Μετά από ταραχώδεις διαπραγματεύσεις, που έφτασαν πολλές φορές ένα βήμα πριν από την καθολική κατάρρευση, Ουάσιγκτον και Κίεβο υπέγραψαν την πολυαναμενόμενη συμφωνία, η οποία δίνει στις ΗΠΑ πρόσβαση στα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας.
Η Ουκρανία είναι πλούσια σε κρίσιμα ορυκτά , συμπεριλαμβανομένων των σπάνιων γαιών, τα οποία είναι απαραίτητα για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, όπως οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, οι ανεμογεννήτριες και οι ημιαγωγοί.
Η αυξανόμενη ζήτηση για αυτούς τους πόρους τροφοδοτεί τον παγκόσμιο ανταγωνισμό για την εξασφάλιση εφοδιασμού. Η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού κρίσιμων ορυκτών, επεξεργάζοντας το 90% όλων των σπάνιων γαιών και το 60% του παγκόσμιου λιθίου.
Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αναδείξει την Ουκρανία ως βασικό εταίρο για επενδύσεις και εξασφάλιση εφοδιασμού με ορυκτά.
Ποια κρίσιμα ορυκτά έχει η Ουκρανία;
Η Ουκρανία έχει κοιτάσματα 22 από τα 34 ορυκτά που έχουν χαρακτηριστεί από την ΕΕ ως κρίσιμα και διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα τιτανίου στην ήπειρο, το οποίο χρησιμοποιείται σε ανεμογεννήτριες, κυψέλες καυσίμου και μπαταρίες, και ουρανίου , το οποίο χρησιμοποιείται στην πυρηνική ενέργεια.
Σύμφωνα με την Ουκρανική Γεωλογική Υπηρεσία, η Ουκρανία διαθέτει επίσης αρκετά αποθέματα λιθίου και γραφίτη που απαιτούνται για την παραγωγή μπαταριών για 20 εκατομμύρια ηλεκτρικά οχήματα.
Η Ουκρανία είναι επίσης κορυφαίος παραγωγός γαλλίου και νέον και έχει αποθέματα σπάνιων γαιών όπως το νεοδύμιο, που χρησιμοποιείται σε ανεμογεννήτριες και μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, και το έρβιο και το ύττριο, των οποίων οι εφαρμογές κυμαίνονται από την πυρηνική ενέργεια έως τα λέιζερ.
Σύμφωνα με τη νέα συμφωνία, η πρώτη αναπληρώτρια πρωθυπουργός της Ουκρανίας, Γιούλια Σβιριντένκο, δήλωσε ότι η χώρα της θα εξακολουθήσει να «καθορίζει τι και πού θα εξορύξει» και θα διατηρήσει την πλήρη κυριότητα του υπεδάφους της.
Πού αλλού στην Ευρώπη υπάρχουν κρίσιμα ορυκτά;
Η ΕΕ εισάγει την πλειονότητα των κρίσιμων πρώτων υλών που καταναλώνει και έχει δηλώσει ότι δεν θα είναι ποτέ αυτάρκης στον εφοδιασμό της.
Σε μια προσπάθεια ενίσχυσης του τομέα και μείωσης της εξάρτησης από τις κινεζικές εισαγωγές, η ΕΕ υιοθέτησε τον Νόμο για τα Κρίσιμα Πρώτα Ορυκτά το 2024 με στόχο την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής.
Οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι σκανδιναβικές χώρες διαθέτουν άφθονους πόρους κρίσιμων ορυκτών , όπως κοβάλτιο, γραφίτη, μέταλλα σπάνιων γαιών, πυρίτιο και τιτάνιο.
Η Φινλανδία έχει σημαντικά κοιτάσματα νικελίου και κοβαλτίου, ενώ η Νορβηγία είναι πλούσια σε γραφίτη.
Η Πορτογαλία έχει περίπου 60.000 μετρικούς τόνους γνωστών αποθεμάτων λιθίου και είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός της Ένωσης .
Η ΕΕ διαθέτει μόνο το 0,5% των παγκόσμιων αποθεμάτων σπάνιων γαιών, τα οποία δεν παράγει εγχώρια και εξαρτάται εξ ολοκλήρου από τις κινεζικές εισαγωγές.
Η μάχη για τα κρίσιμα ορυκτά
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, η ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά για χρήση σε τεχνολογίες καθαρής ενέργειας αναμένεται να διπλασιαστεί έως το 2030. Ο ΔΟΕ εκτιμά ότι η προσφορά δεν είναι εγγυημένη, καθώς οι έλεγχοι των εξαγωγών από χώρες πλούσιες σε ορυκτά και η συγκέντρωση πόρων σε λίγες χώρες αυξάνουν τον κίνδυνο μελλοντικών ελλειμμάτων.
