Για τα αίτια του brain drain αλλά και τον τρόπο που θα αντιστραφεί η τάση εξόδου καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό αναφέρθηκε ο Οικονομικός Γεωγράφος, εκτελεστικός διευθυντής του Παντείου και πρώην γενικός γραμματέας Ιδιωτικών Επενδύσεων υπ. Οικονομίας και Ανάπτυξης Λόης Λαμπριανίδης, στο πλαίσιο του inForum Brain Regain Retain, που διεξάγεται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο).
Ο κ. Λαμπριανίδης, συνομιλώντας με τους δημοσιογράφους Ελένη Στεργίου, Νικήτα Κορωνάκη, Χρήστο Κολώνα, παρουσίασε συμπεράσματα ερευνών του, τονίζοντας πως το ζήτημα του brain drain εξετάζεται στις αναπτυγμένες χώρες αρκετά νωρίτερα. «Έχουν κατανοήσει ότι οι άνθρωποι με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης είναι βασικοί συντελεστές για την ανάπτυξη για μια χώρα που στον διεθνή καταμερισμό εργασίας θα ήθελε να είναι στο καλό κομμάτι. Δηλαδή να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Με αυτήν την έννοια ήδη από το 1963 μπήκε ο όρος του Brain Drain. Υπάρχει σχεδόν από τότε ένας ένας έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών για την προσέλκυση αυτών εδώ των ατόμων, αυτό το οποίο ονομάστηκε στη βιβλιογραφία war of talents. Είναι πραγματικά πόλεμος στην προσπάθειά τους να προσελκύσουν οι χώρες τα καλά μυαλά», υπογράμμισε.
Μιλώντας για τα εξειδικευμένα άτομα που βρίσκουν μια καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, επισήμανε πως «τα καλά μυαλά έχουν την άρρητη γνώση, έχουν μια γνώση που δεν μπορεί να περάσει σε εγχειρίδια, άρα είναι στο πρόσωπο και έχει πολύ μεγάλη σημασία η φυσική παρουσία στον τόπο της εργασίας». Πρόσθεσε πως «αναζητούν καλύτερες συνθήκες, συνθήκες αξιοπρέπειας στη δουλειά τους, συνθήκες αξιοπρέπειας για να βρούνε τη δουλειά τους, όχι με… χαρτάκια και σημειώματα από διάφορους. Συνθήκες εργασίας καλές, προοπτικές εξέλιξης, να είναι η δουλειά πάνω στο αντικείμενό τους, είναι πράγματα τα οποία θα πρέπει να θεωρούμε αυτονόητα αλλά εκ των πραγμάτων δεν είναι».
Όλη η παρουσίαση του Λόη Λαμπριανίδη στο inForum Brain Regain Retain:
Τα συμπεράσματα
Ξεκινώντας την ανάλυση της έρευνάς του ο καθηγητής επισήμανε πως δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά δεδομένα για το φαινόμενο. «Είναι προβληματικά τα στοιχεία που υπάρχουν και της ΕΛΣΤΑΤ και της Eurostat. Αλλά και η ΕΛΣΤΑΤ επειδή δεν έχει πρωτογενή δεδομένα, προσπαθεί με οικονο-γεωμετρικές μεθόδους, με άλλους τρόπους δηλαδή, να συνάγει το τι πραγματικά γίνεται», είπε.
«Αυτό που βλέπουμε είναι η καθαρή μετανάστευση του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, των πτυχιούχων. Αυτό σημαίνει αυτοί που έφυγαν μείον αυτούς που επέστρεψαν, σε κάθε χρονική στιγμή», τόνισε ο κ. Λαμπριανίδης.
Στο γράφημα διακρίνεται ότι το φαινόμενο ξεκινά ήδη από τη δεκαετία του 1980, ενώ αρχίζει να φαίνεται στατιστικά από τη δεκαετία του 1990, ενώ κορυφώνεται τη δεκαετία του 2000. Όπως υπογράμμισε ο καθηγητής, «όταν έρχεται η κρίση αυτό εκτινάσσεται. Δεν είναι φαινόμενο της κρίσης, είναι ένα φαινόμενο που εντάθηκε στην κρίση. Μετά το 2020, 2021 μειώνεται η ένταση».
Όσον αφορά την εκτίμηση του brain drain με βάση του κοινωνικοοικονομικό στάτους, από τον κ. Λαμπριανίδη τονίστηκε ότι «δεν έφυγαν οι καλύτεροι και έμειναν πίσω οι χειρότεροι», «το κοινωνικοοικονομικό στάτους (οικογενειακό εισόδημα, μεταδιδακτορικό δίπλωμα, επαγγελματική κατάσταση, επαγγελματικό κύρος και μηνιαίες αποδοχές), των μεταναστών είναι 1,7 φορές υψηλότερο από αυτό όσων παρέμειναν στην Ελλάδα» και ότι «το brain drain σε αριθμό προσώπων που μετανάστευσαν είναι 330.000 ενώ μετρημένο σε όρους απώλειας κοινωνικοοικονομικού στάτους 560.000».
«Το κεφάλαιο, το κοινωνικό και το επαγγελματικό, το στάτους που έχουν αυτοί εδώ οι άνθρωποι μετά από κάποια χρόνια που μείνανε στο εξωτερικό είναι πολύ υψηλότερο από αυτών των οποίων παρέμειναν στο εσωτερικό, γιατί ακριβώς δεν του δόθηκαν οι ευκαιρίες», υπογράμμισε αναλύοντας τα συγκεκριμένα στοιχεία ο καθηγητής.
