Πριν από είκοσι πέντε χρόνια, ο Μπιλ Γκέιτς, τότε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να δωρίζει την περιουσία του για να σώσει ζωές και να μειώσει τη φτώχεια στο εξωτερικό και στο εσωτερικό. Έκτοτε, το Ίδρυμα Μπιλ & Μελίντα Γκέιτς, έχει δωρίσει περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια υγεία, την ανάπτυξη και την εκπαίδευση.
Τώρα ο Γκέιτς, ο οποίος γίνεται 70 ετών φέτος, διπλασιάζει τις δωρεές του. Τα επόμενα 20 χρόνια, το Ίδρυμα Γκέιτς, το οποίο μετονομάστηκε πέρυσι μετά το διαζύγιο του ζευγαριού το 2021, θα δωρίσει άλλα 200 δισεκατομμύρια δολάρια. Στις 31 Δεκεμβρίου 2045, οπότε ο Γκέιτς θα είναι 90 ετών, θα κλείσει οριστικά. Μέχρι τότε, ο Γκέιτς έχει δεσμευτεί να έχει ξοδέψει το 99% της περιουσίας του.
Σε μια επιστολή που ανακοινώνει αυτό που αποκάλεσε «το τελευταίο κεφάλαιο της καριέρας μου», ο Γκέιτς παραθέτει τα λόγια του μεγιστάνα του χάλυβα και φιλάνθρωπου του 19ου αιώνα Άντριου Κάρνεγκι, λέγοντας: «Ο άνθρωπος που πεθαίνει τόσο πλούσιος πεθαίνει ντροπιασμένος». «Οι άνθρωποι μπορεί να λένε πολλά για εμένα», γράφει ο Γκέιτς, «αλλά είμαι αποφασισμένος ότι το “πέθανε πλούσιος” δεν θα είναι ένα από αυτά».
Ο Γκέιτς έχει προκαλέσει σχεδόν τόση κριτική όσο και έπαινο κατά τη διάρκεια των εικοσιπέντε χρόνων φιλανθρωπίας του, με κατηγορίες για τα πάντα, από την προστασία του πλούτου του πίσω από ένα φορολογικό καταφύγιο και την αγορά επιρροής μέχρι την εμφύτευση τσιπ στους εγκεφάλους ανθρώπων. Έχει επιμείνει ότι ξοδεύοντας τα χρήματά του πιο γρήγορα, μπορεί τώρα να βοηθήσει στην επίλυση οριστικά ορισμένων από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας στον κόσμο.
Μεταξύ των πολλών υψηλών στόχων του για τις επόμενες δύο δεκαετίες είναι η εξάλειψη της πολιομυελίτιδας (και ίσως της ελονοσίας και της ιλαράς), η εξεύρεση θεραπείας για τον HIV και η μείωση στο μισό της παιδικής θνησιμότητας από επίπεδα που έχουν ήδη μειωθεί στο μισό από το 2000 – εν μέρει χάρη σε προγράμματα που χρηματοδοτεί.
Ο Γκέιτς θεωρεί ότι η επιτάχυνση των δαπανών μπορεί να «βάλει τον κόσμο σε μια πορεία προς τον τερματισμό των αποτρέψιμων θανάτων μητέρων και μωρών». Η ταχύτερη πρόοδος είναι δυνατή, λέει, εν μέρει λόγω των εξελίξεων στην Τεχνητή Νοημοσύνη. «Μας δίνει σαφήνεια», είπε σε συνέντευξή του στους Financial Times.
Ωστόσο, η πρόθεση του Γκέιτς θα μπορούσε να υπονομευθεί από την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα, με τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές κυβερνήσεις να μειώνουν δραστικά την ξένη βοήθεια. Αυτό κινδυνεύει να ανατρέψει τεράστιες προόδους στην παγκόσμια υγεία, τις οποίες καμία ιδιωτική φιλανθρωπία δεν μπορεί να επιτύχει μόνη της.
Η επίθεση στις δαπάνες για βοήθεια ήταν ιδιαίτερα έντονη στις ΗΠΑ, όπου ο Ίλον Μασκ καυχήθηκε τον Φεβρουάριο ότι έβαζε την Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ «στον πέλεκυ».
