Μπρεζίνσκι και Κίσινγκερ: Τι θα μπορούσε να διδαχθεί ο Τραμπ απο τους δύο μεγάλους συμβούλους

Δύο ήταν οι μεγάλοι στρατηγικοί σύμβουλοι που πέρασαν πότε από την παγκόσμια διπλωματική σκηνή. Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι και ο Χένρι Κίσινγκερ.

Φανταστείτε τον Μοχάμεντ Άλι να παλεύει με τον Τζορτζ Φόρμαν. Ή τον Μπιορν Μποργκ να παίζει τένις με τον Τζον Μακ Ένρο και τον Μπόμπι Φίσερ να παίζει σκάκι με τον Σοβιετικό Μπόρις Σπάσκι.

Μπρεζίνσκι και Κίσινγκερ: Οι αιώνιοι αντίπαλοι

Και η γεωπολιτική έχει το δικό της «ζευγάρι» που αποτελείτο από τους δύο, τελευταίους – ίσως –  μεγάλους συμβούλους στρατηγικής, των οποίων η αντιπαλότητα διήρκησε δεκαετίες και επηρέασε την πορεία των δύο υπερδυνάμεων: Ο Μπρεζίνσκι και ο Κίσινγκερ.

Η βασική τους διαφορά ήταν στο αν θα συντηρούσαν την ύφεση του ψυχρού πολέμου – χαλαρώνοντας τις πιέσεις – με τον θανάσιμο αντίπαλο της Αμερικής ή εάν θα συνέχιζαν τον ιδεολογικό αγώνα με την ΕΣΣΔ.

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Edward Luce των Financial Times, στη διένεξή τους την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, ο Κίσινγκερ κέρδισε τη μάχη της διασημότητας ενώ ο Μπρεζίνσκι κέρδισε στα σημεία.

Ο Κίσινγκερ έκανε το λάθος να υποθέσει ότι οι Σοβιετικοί θα ήταν ένα μόνιμο στοιχείο της διπλωματικής σκηνής ενώ ο Μπρεζίνσκι είδε τα αδρανοποιημένα έθνη της ΕΣΣΔ, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, ως την αχίλλειο πτέρνα της. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η σύγκρουσή τους για το πώς θα διαχειριστούν τον Ψυχρό Πόλεμο είχε τόση σημασία όσο το σημερινό σχίσμα μεταξύ εκείνων στον κόσμο του Ντόναλντ Τραμπ που επαινούσαν την επιθυμία του για άμβλυνση με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν και εκείνων που βλέπουν και τους δύο να καταστρέφουν την Ουκρανία.

Μια βασική διαφορά από την εποχή Κίσινγκερ-Μπρεζίνσκι είναι ότι κανένας σύγχρονος σύμβουλος δεν μπορεί να συγκριθεί με την δημιουργικότητά τους, τη φήμη τους και τη διπλωματική βαρύτητα που είχε ο λόγος τους.

Τι είχαν που δεν έχουν οι σύγχρονοι σύμβουλοι;

Τι είχαν οι δύο σύμβουλοι, που δεν έχουν οι σύγχρονοι;

Πρώτα-πρώτα ήταν μετανάστες και συνήθως οι μετανάστες εκτιμούν περισσότερο από τους ντόπιους τiς ελευθερίες της Αμερικής ενώ από στατιστικής πλευράς είναι πιθανότερο να δημιουργήσουν εταιρείες, να κερδίσουν βραβεία Νόμπελ ή να ξεκινήσουν σχολές σκέψης.

Ο ραγδαίος ανoδικός δρόμος του Μπρεζίνσκι ως σοβιετολόγου, πρώτα στο Χάρβαρντ και στη συνέχεια στο Κολούμπια, συνέπεσε με την ανάδειξη του Κίσινγκερ ως επιφανούς προσώπου του Χάρβαρντ και ευπώλητου ιστορικού της διπλωματίας.

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της παράλληλης πορείας τους βρίσκεται στις ιστορίες της μετανάστευσής τους. Δεν ήταν τυχαίο ότι ο 15χρονος Χάιντς Κίσινγκερ έφτασε στην Αμερική έναν μήνα πριν από τη διαβόητη προδοσία της Τσεχοσλοβακίας στο Μόναχο από τον Νέβιλ Τσάμπερλεν, το 1938. Λίγες εβδομάδες αργότερα, ο 10χρονος Μπρεζίνσκι αντίκριζε για πρώτη φορά το Άγαλμα της Ελευθερίας, έχοντας φύγει από την Ευρώπη μόλις δύο ημέρες μετά την ολοκλήρωση της κατοχής των Σουδητών Γερμανών από τον Χίτλερ.