Ο κ. Λαμπριανίδης συνέχισε συγχαίροντας το in για την πρωτοβουλία καθώς, όπως είπε, «το θέμα του εξειδικευμένου δυναμικού είναι πάρα πολύ κρίσιμο για την ανάπτυξη της χώρας. Και δεν εννοώ μόνο την οικονομική ανάπτυξη, εννοώ την κοινωνική, την πολιτική κτλ».
Παρουσιάζοντας την κάρτα «μετανάστες με σπουδές στο εξωτερικό», επισήμανε ότι «μας δείχνει, όπως είναι χαρακτηριστικό στη βιβλιογραφία, ότι το brain drain είναι μετανάστευση δύο σταδίων. Πηγαίνεις πρώτα να σπουδάσεις και μετά επειδή έχεις σπουδάσει εκεί και γνωρίζεις το όλο πλαίσιο είσαι πολύ καταλληλότερος για την αγορά εργασίας».
Στα ευρήματα της έρευνας σχετικά με το «εργαζόμενος ή άνεργος πριν τη μετανάστευση» διαπιστώνεται ότι διαχρονικά αυξάνεται ο αριθμός των εργαζομένων που φεύγουν για το εξωτερικό.
Για τους κατόχους διδακτορικού, διαπιστώνεται ότι πάνω από 31% των κατόχων διδακτορικού εργάστηκαν/εργάζονται για κάποιο διάστημα στο εξωτερικό, ενώ το 68,7% δεν εργάστηκαν ποτέ εκτός Ελλάδος. Η συγκεκριμένη μελέτη πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 2020 και περιλαμβάνει το σύνολο των διδακτόρων στην Ελλάδα από το 1980 και έπειτα. Το σύνολο των διδακτόρων που είναι στο εξωτερικό σήμερα είναι στο 14,8%.
Αναφερόμενος στους λόγους τους οποίους φεύγουν, ο καθηγητής απέρριψε τον ισχυρισμό ότι φεύγουν λόγω πολλών πτυχιούχων, αντιπαραβάλλοντας τα παρακάτω ευρήματα:
Αναλύοντας τα αίτια που φεύγουν ο κ. Λαμπριανίδης, τόνισε πως έχουν να κάνουν με το αναπτυξιακό υπόδειγμα της χώρας, το οποίο, όπως είπε, είναι προβληματικό. «Αν θέλουμε να μιλάμε για μια καλή θέση στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, πρέπει να γίνουμε μια κοινωνία η οποία θα στηρίζεται σε αυτούς εδώ τους ανθρώπους. Μια κοινωνία της γνώσης», τόνισε.
Ο βασικός λόγος που οι διδάκτορες επέλεξαν να φύγουν από την Ελλάδα είναι η επαγγελματική ανέλιξη.
Αναφερόμενος σε πολιτικές για την αντιμετώπιση του φαινομένου των αποτελεσμάτων του brain drain, ο κ. Λαμπριανίδης ανέφερε πως επρόκειτο για δομικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας. «Οι πολιτικές μπορεί να είναι σε τρία επίπεδα. Το ένα είναι το μακροπρόθεσμο. Να μετακινηθεί η παραγωγή και η υπηρεσίες οι οποίες προσφέρουμε στην αλυσίδα αξίας και να παράγουν πιο σύνθετα προϊόντα. Άρα θα δημιουργήσουν περισσότερες θέσεις εργασίας. Το άλλο είναι το βραχύ-μεσοπρόθεσμο. Να ενισχύσουμε τις καινοτομίες, την έρευνα, την ανάπτυξη, σε όλους. Να συνειδητοποιήσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων οι οποίοι έφυγαν στο εξωτερικό είτε θα αργήσουν να επιστρέψουν είτε δεν θα επιστρέψουν καθόλου. Υπάρχει η λεγόμενη διασπορά, επίσης, 2ης, 3ης, 4ης, γενιάς. Να απευθυνθούμε σε αυτούς ενώ είναι ήδη στο εξωτερικό», επισήμανε.
Καταληκτικά ο κ. Λαμπριανίδης ανέφερε πως πρέπει να υπάρξει γενική στήριξη όλου του εξειδικευμένου προσωπικού και της έρευνας και ανάπτυξης της χώρας με σκοπό την αντιστροφή του brain drain. Όπως τόνισε, «η στοχευμένη επιλογή μόνον αυτόν που έχουν φύγει είναι άδικη. Το δεύτερο, έτσι όπως είναι ο νόμος σήμερα, απευθύνεται μόνον στον ιδιωτικό τομέα. Το κράτος, αν σκεφτούμε ένα κράτος που θέλουμε να είναι πραγματικά επιτελικό ή επιχειρηματικό, θέλουμε να είναι ένα κράτος που κατανοεί. Να μπορεί να αντιληφθεί ποια είναι η κατάσταση, προς τα πού θέλουμε και προς τα πού μπορούμε να πάμε για να κάνουμε πολιτικές, να λειτουργήσει τροχιοδεικτικά για την οικονομία».
![Εργάνη: Ρεκόρ στην αύξηση απασχόλησης τον Απρίλιο [πίνακες]](https://www.ot.gr/wp-content/uploads/2025/06/απολύσεις-600x413-1.jpg)