Ενώ η Κίνα κυριαρχεί στις αλυσίδες εφοδιασμού , οι φυσικοί πόροι συγκεντρώνονται στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τη Νότια Ασία.
Περισσότερες από δώδεκα αφρικανικές χώρες πλούσιες σε ορυκτά, συμπεριλαμβανομένης της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ), της Νιγηρίας και της Ναμίμπια, έχουν εισάγει ελέγχους στις εξαγωγές , τροφοδοτούμενοι από την επιθυμία να επεκταθεί περισσότερο η αλυσίδα εφοδιασμού στην ήπειρο.
Εν τω μεταξύ, η Κίνα έχει περιορίσει τις εξαγωγές γαλλίου, γερανιού και αντιμονίου και έχει αυξήσει τους ελέγχους στις εξαγωγές γραφίτη.
Ποιος κατέχει τα ορυκτά της Ευρώπης;
Η ΕΕ στοχεύει να μην προμηθεύεται περισσότερο από το 65% μιας στρατηγικής πρώτης ύλης από μία μόνο τρίτη χώρα και να εξάγει το 10% από τα εγχώρια αποθέματα.
Επί του παρόντος, η ιδιοκτησία και οι επενδύσεις της ΕΕ σε παγκόσμιους πόρους είναι υψηλότερες από την εγχώρια προσφορά της.
Για παράδειγμα, η ΕΕ διαθέτει το 4,4% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, αλλά παράγει σχεδόν διπλάσια ποσότητα – 8,5% – του εξευγενισμένου προϊόντος.
Υλικά όπως το λίθιο, οι σπάνιες γαίες και το μαγγάνιο είναι κρίσιμα για μεγάλο μέρος του εξοπλισμού που χρειάζεται η Ευρώπη για να απομακρυνθεί από τα ορυκτά καύσιμα
Μόνο δύο ορυκτά έχουν την πλειοψηφία της εγχώριας παραγωγής , με τη Γαλλία να παράγει το 76% των αναγκών της Ένωσης σε άφνιο, που χρησιμοποιείται σε πυρηνικούς αντιδραστήρες, και την Ισπανία να παράγει το 99% του στροντίου, που χρησιμοποιείται για μαγνήτες στην ηλεκτρονική.
Η Πορτογαλία αναμένεται να προκηρύξει διαγωνισμό φέτος για άδειες ανάπτυξης λιθίου, επιδιώκοντας να γίνει βασικός προμηθευτής της ΕΕ για πράσινα υλικά, ενώ η αυστραλιανή εταιρεία Infinity αναπτύσσει ένα ορυχείο και ένα εργοστάσιο επεξεργασίας λιθίου στον πλούσιο σε ορυκτά νότο της Ισπανίας.
Η σουηδική κρατική μεταλλευτική εταιρεία LKAB ανακάλυψε το μεγαλύτερο κοίτασμα σπάνιων γαιών της Ευρώπης στο βόρειο τμήμα της χώρας, αν και δεν έχει ακόμη εγκαταστήσει ορυχείο.
Το καμπανάκι από την Κομισιόν
Η έλλειψη ασφαλούς εφοδιασμού της Ευρώπης με κρίσιμες πρώτες ύλες επανέρχεται στην ημερήσια διάταξη, με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν να επισημαίνει την ευπάθεια αυτή.
«Χρειαζόμαστε κρίσιμες πρώτες ύλες. Αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο των επικείμενων εμπορικών περιορισμών και απαγορεύσεων εξαγωγών. Το βλέπουμε ήδη», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν σε πρόσφατο συνέδριο για την ενεργειακή ασφάλεια.
Το θέμα έχει τεθεί περιοδικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, συχνά χωρίς ιδιαίτερη δράση. Αλλά με την παγκόσμια τάξη να συνεχίζει να καταρρέει και τους Ευρωπαίους πολιτικούς να στρέφονται στην ιδέα της στρατηγικής αυτονομίας, αυτή τη φορά τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά.
Υλικά όπως το λίθιο, οι σπάνιες γαίες και το μαγγάνιο είναι κρίσιμα για μεγάλο μέρος του εξοπλισμού που χρειάζεται η Ευρώπη για να απομακρυνθεί από τα ορυκτά καύσιμα. Η μη εξασφάλιση αυτών των ορυκτών θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την πράσινη μετάβαση της Ευρώπης — και να παρατείνει την εξάρτησή της από εξωτερικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, για την ενέργειά της.
