Ο Δαίδαλος και οι Μινώταυροι

Πριν από λίγες μέρες υπογράφηκε η σύμβαση για την έναρξη υλοποίησης του υπερυπολογιστή «Δαίδαλος» και του Κέντρου Δεδομένων στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Δεν θα μπορούσε να δοθεί καλύτερο όνομα για να νοηματοδοτήσει 3 από τις σημαντικότερες διαστάσεις και ταυτόχρονα προκλήσεις της τεχνητής νοημοσύνης: τη διαρκώς αυξανόμενη ανάγκη υπολογιστικής ισχύος, την πολυπλοκότητα της τεχνολογίας αυτής και την ανάγκη διατήρησης ενός ανθρωποκεντρικού παραδείγματος ανάπτυξής της.

Πιο συγκεκριμένα, τα φτερά που κατασκεύασε ο Δαίδαλος είναι ο ίδιος ο υπερυπολογιστής, ως εργοστάσιο μιας νέας ψηφιακής εποχής, που με την ισχύ του προορίζεται να δώσει σάρκα και οστά στις πιο καινοτόμες ιδέες των Ελλήνων ερευνητών βοηθώντας τους να εκπαιδεύσουν προηγμένα υπολογιστικά μοντέλα – ειδικά deep learning – που διαθέτουν υψηλές απαιτήσεις σε υπολογιστική ισχύ.

Ο λαβύρινθος, ως αρχιτεκτονική σύλληψη πρωτοφανούς πολυπλοκότητας, συμβολίζει τη δαιδαλώδη δομή που χαρακτηρίζει το σύνολο σχεδόν αυτής της τεχνολογίας η οποία γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και πολυτροπική. Μια τέτοια υποδομή μπορεί να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής των προσπαθειών για την αποκρυπτογράφηση της αλγοριθμικής λογικής, εφόσον επικρατήσει η λογική του ανοιχτού κώδικα ή του Explainable AI στο πλαίσιο λειτουργίας της. Με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε ίσως να βρούμε έναν νέο μίτο της Αριάδνης που θα μας βοηθήσει να βγάλουμε την ΤΝ από το μαύρο κουτί της.

Για να μπορέσει όμως ο σύγχρονος Δαίδαλος και οι νέες αρχιτεκτονικές υπερυπολογιστών να συμβάλουν στην επίλυση των σημαντικών αυτών προκλήσεων πρέπει να ξεπεράσουν μια σειρά από δυσκολίες. Η πρώτη αφορά τα δεδομένα: υπάρχουν άραγε αρκετά και υψηλής ποιότητας δεδομένα στον ελληνικό χώρο, ή, με άλλα λόγια, οι απαραίτητες δεξαμενές πρώτης ύλης για την ΤΝ για να εκπαιδευτούν τόσοι πολλοί αλγόριθμοι και μοντέλα;

Η δεύτερη αφορά τη διαθεσιμότητα των απαραίτητων ενεργειακών πόρων για να συντηρήσουν μακροπρόθεσμα μια τέτοια υποδομή. Η τρίτη πρόκληση αφορά την προσβασιμότητα αυτής της υποδομής καθώς τα κριτήρια πρόσβασης είναι ζήτημα θεμελιώδους σημασίας, δεδομένου ότι εάν δεν τεθούν σωστά, μπορούν και να οξύνουν υπάρχουσες τεχνολογικές ανισότητες.

H στρατηγική διαχείριση αυτών των προκλήσεων (περιλαμβανομένης της εκδημοκρατικοποίησης της πρόσβασης σε τέτοιου είδους υποδομές) θα μπορούσε να βοηθήσει τη χώρα να «ξεφύγει» με τον δικό της τρόπο από τους σύγχρονους Μινώταυρους των τεχνολογικών ολιγοπωλίων, της αλγοριθμικής χειραγώγησης και του ψηφιακού φεουδαλισμού.

Βασική προϋπόθεση βέβαια είναι να μη μείνει κενός λόγος ο πιο ισχυρός συνειρμός που προκαλεί ο μύθος του Δαιδάλου: η ανθρώπινη δημιουργικότητα – ιδιαίτερα αυτή ξεδιπλώνεται στο πλαίσιο της ΤΝ – επιβάλλεται να σέβεται ηθικούς κανόνες και αξίες. Αυτή ίσως είναι η πιο σημαντική παρακαταθήκη που οφείλει να συνοδεύει τη λειτουργία μιας τόσο σημαντικής τεχνολογικά και κοινωνικά υποδομής.

O δρ Μιχάλης Kρητικός είναι κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