Διαμάχη Γκέιτς – Μασκ
Αν ο Γκέιτς έχει περάσει τα τελευταία 25 χρόνια υποστηρίζοντας την θεραπεία του AIDS ή τα παιδικά εμβόλια, ο Μασκ έχει αναδειχθεί ως ένα είδος αντι-Γκέιτς, χαρακτηρίζοντας αυτές τις αιτίες ως «παγκοσμιοποιητικές» και κάπως αντιαμερικανικές. Ο Μασκ, ο οποίος τώρα είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, προτιμά να αναζητά λύσεις για τα προβλήματα της ανθρωπότητας μέσω εμπορικών προϊόντων, όπως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, και στο διάστημα παρά στη Γη.
Το Ίδρυμα Γκέιτς, το οποίο δαπάνησε σχεδόν 9 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, είναι ο μεγαλύτερος φιλανθρωπικός οργανισμός στις ΗΠΑ με διαφορά.
Χωρίς την αμερικανική χρηματοδότηση, ο Γκέιτς λέει ότι το όνειρό του για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας – που τώρα είναι προκλητικά κοντά – θα αποτύχει.
Ο Γκέιτς τονίζει ότι οι καινοτομίες σε τομείς υγείας χρειάζονται τη βοήθεια κυβερνήσεων, ιδίως των ΗΠΑ, οι οποίες από μόνες τους έχουν ιστορικά παράσχει περισσότερο από το 40% της διεθνούς χρηματοδότησης για την παγκόσμια υγεία.
Πέρα από τις περικοπές στις δαπάνες βοήθειας, υπάρχει μια άλλη πιθανή απειλή καθώς το ίδρυμά του, όπως και άλλα, κινδυνεύει να χάσει το αφορολόγητο καθεστώς του.
Τον περασμένο μήνα, το Ίδρυμα Γκέιτς, και άλλα, προετοιμαζόταν για ένα πιθανό εκτελεστικό διάταγμα που θα αφαιρούσε το φιλανθρωπικό του καθεστώς.
Ο Γκέιτς, ο οποίος συνεισέφερε 50 εκατομμύρια δολάρια στην ανεπιτυχή προεδρική εκστρατεία της Κάμαλα Χάρις, προσπαθεί εδώ και καιρό να παρουσιάσει το έργο του ιδρύματός του ως σχολαστικά μη κομματικό.
Αλλά στην εποχή Τραμπ, τέτοιες φιλοδοξίες, οι οποίες περιλαμβάνουν την «ισότητα των φύλων», την «μηδενική φτώχεια» και την «δράση για το κλίμα», έχουν ξαφνικά γίνει αμφιλεγόμενες.
Ο Γκέιτς είναι ευθύς στην άποψή του για τον Μασκ, ο οποίος, όπως λέει, θα είναι υπεύθυνος για τη «δολοφονία των φτωχότερων παιδιών του κόσμου» μέσω της εξάλειψης της USAID. Αλλά είναι πολύ πιο απρόθυμος να επικρίνει άμεσα τον Τραμπ.
Ο Γκέιτς διατηρεί αυτή τη θέση παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι ο Τραμπ υποστηρίζει πλήρως την επίθεση στην παγκόσμια υγεία.
Ο Μπάφετ και το ίδρυμα Γκέιτς
Από το αρχικό κόστος του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, το ίδρυμα επεκτάθηκε σταδιακά. Αυτό οφείλεται εν μέρει στον Γουόρεν Μπάφετ, ο οποίος ξεκίνησε την Giving Pledge με τον Μπιλ και την Μελίντα Γκέιτς το 2010. Μέχρι σήμερα, ο Μπάφετ έχει συνεισφέρει περισσότερα από 43 δισεκατομμύρια δολάρια στο Ίδρυμα Γκέιτς.
Υπό την καθοδήγηση του Γκέιτς, έχει κινηθεί όλο και πιο αποφασιστικά προς την κατεύθυνση της παγκόσμιας υγείας, όπου υπήρξαν κάποιες γρήγορες νίκες μέσω συνεχών δαπανών σε αποδεδειγμένες παρεμβάσεις.
