Η επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ στο Κρεμλίνο για την παρέλαση της Ρωσίας για την Ημέρα της Νίκης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχει αναζωπυρώσει την ιδέα ότι η Κίνα θα μπορούσε τελικά να πιέσει τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ωστόσο, έχουν περάσει περισσότερα από τρία χρόνια από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στη γειτονική της χώρα και λίγα υποδηλώνουν ότι η Κίνα είναι πρόθυμη να υποστηρίξει ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις καλή τη πίστει.
Στην πραγματικότητα, η Κίνα συνέχισε να υποστηρίζει τη Ρωσία διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Η κινεζική κυβέρνηση αποφεύγει να αναφέρεται στην επιθετικότητα του Πούτιν ως «εισβολή» και, παρόλο που δεν έχει αναγνωρίσει επίσημα την προσάρτηση ουκρανικού εδάφους από τη Ρωσία, έχει επανειλημμένα απόσχει από τις ψηφοφορίες των Ηνωμένων Εθνών που καταδικάζουν τον πόλεμο του Πούτιν. Δημόσια, η Κίνα επαναλαμβάνει το αφήγημα της Ρωσίας, κατηγορώντας το ΝΑΤΟ και τη Δύση για τη σύγκρουση. Κινέζοι αξιωματούχοι και κρατικά μέσα ενημέρωσης κατηγορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι είναι «ο πραγματικός προβοκάτορας της ουκρανικής κρίσης» και τις έχουν προειδοποιήσει για περαιτέρω αντιπαράθεση.
Από την πλευρά του, ο Σι δεν έχει δείξει κανένα σημάδι επανεξέτασης της σινο-ρωσικής « ολοκληρωμένης στρατηγικής συνεργασίας παντός καιρού για τη νέα εποχή ». Τα τελευταία τρία χρόνια, αυτός και ο Πούτιν έχουν συναντηθεί εννέα φορές αυτοπροσώπως – περισσότερες από οποιουσδήποτε άλλους δύο παγκόσμιους ηγέτες. Λίγο μετά την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ φέτος, ο Σι και ο Πούτιν δεσμεύτηκαν ότι οι χώρες τους θα «εμβαθύνουν τον στρατηγικό συντονισμό, θα υποστηρίζουν σθεναρά ο ένας τον άλλον και θα υπερασπίζονται τα νόμιμα συμφέροντά τους». Η επίσημη επίσκεψη του Σι αυτή την εβδομάδα έρχεται σε μια περίοδο που η Κίνα συγκεντρώνει υποστήριξη στην αντίθεση του δασμολογικού πολέμου του Τραμπ.
Από οικονομικής άποψης, η Κίνα έχει προσφέρει στη Ρωσία μια σανίδα σωτηρίας, καθώς οι δυτικές κυρώσεις έχουν ενταθεί. Το διμερές εμπόριο μεταξύ Κίνας και Ρωσίας αυξήθηκε από 147 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021 σε ρεκόρ 245 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2024. Τα κινεζικά καταναλωτικά προϊόντα, ιδίως τα αυτοκίνητα και τα smartphones, εισήλθαν ραγδαία καθώς οι δυτικές μάρκες αποσύρθηκαν. Στις αρχές του 2023, τα κινεζικά smartphones αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 70% της ρωσικής αγοράς.
Ομοίως, η Κίνα είναι έτοιμη να εισάγει περισσότερη ενέργεια από τη Ρωσία το 2025 (πιθανώς σε πολύ μειωμένες τιμές), κάτι που θα βοηθήσει το Κρεμλίνο να χρηματοδοτήσει την πολεμική του προσπάθεια. Από το 2023, η Ρωσία έχει γίνει ο κορυφαίος προμηθευτής αργού πετρελαίου της Κίνας. Παρά τον κίνδυνο κυρώσεων, μικρές περιφερειακές κινεζικές τράπεζες συνεχίζουν να διεκπεραιώνουν πληρωμές για ρωσικές τράπεζες και εταιρείες που έχουν υποστεί κυρώσεις. Ενώ η Κίνα δεν έχει παράσχει ανοιχτά άμεση θανατηφόρα βοήθεια, έχει εξάγει στη Ρωσία μια σταθερή ροή ειδών διπλής χρήσης , ιδίως μικροτσίπ απαραίτητα για όπλα ακριβείας.