«Δεν θέλουμε να αντικαταστήσουμε την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα με εξάρτηση από τις πρώτες ύλες», δήλωσε πρόσφατα ο Stéphane Séjourné, επικεφαλής βιομηχανικής πολιτικής της Επιτροπής. «Το κινεζικό λίθιο δεν θα είναι το ρωσικό αέριο του αύριο».
Κρατάει χρόνια
Δεν είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ αντιμετωπίζει ένα «wake up call» λόγω της εξάρτησής της από την Κίνα για κρίσιμες πρώτες ύλες. Το 2008, καθώς ο κόσμος ταλαντευόταν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η Επιτροπή παρουσίασε την πρώτη σημαντική στρατηγική της για την προστασία των επιχειρήσεων της ΕΕ από τις ραγδαίως αυξανόμενες τιμές κρίσιμων ορυκτών, οι οποίες καθοδηγούνται από μια ολοένα και πιο μονοπωλιακή βιομηχανία.
Δύο χρόνια αργότερα, οι ανησυχίες της ΕΕ απέκτησαν νέα επείγουσα σημασία όταν η Κίνα επέβαλε εμπάργκο στις σπάνιες γαίες στην Ιαπωνία σε απάντηση σε μια εδαφική διαμάχη – μια πρώιμη επίδειξη του πώς η αγορά ορυκτών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως γεωπολιτικό όπλο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις Βρυξέλλες και αλλού το πρόσεξαν, αλλά τελικά απέτυχαν να μετατρέψουν το σοκ σε καταλύτη αλλαγής.
Μέχρι στιγμής, η πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια της Ευρώπης να διορθώσει την εξάρτησή της ήρθε με τον Νόμο περί Κρίσιμων Πρώτων Υλών (CRMA) του 2022 — έναν νόμο που αποσκοπεί στην ενίσχυση της ικανότητας της Ένωσης να προμηθεύεται, να επεξεργάζεται και να ανακυκλώνει υλικά που θεωρούνται απαραίτητα για την πράσινη μετάβασή της. Σύμφωνα με τον νόμο, οι χώρες της ΕΕ δεσμεύτηκαν να εξορύσσουν συλλογικά τουλάχιστον το 10% της συνολικής κατανάλωσης της Ένωσης και να επεξεργάζονται τουλάχιστον το 40% έως το 2030.
Η διπλωματία των μετάλλων
Όπως εκτιμούν παράγοντες της αγοράς η Ευρώπη έχει τρεις τρόπους για να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα για κρίσιμες πρώτες ύλες: την εξόρυξη περισσότερων πόρων στην επικράτειά της, την προμήθειά τους από άλλες αγορές και την ανάπτυξη εγχώριων δυνατοτήτων επεξεργασίας.
Τον περασμένο μήνα, η ΕΕ εντόπισε 47 εγχώρια «στρατηγικά έργα» για την εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών σε 13 κράτη μέλη, τα οποία απαιτούν συνολική επένδυση 22,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, για την επίτευξη των στόχων που έθεσε η CRMA. Μεταξύ αυτών και το project της ελληνικής Metlen για το γάλλιο, στις εγκαταστάσεις του ομίλου στον Άγιο Νικόλαο Βοιωτίας.
Από το 2021, η ΕΕ έχει επίσης υπογράψει 13 συμφωνίες για πρώτες ύλες με ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Καναδά και του Καζακστάν. Η τελευταία ώθηση στις παγκόσμιες συνεργασίες ήρθε νωρίτερα φέτος, όταν η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ παρουσίασε ένα σχέδιο για την ανάπτυξη ενός δικτύου διεθνών συμφωνιών – που ονομάστηκαν συνεργασίες καθαρού εμπορίου και επενδύσεων – για την εξασφάλιση της πρόσβασης σε υλικά.
Η ΕΕ εξετάζει επίσης έναν νέο μηχανισμό για τη συγκέντρωση της ευρωπαϊκής ζήτησης για κρίσιμες πρώτες ύλες.
Το επενδυτικό χαρτί
Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες της ΕΕ έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο: τον περασμένο μήνα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων υιοθέτησε μια νέα πρωτοβουλία κρίσιμων πρώτων υλών για τη χρηματοδότηση έργων που ευθυγραμμίζονται με τους στόχους της ΕΕ για την κλιμάκωση της εξόρυξης, της διύλισης και της ανακύκλωσης.
