Στη μέση της βαθμολογίας ανάμεσα σε 30 χώρες της Ευρώπης βρίσκεται η Ελλάδα, καταλαμβάνοντας την 16η θέση στον Δείκτη Παρεμβατικού Κράτους 2025, ο οποίος δημοσιεύεται σήμερα από το ευρωπαϊκό δίκτυο EPICENTER και το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ). Ο Δείκτης αξιολογεί το ρυθμιστικό και φορολογικό πλαίσιο των ευρωπαϊκών χωρών ως προς τον βαθμό της ελευθερίας επιλογών που αναγνωρίζουν στους πολίτες ως προς το φαγητό, το ποτό, το κάπνισμα και το άτμισμα.
Για το 2025, η Ελλάδα κατατάσσεται στον Δείκτη Παρεμβατικού Κράτους στη μέση της βαθμολογίας, καταλαμβάνοντας την 16η θέση σε σύνολο 30 Ευρωπαϊκών χωρών, με συνολική βαθμολογία 21,4 στα 100. Με άλλα λόγια, στην Ελλάδα δεν εφαρμόζονται ούτε αυστηρές περιοριστικές πολιτικές, ούτε πλήρης ελευθερία στις επιλογές των πολιτών στο φαγητό και το ποτό, το κάπνισμα και το άτμισμα.
Σε σχέση με την προηγούμενη έκδοση του Δείκτη, το 2023, η Ελλάδα έχασε 2 θέσεις, καθώς βρισκόταν 18η, δηλαδή η χώρα μετακινήθηκε συγκριτικά προς το αυστηρότερο πλαίσιο. Η μετακίνηση αυτή δεν οφείλεται σε κάποια αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου στην Ελλάδα, αλλά στην επιμέρους φιλελευθεροποίηση άλλων χωρών.
Ο Γενικός Διευθυντής του ΚΕΦΙΜ Νίκος Ρώμπαπας δήλωσε σχετικά: «Η ρύθμιση προϊόντων όπως το αλκοόλ, ο καπνός, τα τρόφιμα και τα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα στην προστασία της δημόσιας υγείας και τον σεβασμό της ατομικής αυτονομίας. Η συγκριτική μελέτη των εφαρμοζόμενων πολιτικών καταδεικνύει ότι αντί για αυστηρούς περιορισμούς και υψηλή φορολογία που επιβαρύνουν τους πολίτες και περιορίζουν την καινοτομία, ηπιότερα εργαλεία όπως η διαφοροποιημένη φορολογία αναλόγως του βαθμού βλάβης και η αξιόπιστη πληροφόρηση μπορούν να αποδειχθούν πολύ αποτελεσματικότερα και πολύ λιγότερο ηθικώς προβληματικά».
Τι περιορισμούς εφαρμόζει η Ελλάδα
Καπνός
Στις επιμέρους κατηγορίες, η Ελλάδα επιβάλλει, συγκριτικά, περισσότερες περιοριστικές ρυθμίσεις στην κατηγορία του καπνού και λιγότερες στα τρόφιμα και τα αναψυκτικά (Γράφημα 2). Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 8η θέση ως προς την αυστηρότητα περιοριστικών ρυθμίσεων στην κατηγορία του καπνού. Από το 2019, τέθηκε σε ισχύ το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά του Καπνίσματος, ενισχύοντας την εφαρμογή της απαγόρευσης του καπνίσματος που είχε θεσπιστεί έντεκα χρόνια νωρίτερα αλλά είχε παραμείνει σε μεγάλο βαθμό ανεφάρμοστη. Το κάπνισμα απαγορεύεται πλέον σε όλους τους χώρους εργασίας, τα μπαρ και τα εστιατόρια, χωρίς καμία εξαίρεση.
Προηγουμένως, υπήρχε εξαίρεση για καζίνο και μπαρ άνω των 300 τετραγωνικών μέτρων, όπου επιτρεπόταν το κάπνισμα σε καθορισμένες περιοχές που δεν ξεπερνούσαν το ήμισυ της συνολικής επιφάνειας. Αυτή η εξαίρεση καταργήθηκε με απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας τον Μάρτιο του 2019. Το κάπνισμα απαγορεύεται επίσης σε ταξί, μέσα μαζικής μεταφοράς και σε ιδιωτικά οχήματα όταν επιβαίνει ανήλικος κάτω των 12 ετών.
Η απαγόρευση επεκτείνεται και σε αθλητικά στάδια καθώς και σε ορισμένους εξωτερικούς χώρους που συχνάζουν παιδιά. Η προβολή προϊόντων καπνού στα σημεία λιανικής πώλησης έχει απαγορευτεί, με εξαίρεση τα εξειδικευμένα καταστήματα καπνού όπως τα περίπτερα και τα καταστήματα αφορολογήτων ειδών (duty free). Η πώληση τσιγάρων από αυτόματους πωλητές έχει απαγορευτεί ήδη από το 2009. Παρά το εκτεταμένο αυτό πλαίσιο αντικαπνιστικών ρυθμίσεων, η Ελλάδα εξακολουθεί να καταγράφει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με 1 στους 4 Έλληνες να είναι συχνοί καπνιστές.