Παιδικά χρόνια σε «αιματοβαμμένα εδάφη»

Και οι δύο μεγάλωσαν στα «αιματοβαμμένα εδάφη» της μεσοπολεμικής Ευρώπης. Ο Κίσινγκερ ήταν Γερμανοεβραίος πρόσφυγας, του οποίου η ευρύτερη οικογένεια θα εξοντωνόταν στο Ολοκαύτωμα. Ο Μπρεζίνσκι ήταν γιος Πολωνού διπλωμάτη, του οποίου η πατρίδα θα ισοπεδωνόταν σε λιγότερο από έναν χρόνο, όταν Σοβιετικοί και Ναζί διαμέλισαν την Πολωνία στη φρικιαστικότερη «χειρουργική τομή» της ιστορίας.

Η κοσμοπολίτικη φύση αυτών των δύο σύγχρονων «βεζίρηδων», γράφει ο Luce, εκδηλωνόταν με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ο Κίσινγκερ ήταν γοητευτικός, δάσκαλος του κομπλιμέντου και μαέστρος των συνεντεύξεων Τύπου. Ο Μπρεζίνσκι ήταν καλύτερος στο να αποκτά εχθρούς στα μέσα ενημέρωσης. Η θεωρία του για τη Σοβιετική Ένωση — ότι επρόκειτο για μία γεροντοκρατία σε τελική παρακμή — σχεδόν ποτέ δεν αμφισβητήθηκε.

Η οπτική του Μπρεζίνσκι περνούσε μέσα από τους μικρότερους παίκτες — όχι μόνο την πατρίδα του, την Πολωνία, αλλά και τις αναρίθμητες εθνικές ομάδες εντός της ΕΣΣΔ, των οποίων τις αποσχιστικές τάσεις προσπαθούσε να αφυπνίσει. Ο Κίσινγκερ είχε σχεδόν την ίδια αδιαφορία για το Radio Free Europe και τη Φωνή της Αμερικής όπως και ο Τραμπ, αν και προχωρούσε σε σταδιακές περικοπές αυτών των υπηρεσιών, αντί να τις περικόψει μία και καλή.

Ο Κίσινγκερ, όπως και ο Τραμπ, είχε σχεδόν την ίδια αδιαφορία για το Radio Free Europe και τη Φωνή της Αμερικής

Ο Κίσινγκερ ήταν ζογκλέρ, ο Μπρεζίνσκι, πυγμάχος. Όταν ο δεύτερος κατηγόρησε τον πρώτο για «ακροβασίες» κατά τη διάρκεια της θητείας του Νίξον, λίγο έλειψε να διαρραγούν οι σχέσεις τους. Παρά τις διαφωνίες τους, δεν παρέλειπαν ποτέ τα δείπνα στο Sans Souci, ένα γαλλικό εστιατόριο (που έχει πλέον κλείσει) κοντά στον Λευκό Οίκο. «Πάντα μαθαίνεις περισσότερα από τους ‘φιλικούς επικριτές’ παρά από τους άκριτους φίλους», έγραψε κάποτε ο Κίσινγκερ στον Μπρεζίνσκι, έπειτα από ένα τέτοιο δείπνο στις αρχές της δεκαετίας του ’70.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια «εχθροφιλία» στη σημερινή Ουάσινγκτον. Το θέμα των δασμών δεν τέθηκε ποτέ. Η εποχή τους ήταν μια περίοδος κατά την οποία οι ΗΠΑ επεκτείνονταν σε νέες αγορές και έθεταν τα θεμέλια της παγκοσμιοποίησης. Σε αυτό, οι δύο σύμβουλοι συμφωνούσαν — αν και η οικονομία δεν ήταν το δυνατό τους σημείο. Σήμερα, ο Τραμπ προσπαθεί να αντιστρέψει εκείνο το σχέδιο.