Παρά τους στενούς δεσμούς της με τη Ρωσία, η Κίνα προσπάθησε να παρουσιαστεί ως ειρηνοποιός. Τον Φεβρουάριο του 2023, δημοσίευσε ένα ειρηνευτικό πλαίσιο και τον Μάιο του 2024, συνεργάστηκε με τη Βραζιλία σε μια πρωτοβουλία έξι σημείων για τον τερματισμό του πολέμου. Ένας ειδικός απεσταλμένος της Κίνας έχει έκτοτε επισκεφθεί αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας και της Ουκρανίας, για να προωθήσει την πρόταση. Ωστόσο, τα σχέδια της Κίνας συνίστανται σε υψηλές αρχές με ελάχιστη ουσία. Ενδιαφέρεται λιγότερο για τον τερματισμό του πολέμου και περισσότερο για την απόκτηση καλής θέλησης σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο και την ανανέωση της εικόνας της στην Ευρώπη.
Γιατί να είναι διαφορετικά; Η Κίνα επωφελείται στρατηγικά όσο ο πόλεμος παραμένει εντός της Ουκρανίας, ο πυρηνικός κίνδυνος παραμένει χαμηλός και ο «απεριόριστος εταίρος» της, η Ρωσία, δεν χάνει. Η σύγκρουση αποσπά την προσοχή των ΗΠΑ από τον Ινδο-Ειρηνικό, δίνοντας στην Κίνα περισσότερο περιθώριο να προωθήσει τα συμφέροντά της. Έχει επίσης εμβαθύνει την πολιτική και οικονομική εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα, βελτιώνοντας την πρόσβαση της Κίνας σε ρωσικούς πόρους μέσω διαδρομών πέρα από την εμβέλεια του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ.
Εν τω μεταξύ, κινεζικές εταιρείες σε στρατηγικούς τομείς, όπως οι κατασκευαστές drones DJI, EHang και Autel, έχουν επωφεληθεί από την πώληση προϊόντων και στις δύο πλευρές. Στις αρχές του 2023, οι άμεσες αποστολές drones στην Ουκρανία ξεπέρασαν τα 200.000 δολάρια, ενώ οι αποστολές προς τη Ρωσία ξεπέρασαν τα 14,5 εκατομμύρια δολάρια. Παρά τις κυρώσεις, τα drones της DJI συνέχισαν να φτάνουν στις ρωσικές δυνάμεις μέσω μικρότερων διανομέων στην Κίνα, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη.
Ακόμα κι αν η Κίνα ήταν πραγματικά ανοιχτή στη διευκόλυνση των ειρηνευτικών συνομιλιών, η Ουκρανία θα παρέμενε δικαίως επιφυλακτική ως προς την ουδετερότητά της. Ο Σι αγνόησε τα επανειλημμένα αιτήματα του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι για συνάντηση και δεν μίλησε μαζί του μέχρι τον Απρίλιο του 2023 – πάνω από ένα χρόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας. Η Κίνα έδειξε περιορισμένο ενδιαφέρον για την ειρηνευτική φόρμουλα των δέκα σημείων της Ουκρανίας , που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2022, και δεν συμμετείχε σε μια παγκόσμια σύνοδο κορυφής (στην οποία συμμετείχαν 92 χώρες) για το θέμα τον Ιούνιο του 2024. Αντ’ αυτού, η Κίνα δημοσίευσε την κοινή της ειρηνευτική πρόταση με τη Βραζιλία, την οποία η Ουκρανία θεώρησε ως μια προσπάθεια υπονόμευσης της δικής της ειρηνευτικής φόρμουλας και ένα ακόμη σημάδι ότι η Κίνα ενδιαφέρεται περισσότερο για την προώθηση της δικής της ατζέντας παρά για τον τερματισμό του πολέμου.
