Τι γιορτάζουμε την Κυριακή του Πάσχα – Ο «Εσπερινός της Αγάπης» και τα αναστάσιμα έθιμα

«Του ελληνικού γένους η Λαμπρή ανατέλλει και δύει εν θορυβώδει και υπερτάτη αγαλλιάσει» γράφει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης για το Ελληνικό Πάσχα, που σηματοδοτεί τη λύτρωση από την αμαρτία και το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή.

Μετά το «δεύτε λάβετε φως» και μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη!», ο τόπος σείεται από τα βεγγαλικά

Από την αγωνία, τον πόνο, τη θλίψη των Παθών και της Σταύρωσης, περνάμε στην αγαλλίαση και την ελπίδα που φέρνει η Ανάσταση του Χριστού. Πρόκειται για τη σημαντικότερη γιορτή της Ορθοδοξίας, η οποία στην Ελλάδα συνοδεύεται από τα καθιερωμένα έθιμα και λαϊκές παραδόσεις, αλλά και από άλλα όχι τόσο γνωστά.

Η λέξη Πάσχα είναι ελληνική απόδοση της εβραϊκής λέξης pâsah που σημαίνει διάβαση και η οποία καθιερώθηκε σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από την αιγυπτιακή αιχμαλωσία, μέσω της θαυματουργού διάβασης της Ερυθράς Θάλασσας υπό τον Μωυσή με τους στρατιώτες του Φαραώ να τους καταδιώκουν.

Παρόμοια γιορτή είχαν οι Αιγύπτιοι με το όνομα pisah και σχετιζόταν με το πέρασμα του ηλίου από τον Ισημερινό (γιορταζόταν η ισημερία, που ήταν ουσιαστικά γιορτή της άνοιξης).

Στους Χριστιανούς, το Πάσχα σχετίστηκε με την Ανάσταση του Θεανθρώπου. Ο Χριστός θυσιάστηκε την ημέρα του εβραϊκού Πάσχα, που εκείνο το έτος έτυχε Σάββατο και αναστήθηκε μετά το Σάββατο, «τη μιά των σαββάτων», δηλαδή την πρώτη ημέρα της εβδομάδας που γι’ αυτό τον λόγο ονομάστηκε Κυριακή.

«Δεύτε λάβετε φως»

Στις εκκλησίες ανά την Ελλάδα, από τις 11 το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου τελείται η ακολουθία της Παννυχίδος που ολοκληρώνεται με το «Δεύτε λάβετε φως» και η πανηγυρική Λειτουργία του Πάσχα.

Οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες τους με το Άγιο Φως, μετά την πρόσκληση του ιερέα «δεύτε λάβετε φως» και μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη!», ο τόπος σείεται από τα βεγγαλικά και τις κροτίδες, ενώ σε κάποιες περιοχές δεν λείπουν οι πυροβολισμοί στον αέρα. Ο κόσμος ανταλλάσσει το «φιλί της Αγάπης» και τις φράσεις «Χριστός Ανέστη» και «Αληθώς ο Κύριος», ενώ κάποιοι παραμένουν στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν ολόκληρη την λειτουργία.

Το απόγευμα της Κυριακής τελείται στις εκκλησίες ο «Εσπερινός της Αγάπης» ή Δεύτερη Ανάσταση που σε πολλούς ναούς τελείται το πρωί. Διαβάζεται περικοπή από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη (κ’ 19-25), που αναφέρεται στην εμφάνιση του Χριστού μετά την Ανάστασή του στους μαθητές του.

Το βαθύτερο νόημα του Πάσχα

Η Σταυρική θυσία του Ιησού δείχνει ότι ο Θεός πονάει για τον άνθρωπο και τα ανθρώπινα βάσανα. Γι’ αυτό από αγάπη προσφέρει ό,τι πιο πολύτιμο έχει για να σώσει τον ίδιο του τον Υιό. Με αυτόν τον τρόπο θέλησε να διδάξει την αντίσταση και την πάλη ενάντια στο Κακό, αλλά και την έννοια της αγάπης και τη διάθεση της προσφοράς του εαυτού μας υπέρ των πολλών.

Θεωρείται η γιορτή της αγάπης, γιατί ο ίδιος ο Χριστός θυσιάστηκε για τη σωτηρία των ανθρώπων. Το αναζωογονητικό φως της Ανάστασης φέγγει πάνω από όλους μας. Χωρίς εξαιρέσεις και αποκλεισμούς.

Η Ανάσταση είναι το κέντρο της ορθόδοξης πίστης και ζωής. Αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε, είναι κενό το κήρυγμά μας και η πίστη μας, δήλωνε κατηγορηματικά ο Απόστολος Παύλος, πριν μας διαβεβαιώσει ότι Αληθώς Ανέστη και έγινε η αρχή της δικής μας ανάστασης.

Τα βεγγαλικά και το άγιο φως

Τα βεγγαλικά, οι κροτίδες, οι μπαλωθιές, δηλαδή οι θόρυβοι μαζί με το φως είναι τα δύο χαρακτηριστικά στοιχεία της Ανάστασης για τους λαογράφους.

Το στοιχείο του κρότου συσχετίζεται με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι έτσι εκδιώχονται τα βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα, ενώ στο φως της Αναστάσεως «αποδίδεται δύναμις, όχι μόνο αποτρεπτική των κακών, αλλά και γονιμοποιός» (Μέγας).

Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους. Σύμφωνα με το έθιμο, στο πάνω μέρος της κάσας της εξώπορτας σχηματίζουν το σημάδι του σταυρού με τον καπνό του κεριού.