Ο τρόπος λειτουργίας του ιδρύματος ήταν συνεπής: να χρησιμοποιεί την τεχνολογία, να μετρά την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων, να συνεργάζεται με τον ιδιωτικό τομέα και να αντιμετωπίζει τις αποτυχίες της αγοράς.
Υποστηρίζοντας τις καινοτομίες και συχνά πληρώνοντας για τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές για να αποδείξει ότι λειτουργούν, το ίδρυμα έχει σημειώσει κάποιες αξιοσημείωτες επιτυχίες.
Το μεγαλύτερο στοιχείο δαπανών του ιδρύματος ήταν σταθερά η εξάλειψη της πολιομυελίτιδας. Αν και η εξάλειψή της έχει αποδειχθεί εξαιρετικά περίπλοκη, η παράλυση στα παιδιά έχει μειωθεί δραματικά, από 350.000 κρούσματα τα τέλη της δεκαετίας του 1980 σε μερικές εκατοντάδες νέα κρούσματα το 2024.
Όπως επισημαίνει ο Γκέιτς, εάν η πολιομυελίτιδα μπορεί να προστεθεί στον κατάλογο των εξαλειφθέντων ασθενειών – η μόνη άλλη είναι η ευλογιά – τότε οι δαπάνες για την πρόληψη και τη θεραπεία θα μειωθούν στο μηδέν, απελευθερώνοντας πόρους για την αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων.
Ο Γκέιτς λέει ότι το ίδρυμα θα συνεχίσει να δαπανά σε αποδεδειγμένους τομείς, ιδιαίτερα στην υγεία, καθώς και στην εκπαίδευση, και να αναζητήσει τρόπους για την περαιτέρω μείωση του κόστους των φαρμάκων που σώζουν ζωές.
Πως θα προσαρμοστεί το Ίδρυμα Γκέιτς
Το ίδρυμα έχει δηλώσει ότι, ανάλογα με το πού θα καταλήξουν τελικά οι περικοπές, μπορεί να προσαρμόσει τις δαπάνες για να προσπαθήσει να καλύψει ορισμένα κενά. Αλλά ο Γκέιτς ξεκαθαρίζει ότι δεν ήταν σε θέση να αναιρέσει όλη τη ζημιά.
Όταν ο Γκέιτς ξεκίνησε να ξοδεύει την περιουσία του πριν από 25 χρόνια, πιθανότατα δεν είχε ιδέα πόσο αμφιλεγόμενες θα γίνονταν οι φιλανθρωπικές του προσπάθειες. Πολύ πριν ο Μασκ και ο Τραμπ τον βάλουν στο στόχαστρο, πολλοί από όλο το πολιτικό φάσμα του επιτέθηκαν επειδή ήταν αυτό που θεωρούσαν ως την επιτομή του δισεκατομμυριούχου που ασκεί επιρροή και τα ξέρει όλα.
Ακόμα και οι θαυμαστές του δεν ένιωθαν άνετα με την ιδέα ότι ένας άνθρωπος – όσο έξυπνος ή καλοπροαίρετος κι αν είναι – θα έπρεπε να έχει τόσο βαθιά επιρροή στις παγκόσμιες προτεραιότητες.
Η φήμη του Γκέιτς ως φιλάνθρωπου έχει επίσης αμαυρωθεί, πρώτα μέσω ενός οδυνηρού διαζυγίου με τη Μελίντα και ακόμη πιο πολύ από μια σχέση με τον Τζέφρι Έπσταϊν.
Για τον Γκέιτς, η αντίδραση κατά των εμβολίων προκάλεσε την μεγαλύτερη οργή, κάτι που επιτείνει ο διορισμός από τον Τραμπ του Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ, ενός ένθερμου σκεπτικιστή για τα εμβόλια, ως υπουργού Υγείας των ΗΠΑ.
Εν μέσω όλων των αντιξοοτήτων θα φανεί πόσο ο Γκέιτς μπορεί να πραγματοποιήσει τους πολυπόθητους φιλανθρωπικούς στόχους του.