Η αντιμετώπιση της Κίνας τότε και σήμερα

Το άνοιγμα προς την Κίνα αποτέλεσε κεντρικό σημείο στην καριέρα και των δύο. Διαθέτει ο Τραμπ στρατηγική για την Κίνα; Η ιδέα ότι ο Τραμπ θα μπορούσε να φέρει τους Ρώσους στη σφαίρα επιρροής της Αμερικής, όπως έκανε ο Κίσινγκερ εκμεταλλευόμενος τη ρήξη Σοβιετικής Ένωσης και Κίνας, μοιάζει φανταστική. Ο Στιβ Γουίτκοφ, ο κτηματομεσίτης από τη Νέα Υόρκη που λειτουργεί πλέον ως απεσταλμένος του Τραμπ, έχει πρόσφατα αποδειχθεί αδύναμος απέναντι στον Πούτιν.

Από την άλλη, αυτό που πέτυχε ο Μπρεζίνσκι, που τερμάτισε τις σχέσεις με την Κίνα και αναγνώρισε την Ταϊβάν είναι ευτυχώς δύσκολο να το φανταστεί κανείς, ακόμα και με την απρόβλεπτη φύση του Τραμπ.

Λόγω της μυστικότητας με την οποία ο Νίξον και ο Κίσινγκερ οργάνωσαν το αιφνιδιαστικό άνοιγμα της Αμερικής προς την Κίνα το 1972, το Πεκίνο έδωσε τεράστια έμφαση στον προσωπικό διάλογο. Ο Ζου Ενλάι, ένας κοσμοπολίτης λόγιος, ήταν ο ιδανικός συνομιλητής για τον Κίσινγκερ.

Όμως, η αντικατάσταση του Ενλάι από τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ στέρησε από τον Κίσινγκερ τον πιο αγαπημένο του συνομιλητή. Τα χαρακτηριστικά που ο Κίσινγκερ απεχθανόταν στον Σιαοπίνγκ: Μία ωμή και μερικές φορές αγενή συμπεριφορά, που στο Μπρεζίνσκι ασκούσαν τη μεγαλύτερη γοητεία.

Η κοινή τους «αλλεργία» προς τη Σοβιετική Ένωση υπήρξε το κίνητρο για το άνοιγμα της Κίνας από την κυβέρνηση του Τζίμι Κάρτερ. Ο Μπρεζίνσκι ήταν τότε σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Κάρτερ, όπως είχε υπάρξει και ο Κίσινγκερ για τον Νίξον. Μεταξύ των Μπρεζίνσκι και του Σιαοπίνγκ υπήρχε ένας βαθύς σεβασμός.

Αφού είχε σχεδόν αποδομήσει την πολιτική ύφεσης (détente) του Κίσινγκερ, ο Μπρεζίνσκι έγινε γνωστός στα κινεζικά μέσα ενημέρωσης ως «ο δαμαστής της πολικής αρκούδας» — με την αρκούδα να είναι το παρατσούκλι του Σιαοπίνγκ για τη Σοβιετική Ένωση. Ο Κίσινγκερ επιθυμούσε να διατηρείται μια «ισοσκελής» απόσταση μεταξύ ΗΠΑ, ΕΣΣΔ και Κίνας. Υπό τον Κάρτερ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα έγιναν de facto εταίροι.

Όπως κι αν το δει κανείς, είναι δύσκολο να φανταστούμε τον Τραμπ να βυθίζεται σε ατελείωτες ώρες τακτικής διαπραγμάτευσης με τον πρόεδρο της Κίνας Σι Τζινπίνγκ ή με τον Πούτιν. Ούτε θα ήταν πιθανό να δώσει στον σύμβουλο εθνικής ασφάλειας, Μάικ Γουόλτζ, ή στον υπουργό Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, το εύρος πρωτοβουλιών που απολάμβαναν ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι.

Το ρωσοουκρανικό ζήτημα

Πώς θα αντιμετώπιζαν σήμερα τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία; Παρά τις διαφορές τους, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ούτε ο Μπρεζίνσκι ούτε ο Κίσινγκερ θα είχαν συμβουλέψει τον Τραμπ να προσφέρει παραχωρήσεις στη Ρωσία πριν ακόμα ολοκληρωθούν οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.

Και οι δύο θα είχαν φρίξει με την ταπεινωτική σκηνή του Οβάλ Γραφείου τον Φεβρουάριο, όταν ο Τραμπ και ο αντιπρόεδρός του, Τ.Ν. Βανς, εξευτέλισαν τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Κανείς από τους δύο δεν θα έβλεπε τον Ζελένσκι ως θήραμα, ιδίως μπροστά στις κάμερες.

Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς κάποιον από τους δύο να μιλάει για τον Πούτιν, με τον τρόπο που το έκανε πρόσφατα ο Στιβ Γουίτκοφ στην εκπομπή του Τάκερ Κάρλσον, γνωστού υποστηρικτή του Τραμπ. Ο Γουίτκοφ αποκάλυψε ότι ο Πούτιν του είπε πως προσευχήθηκε για τον Τραμπ στην εκκλησία, μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του το περασμένο καλοκαίρι. Ο Ρώσος ηγέτης του χάρισε επίσης ένα κολακευτικό πορτρέτο του Τραμπ. «Ο Πούτιν ήταν εξαιρετικά ευγενής», είπε ο Γουίτκοφ. «Θέλει θάρρος για να το πεις αυτό», απάντησε ο Κάρλσον. Ό,τι κι αν προκύψει από την επιθυμία του Τραμπ να γίνει μεσολαβητής στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, φαίνεται ότι ο Πούτιν καταλαβαίνει καλύτερα τον Τραμπ απ’ ό,τι ο Τραμπ τον Πούτιν.

Προς το τέλος της ζωής τους, ο Κίσινγκερ και ο Μπρεζίνσκι σχεδόν άλλαξαν τις θέσεις τους σχετικά με τη Ρωσία. Σε άρθρο του στους Financial Times το 2014, ο Μπρεζίνσκι πρότεινε τη «φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας και υποστήριξε την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ μετά την εισβολή της Ρωσίας το 2022. Η στροφή του Κίσινγκερ μπορεί πιθανώς να αποδοθεί στη συνήθειά του να κινείται εντός των ορίων της συναίνεσης, κάτι που συνδεόταν και με τις ανάγκες της εταιρείας του, Kissinger Associates, μιας ιδιαίτερα επιτυχημένης συμβουλευτικής. Η πρόσβαση στον Λευκό Οίκο και σε άλλα διπλωματικά κέντρα εξουσίας ήταν ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία της.

Ο Μπρεζίνσκι, αντίθετα, δεν είχε επιχείρηση — και έτσι δεν χρειαζόταν να μετριάσει τις απόψεις του. Άσκησε κριτική σε κάθε πρόεδρο, συμπεριλαμβανομένου του Μπαράκ Ομπάμα, τον οποίο είχε υποστηρίξει και θαύμαζε, εν μέρει λόγω της αντίθεσής του στον πόλεμο στο Ιράκ το 2003. Ακόμα και ο Μπιλ Κλίντον, ο οποίος έσπευσε να τον συνεχάρη πρώτος όταν υπέγραψε την ένταξη της Πολωνίας στο ΝΑΤΟ το 1999, τελικά βρέθηκε στο στόχαστρό του εξαιτίας της —κατά τον Μπρεζίνσκι— υπερβολικά επιεικούς στάσης του απέναντι στον νεοεκλεγέντα τότε Πούτιν. Η μοναδική εξαίρεση ήταν ο Τζίμι Κάρτερ, με τον οποίο διατήρησε φιλία για όλη του τη ζωή.

Η μετριασμένη στάση του Μπρεζίνσκι απέναντι στη Ρωσία μπορεί να εξηγηθεί από μια δόση ύστερης, ήπιας μεταστροφής, αν και δεν έχασε ποτέ τη σκοτεινή του άποψη για τον Πούτιν. Χρειάστηκε αρκετός καιρός για να τον πείσουν τα παιδιά του να δεχτεί την τοποθέτηση βηματοδότη, μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο που υπέστη στα τέλη του 2014. Η ιδέα τον ενοχλούσε σε πολλά επίπεδα: θα ήταν μια διαρκής υπενθύμιση της φθοράς του χρόνου· αφορούσε τεχνολογία που αντιμετώπιζε με ενστικτώδη δυσπιστία· και, το χειρότερο, ο μηχανισμός θα μετέδιδε δεδομένα σε δέκτη, κάτι που τον καθιστούσε δυνητικά ευάλωτο. Πίστευε ότι οι Ρώσοι θα μπορούσαν να χακάρουν τις ιατρικές του πληροφορίες. «Ξέρεις, νομίζω πως ο Πούτιν έχει αρκετά στο κεφάλι του για να ανησυχεί για τα ιατρικά σου δεδομένα, μπαμπά», του είπε κάποτε ο μεγαλύτερος γιος του, Ίαν. Το μεσαίο του παιδί, ο Μαρκ, έγινε αργότερα πρεσβευτής του Μπάιντεν στην Πολωνία.