Στη συνέχεια ανάβουν με το άγιο φως το καντήλι που έχουν στα εικονίσματα του σπιτιού και φροντίζουν να το κρατούν αναμμένο όλο τον χρόνο για να το ανανεώσουν και πάλι την επόμενη Ανάσταση. Παλαιότερα λέγεται ότι τσουρούφλιζαν με το άγιο φως τα στείρα ζώα και τα άκαρπα δέντρα για να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα.

Το πιο γνωστό έθιμο με βεγγαλικά είναι ο ρουκετοπόλεμος της Χίου, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην τουρκική κατοχή και τα τελευταία χρόνια προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων διεθνών μέσων ενημέρωσης.

Στο Λεωνίδιο Αρκαδίας, το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά «αερόστατα», τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας, ενώ στην Καλαμάτα και τη γειτονική Μεσσήνη, το απόγευμα της ημέρας του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του σαϊτοπόλεμου, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821.

Τα διαγωνιζόμενα «μπουλούκια», με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένα με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο και αυτοί που θα επικρατήσουν βραβεύονται.

Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού. Το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει. Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι κι ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φιτίλι που το ανάβουν την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη».

Στη Μήλο, την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που έχει τις ρίζες του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Την ίδια μέρα λαμβάνει χώρα το έθιμο του «μπαρουτιού» στις αυλές των εκκλησιών του Αγίου Σπυρίδωνα (Τριοβάσαλος) και του Αγίου Γεώργιου (Πέρα Τριοβασάλος).

Στην Κέρκυρα, η Ανάσταση γίνεται με τυμπανοκρουσίες, βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Οι μπάντες, μόλις τελειώσει η Ανάσταση, τριγυρνούν την πόλη παίζοντας εύθυμα εμβατήρια και ο κόσμος τρέχει ξοπίσω τους τραγουδώντας.

Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών

Στο πασχαλινό τραπέζι κυριαρχεί η μαγειρίτσα, το ψητό αρνί, το κόκκινο αυγό και το λαμπρόψωμο ή λαμπροκουλούρα.

Το τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών συμβολίζει την Aνάσταση του Xριστού, καθώς το αυγό συμβολίζει τη γέννηση, δηλαδή τη ζωή και τη δημιουργία που κλείνει μέσα του. Όπως το κέλυφος του αυγού σπάει με το τσούγκρισμα, έτσι και το πασχαλινό αυγό συμβολίζει το σπάσιμο του τάφου του Xριστού και την Aνάστασή Tου.

Το αυγό, βέβαια, σε όλες σχεδόν τις αρχαίες κοσμογονίες συμβόλιζε τη γέννηση του σύμπαντος και της ζωής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το σύμβολο των ορφικών Μυστηρίων που ήταν ένα φίδι τυλιγμένο γύρω από ένα αυγό, που συμβόλιζε τον κόσμο ο οποίος περιβάλλεται από το δημιουργικό πνεύμα. Στο επίπεδο της μύησης και της φιλοσοφίας, συμβόλιζε τον νεόφυτο που τη στιγμή της μύησης έσπαγε το κέλυφος του αυγού και ένας καινούργιος πνευματικός άνθρωπος γεννιόταν.

Το σούβλισμα του αρνιού

Ονομαστό είναι το Ρουμελιώτικο Πάσχα με επίκεντρο τη Λιβαδειά, το Πάσχα της Τρίπολης, ενώ κάθε περιοχή με έντονο το κτηνοτροφικό στοιχείο γιορτάζει με ξεχωριστό τρόπο την ημέρα.

Η σχετική παράδοση προέρχεται από το Εβραϊκό Πάσχα, όπου οι πιστοί θυσίαζαν ένα αρνί και στη συνέχεια το έτρωγαν. Το ψήσιμο ή το σούβλισμα του αρνιού είναι μία διαδεδομένη συνήθεια σε όλο τον βαλκανικό χριστιανικό κόσμο.

Στη Λιβαδειά οι κάτοικοι μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και προτού ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό των κλαδιών. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης. Με αρκετή υπομονή, η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν πάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και άφθονου κρασιού.

Στην Υπάτη της Φθιώτιδας, οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης, συνοδεία ντόπιου κρασιού και ψητών.

Στην Κύθνο αναβιώνει το έθιμο της κούνιας. Στην κεντρική πλατεία στήνεται μια κούνια, στην οποία κουνιούνται εναλλάξ αγόρια και κορίτσια, ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Σύμφωνα με το έθιμο, όποιο αγόρι κουνήσει ένα κορίτσι και το αντίθετο, δεσμεύεται ενώπιων Θεού και ανθρώπων για γάμο.

Στη Σίφνο, το πασχαλιάτικο αρνί ψήνεται στο «μαστέλο» (πήλινο δοχείο) με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί. Στο εορταστικό τραπέζι θα βρούμε, επίσης, τη σπιτική ξινομυζήθρα και τη μελόπιτα, ένα τοπικό γλύκισμα από μέλι, μυζήθρα και αυγά.

Στην Κέρκυρα, το γλέντι μετά την Ανάσταση κρατάει μέχρι το πρωί, με τσιλίχουρδα (τοπική μαγειρίτσα), κόκκινα αυγά, φογάτσες, κολομπίνες (βενετσιάνικης προέλευσης χριστόψωμα σε σχήμα περιστεριού) και πολύ κρασί. Από τις 7 το πρωί κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, κάνει περιφορά της Ανάστασης στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, με Φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους, χορωδίες.

Πηγή: in.gr