην κυριότητά τους σπίτια που είχαν χρηματοδοτηθεί ακόμη και εξ ολοκλήρου από τις τράπεζες.

Κακοπληρωτές

Ωστόσο, τη νέα νομοθεσία, λόγω του διευρυμένου χαρακτήρα της, εκμεταλλεύτηκαν και οφειλέτες που είχαν την ευχέρεια να αποπληρώσουν τα ανοίγματά τους. Ο λόγος φυσικά γίνεται για τους στρατηγικούς κακοπληρωτές.

Οι στρατηγικοί κακοπληρωτές

Σύμφωνα με τραπεζικές πηγές, το ποσοστό τους επί του συνόλου των κόκκινων δανειοληπτών έφτασε το 25%, ενώ ορισμένοι το τοποθετούν ακόμη πιο υψηλά, στη ζώνη του 40%.

Οπως λέει στέλεχος συστημικού ομίλου, «δεν ήταν λίγοι και εκείνοι που ναι μεν αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσχέρειες, αλλά επέλεγαν να μην αποπληρώσουν τα δάνειά τους, προκειμένου να ανταποκριθούν σε άλλες υποχρεώσεις τους». Οπως και να έχει, βασικό αίτημα της εποχής, που εξέπεμπε και μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος, ήταν οι ρυθμίσεις των δανείων της δεκαετίας του 2000, με γενναίο κούρεμα. «Μεγάλο ποσοστό των πελατών μας απλά έπαιζε καθυστέρηση, υπό την προσδοκία ότι κάποια στιγμή θα επιτύχει την απαλλαγή του, έστω και μερική, από τα βάρη του παρελθόντος. Η κουλτούρα πληρωμών είχε επιδεινωθεί περισσότερο από ποτέ» σημειώνει η ίδια πηγή.

Νέα πραγματικότητα

Πλέον, οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί σημαντικά. Η άρση όλων των οριζόντιων μέτρων προστασίας και η αύξηση του αριθμού των πλειστηριασμών που λειτουργούν ως μέσο πίεσης προς τους δανειολήπτες για ρυθμίσεις άλλαξαν τα δεδομένα. Οπως επισημαίνουν κύκλοι από τον κλάδο των servicers, έχει καταστεί σαφές ότι εάν δεν είναι κάποιος σε θέση να αποπληρώσει με τον έναν (ρύθμιση) ή τον άλλον τρόπο (εκποίηση περιουσιακών στοιχείων) τις οφειλές του, θα χάσει τα πάντα.

Ετσι, από την εποχή του ανεξέλεγκτου δανεισμού τη δεκαετία του 2000 και της στάσης πληρωμών στα χρόνια των μνημονίων, η εγχώρια αγορά χρηματοδοτήσεων εμφανίζει για πρώτη φορά τα τελευταία 25 χρόνια χαρακτηριστικά ωρίμανσης.

Συγκεκριμένα:

1. Νέα δάνεια: Αυτή τη στιγμή οι τράπεζες διαθέτουν την απαιτούμενη δύναμη πυρός για να χρηματοδοτήσουν την οικονομία. Σε κάθε ευκαιρία, οι διοικήσεις τους τονίζουν ότι όποιος είναι αξιόχρεος μπορεί να λάβει σήμερα δάνειο με ευνοϊκούς όρους. Παρά την επάρκεια ρευστότητας και κεφαλαίων για την υποστήριξη ισχυρών ρυθμών πιστωτικής επέκτασης και το επιθετικό μάρκετινγκ που ακολουθεί ο κλάδος, τα νούμερα παραμένουν χαμηλά, ειδικά στη λιανική τραπεζική.

Πιο χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν τα στεγαστικά δάνεια. Η πλειονότητα των μεταβιβάσεων στην κτηματαγορά γίνεται με ίδια κεφάλαια των αγοραστών, ενώ το ποσοστό χρηματοδότησης κινείται κατά μέσο όρο στη ζώνη του 60%, κατ’ επιλογήν των πελατών έναντι 90% στα χρόνια ανάπτυξης του τομέα.

«Βλέπουμε απροθυμία του μέσου νοικοκυριού να αναλάβει νέο χρέος. Ενώ οι περισσότεροι από όσους το παίρνουν απόφαση είναι πολύ προσεκτικοί με το ύψος της χορήγησης» τονίζει τραπεζική πηγή.

2. Νέες επισφάλειες: Τα επίπεδα των νέων ροών μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων διατηρούνται από το 2020 χαμηλά. Κι αυτό παρότι μεσολάβησαν δύο διαδοχικές κρίσεις, πανδημική και ενεργειακή, και το κόστος δανεισμού διαμορφώθηκε σε πολυετή υψηλά. Σύμφωνα με τραπεζικούς κύκλους, «αναμφίβολα τα κρατικά πακέτα στήριξης και τα προγράμματα προστασίας των δανειοληπτών έπαιξαν καταλυτικό ρόλο. Ωστόσο, βλέπουμε πλέον ότι οι περισσότεροι πελάτες, ακόμη κι όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες, έχουν ως προτεραιότητα την εξυπηρέτηση του χρέους τους».

Τονίζουν δε πως μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι τη διετία υπέρμετρης αύξησης των επιτοκίων, μεγάλος αριθμός οφειλετών όχι μόνο δεν εμφάνισε καθυστερήσεις, αλλά προχώρησε σε πρόωρη αποπληρωμή των δανείων του.

3. Ρυθμίσεις: Ξεκάθαρα βελτιωμένη είναι η εικόνα και στην εξυπηρέτηση των ανοιγμάτων που ρυθμίζονται. Πλέον, 7 στις 10 ρυθμίσεις είναι επιτυχημένες, καθώς τηρούνται από τους δανειολήπτες, ενώ αυξημένη είναι και η ζήτηση για νέες αναδιαρθρώσεις, όπως προκύπτει από τη σημαντική άνοδο των αιτήσεων στον εξωδικαστικό μηχανισμό.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