Οι ΗΠΑ έχουν μικρή επιρροή για να αλλάξουν τη θέση της Κίνας. Περισσότεροι δασμοί ή κυρώσεις θα μπορούσαν να γυρίσουν μπούμερανγκ, και οι δασμοί του Τραμπ έχουν αποξενώσει μεγάλο μέρος του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας. Αντί να λυγίσει, η Κίνα μπορεί να ευθυγραμμιστεί ακόμη πιο στενά με τη Ρωσία για να ματαιώσει τις διαπραγματεύσεις της Αμερικής και να ενισχύσει το χρηματοπιστωτικό της σύστημα που βασίζεται στο γιουάν, υπονομεύοντας τις κυρώσεις και την οικονομική επιρροή των ΗΠΑ.
Παρόλα αυτά, ο Τραμπ θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την επιθυμία του Σι για παγκόσμια εμβέλεια. Προσφέροντας στην Κίνα έναν σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, οι ΗΠΑ θα παρείχαν στην ηγεσία της Κίνας το κύρος που επιθυμεί. Επιπλέον, η Κίνα θα γινόταν ένας ενεργός ενδιαφερόμενος στην ασφάλεια της Ουκρανίας, παρέχοντας ένα πιο βιώσιμο αποτρεπτικό μέσο έναντι μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας.
Η Ουκρανία συμμετέχει στην Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» του Xi από το 2017. Πριν από την εισβολή της Ρωσίας, η Κίνα είχε σχεδόν 3 δισεκατομμύρια δολάρια σε συμβόλαια που σχετίζονταν με την πρωτοβουλία BRI στην Ουκρανία και είχε μισθώσει έως και το 10% της γεωργικής γης της Ουκρανίας. Αυτές οι επενδύσεις πιθανότατα εξανεμίστηκαν, αλλά η Κίνα δεν διαμαρτυρήθηκε. Η οικονομική της ζημία ήταν ασήμαντη σε σύγκριση με τα στρατηγικά της κέρδη από τον πόλεμο.
Μια διαρκής ειρήνη θα μπορούσε να δελεάσει την Κίνα να επιστρέψει. Οι βιομηχανικοί, ενεργειακοί, και γεωργικοί τομείς της Ουκρανίας καθώς και οι υποδομές προσφέρουν νέες αγορές για κινεζικές εταιρείες που πιέζονται από την πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα στο εσωτερικό και τους αυξανόμενους δασμούς στο εξωτερικό. Η παροχή στην Κίνα συμμετοχής στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα μπορούσε να τη μετατρέψει από έναν παθητικό φιλορώσο θεατή σε έναν ενεργό συμμετέχοντα στην ειρηνευτική διαδικασία.
Το κόστος της ανοικοδόμησης θα είναι πολύ μεγάλο για να το καταβάλει η Δύση μόνη της. Πριν από ένα χρόνο, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε το κόστος σε 486 δισεκατομμύρια δολάρια (περίπου 2,6% του ΑΕΠ της Κίνας το 2024) κατά την επόμενη δεκαετία, και αυτό το κόστος έχει μόνο αυξηθεί από τότε. Η Δύση δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να ζητήσει βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων των κρατών του Κόλπου και της Κίνας.
Αλλά το πρώτο καθήκον είναι να ενθαρρυνθεί το ενδιαφέρον της Κίνας για εμπλοκή. Ίσως ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να πειστούν οι ηγέτες της Κίνας ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδεχτούν τη συνθηκολόγηση της Ουκρανίας και θα συνεχίσουν να την υποστηρίζουν μέχρι να επιτευχθεί μια δίκαιη διευθέτηση.
Ο Thomas Graham, διακεκριμένος συνεργάτης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, είναι ερευνητής στο Κέντρο MacMillan και συνιδρυτής του προγράμματος Ρωσικών, Ανατολικοευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Yale, πρώην ανώτερος διευθυντής για τη Ρωσία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ (2004-07) και συγγραφέας του βιβλίου Getting Russia Right (Polity, 2023).
Η Zongyuan Zoe Liu, ανώτερη συνεργάτιδα για Κινεζικές Σπουδές στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων στη Σχολή Διεθνών και Δημοσίων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Columbia και συγγραφέας των βιβλίων Can BRICS De-dollarize the Global Financial System? (Cambridge University Press, 2022) και Sovereign Funds: How the Communist Party of China Finances Its Global Ambitions (Harvard University Press, 2023).