Νικοτίνη
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 11η θέση ως προς την αυστηρότητα περιοριστικών ρυθμίσεων στην κατηγορία της ασφαλέστερης νικοτίνης. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι νόμιμα στην Ελλάδα, ωστόσο οι καταναλωτές δεν μπορούν να αγοράσουν ηλεκτρονικά τσιγάρα, προϊόντα θερμαινόμενου καπνού ή υγρά ατμίσματος από άλλες χώρες της ΕΕ μέσω ταχυδρομικών παραγγελιών. Η διαφήμιση ηλεκτρονικών τσιγάρων απαγορεύεται παντού, με εξαίρεση τα σημεία πώλησης. Από τον Ιανουάριο του 2017 έχει επιβληθεί ειδικός φόρος ύψους 0,10 ευρώ ανά χιλιοστόλιτρο υγρού ατμίσματος. Το άτμισμα απαγορεύεται όπου ισχύει και η απαγόρευση του καπνίσματος, ήδη από το 2016. Τον Μάρτιο του 2018, το Συμβούλιο της Επικρατείας επικύρωσε την απαγόρευση ατμίσματος σε εσωτερικούς χώρους.
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 19η θέση ως προς την αυστηρότητα περιοριστικών ρυθμίσεων στο αλκοόλ. Η διαφήμιση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό ανεμπόδιστη, με τη βασική εξαίρεση ότι δεν επιτρέπεται η μετάδοσή της στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο κατά τη διάρκεια εκπομπών που απευθύνονται σε παιδιά. Η χώρα δεν διαθέτει νομοθεσία για ουδέτερη συσκευασία προϊόντων καπνού, δεν έχει υποχρεωτικό ωράριο κλεισίματος για τα μπαρ και δεν έχει επιβάλει ειδικό φόρο στα σακχαρούχα ποτά.
Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η Ελλάδα υπέστη ένα κύμα αυξήσεων «φόρων αμαρτίας» που επεκτάθηκαν σε προϊόντα όπως ο καφές και τα υγρά ατμίσματος. Η φορολογία σε μπύρα και αποστάγματα είναι ιδιαίτερα υψηλή σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες του δείκτη, αν και δεν υφίσταται φόρος στο κρασί. Ο φόρος στο κρασί, που είχε εισαχθεί από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2016, ακυρώθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας τον Σεπτέμβριο του 2018 και καταργήθηκε πλήρως τον Ιανουάριο του 2019.
Αλκοόλ
Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 19η θέση ως προς την αυστηρότητα περιοριστικών ρυθμίσεων στο αλκοόλ. Η διαφήμιση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο βαθμό ανεμπόδιστη, με τη βασική εξαίρεση ότι δεν επιτρέπεται η μετάδοσή της στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο κατά τη διάρκεια εκπομπών που απευθύνονται σε παιδιά.
Η χώρα δεν διαθέτει νομοθεσία για ουδέτερη συσκευασία προϊόντων καπνού, δεν έχει υποχρεωτικό ωράριο κλεισίματος για τα μπαρ και δεν έχει επιβάλει ειδικό φόρο στα σακχαρούχα ποτά. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η Ελλάδα υπέστη ένα κύμα αυξήσεων «φόρων αμαρτίας» που επεκτάθηκαν σε προϊόντα όπως ο καφές και τα υγρά ατμίσματος. Η φορολογία σε μπύρα και αποστάγματα είναι ιδιαίτερα υψηλή σε σύγκριση με τις περισσότερες χώρες του δείκτη, αν και δεν υφίσταται φόρος στο κρασί.
Ο φόρος στο κρασί, που είχε εισαχθεί από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2016, ακυρώθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας τον Σεπτέμβριο του 2018 και καταργήθηκε πλήρως τον Ιανουάριο του 2019.
Τρόφιμα και αναψυκτικά
Η Ελλάδα κατατάσσεται μαζί με άλλες 10 χώρες στις πιο ελεύθερες ως προς την αυστηρότητα περιοριστικών ρυθμίσεων στα τρόφιμα και τα αναψυκτικά. Ένα τέτοιο ρυθμιστικό πλαίσιο θα μπορούσε να περιορίζει τις διατροφικές επιλογές, όπως συμβαίνει στην Ουγγαρία.
Η Ειδική Φορολογία Προϊόντων Δημόσιας Υγείας (Public Health Product Tax, γνωστή και ως «φόρος στα πατατάκια») εισήχθη στην Ουγγαρία τον Σεπτέμβριο του 2011, υπό το καθεστώς του Β. Ορμπάν, και αποτελεί το πιο εκτεταμένο σύστημα φορολόγησης τροφίμων και αναψυκτικών στην Ευρώπη. Οι ισχύοντες φορολογικοί συντελεστές περιλαμβάνουν: 210 φιορίνια (περίπου 0,55 ευρώ) ανά κιλό για γλυκίσματα και «άλλα προπαρασκευασμένα προϊόντα με πρόσθετα σάκχαρα», ζυμαρικά και «εκλεκτά είδη»· 23 φιορίνια (περίπου 0,06 ευρώ) ανά λίτρο για σακχαρούχα ποτά· 390 φιορίνια (1,02 ευρώ) ανά λίτρο για ενεργειακά ποτά· 780 φιορίνια (2,04 ευρώ) ανά κιλό για μαρμελάδες· και 390 φιορίνια (1,02 ευρώ) ανά κιλό ή λίτρο για αλμυρά σνακ και καρυκεύματα.
Οι εκδόσεις αυτών των προϊόντων με τεχνητά γλυκαντικά υπόκεινται επίσης σε φόρο, αν και με χαμηλότερο συντελεστή. Όλοι αυτοί οι φόροι επιβάλλονται επιπλέον του βασικού ΦΠΑ που στην Ουγγαρία ανέρχεται στο 27%. Εντός του 2025, αναμένεται και η εφαρμογή απαγόρευσης πώλησης ενεργειακών ποτών σε άτομα κάτω των 18 ετών.