Οι επικριτές του Κίσινγκερ και του Μπρεζίνσκι διαθέτουν πλούσιο υλικό. «Χένρι Κίσινγκερ, εγκληματίας πολέμου, λατρεμένος από την αμερικανική ελίτ, πέθανε επιτέλους», έγραφε ο τίτλος του Rolling Stone στη νεκρολογία του. Ο μυστικός βομβαρδισμός της Καμπότζης, η υποστήριξή του στην αιματηρή καταστολή του Πακιστάν στο σημερινό Μπαγκλαντές, το πραξικόπημα στη Χιλή με αμερικανική υποστήριξη, καθώς και οι υποκλοπές κατά μελών του προσωπικού του, στοίχειωσαν τον Κίσινγκερ ως το τέλος. Ωστόσο, ήταν εκείνος που διαπραγματεύτηκε την πρώτη συμφωνία ελέγχου των πυρηνικών όπλων και λίγο έλειψε να επιτύχει και δεύτερη. Η ύφεση (détente) δεν ήταν φαντασίωση. Όσο μεγάλωνε, τόσο περισσότερο τον αντιμετώπιζαν ως σοφό.

Η θητεία του Μπρεζίνσκι στην κυβέρνηση δεν άφησε αίμα στα χέρια του. Ο Κάρτερ ήταν ο μοναδικός πρόεδρος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που δεν διέταξε συμμετοχή Αμερικανών στρατιωτών σε μάχη, αν και οκτώ μέλη των ενόπλων δυνάμεων σκοτώθηκαν στην αποτυχημένη επιχείρηση διάσωσης των ομήρων στο Ιράν. Ο Μπρεζίνσκι συνέβαλε στο να παρασυρθούν οι Σοβιετικοί στο Αφγανιστάν το 1979, αν και η τελική απόφαση για την εισβολή ήταν του Λεονίντ Μπρέζνιεφ. «Το τσίμπησαν το δόλωμα!», φέρεται να είπε σε έναν βοηθό του μόλις άκουσε τα νέα. Από εκείνη τη στιγμή μπορεί να χρονολογηθεί εν μέρει η απαρχή του παγκόσμιου τζιχαντισμού. Όμως οι ισχυρισμοί ότι ο Μπρεζίνσκι ήταν ο «νονός της Αλ Κάιντα» είναι εντελώς αβάσιμοι. Η τρομοκρατική οργάνωση ιδρύθηκε επτά χρόνια μετά την αποχώρηση του Κάρτερ από την προεδρία.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι σημερινές συνθήκες δεν βοηθούν στο να εμφανιστεί ένας Κίσινγκερ ή έναν Μπρεζίνσκι. Στην ψηφιακή εποχή, οι γεωστρατηγικοί ελιγμοί είναι πολύ πιο δύσκολο να εφαρμοστούν. Οι επικριτές τους λένε ότι είναι καλό που τους λείπουν τα σύγχρονα ισοδύναμα. Ωστόσο, για να παραφράσουμε αυτό που είπε ένας από τους αγαπημένους κινηματογραφικούς χαρακτήρες του Τραμπ, ο Χάνιμπαλ Λέκτερ, για τον ανακριτή του, ο κόσμος ήταν πιο ενδιαφέρον με τον Κίσινγκερ και τον Μπρεζίνσκι σε αυτόν.

Όταν πέθανε ο Μπρεζίνσκι, ο Κίσινγκερ έμεινε έκπληκτος από το πόσο απογοητευμένος ένιωθε. Οι δυο τους είχαν συναντηθεί για πρώτη φορά στο Χάρβαρντ 67 χρόνια νωρίτερα. «Πόσο κεντρική ήταν η παρουσία του Zbig στην εικόνα μου για έναν κόσμο που αξίζει να ζεις και να υπερασπίζεσαι με μια απροσδόκητη δύναμη», έγραψε ο Κίσινγκερ στην οικογένεια του Μπρεζίνσκι όταν έμαθε για τον θάνατό του. «Ένιωθα σαν να είχε εξαφανιστεί ένας υποστηρικτικός πυλώνας της δομής του κόσμου που νοιαζόμουν…» Μοιραστήκαμε, μου αρέσει να πιστεύω, μια αιτία, αν όχι πάντα τις φιλοδοξίες μας».