Μια ολοένα και πιο επικίνδυνη παγκόσμια οικονομία

Ζούμε στα πρώτα στάδια μιας επανάστασης — της απόπειρας μετατροπής της αμερικανικής δημοκρατίας σε μια αυθαίρετη δικτατορία . Το αν ο Ντόναλντ Τραμπ θα πετύχει σε αυτή την προσπάθεια είναι, προς το παρόν, ασαφές. Αλλά αυτό που θέλει να κάνει φαίνεται αυτονόητο. Ο τρόπος διακυβέρνησής του — άνομος, απρόβλεπτος, αντιδιανοητικός, εθνικιστικός — θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις ίδιες τις ΗΠΑ. Αλλά, αναπόφευκτα, έχει τεράστιο αντίκτυπο και στον υπόλοιπο κόσμο, δεδομένου του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Καμία άλλη χώρα ή ομάδα χωρών δεν μπορεί — ή δεν θέλει — να πάρει τη θέση της. Αυτή η επανάσταση απειλεί με χάος.

Είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε ποιες θα είναι οι πλήρεις συνέπειες. Αλλά δεν είναι πολύ νωρίς για να κάνουμε τεκμηριωμένες εικασίες για ορισμένες πτυχές, ιδίως την απρόβλεπτη φύση και την επακόλουθη απώλεια εμπιστοσύνης που δημιουργεί ο δασμολογικός πόλεμος του Τραμπ. Αυτή η απώλεια εμπιστοσύνης ήταν το θέμα ενός podcast που έκανα πρόσφατα με τον Πολ Κρούγκμαν . Χωρίς προβλέψιμες πολιτικές, μια οικονομία της αγοράς δεν μπορεί να λειτουργήσει καλά. Εάν η αβεβαιότητα προέρχεται από τον ηγεμόνα, ούτε η παγκόσμια οικονομία στο σύνολό της θα λειτουργήσει καλά.

Στην τελευταία της έκθεση με τίτλο «Παγκόσμιες Οικονομικές Προοπτικές» , η Παγκόσμια Τράπεζα ανέλυσε ακριβώς αυτό. Τα συμπεράσματά της είναι αναπόφευκτα προσωρινά, αλλά η κατεύθυνση της πορείας πρέπει να είναι σωστή. Ξεκινά από την υπόθεση ότι οι δασμοί που ισχύουν στα τέλη Μαΐου θα παραμείνουν πέρα ​​από τον ορίζοντα των προβλέψεων. Αυτό μπορεί να είναι πολύ αισιόδοξο ή πολύ απαισιόδοξο. Κανείς, ίσως ούτε καν ο Τραμπ, δεν γνωρίζει. «Σε αυτό το πλαίσιο», κρίνει, «η παγκόσμια ανάπτυξη προβλέπεται να επιβραδυνθεί σημαντικά στο 2,3% το 2025 [0,4 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από την πρόβλεψη του Ιανουαρίου 2025] – ο πιο αργός ρυθμός από το 2008, εκτός από δύο χρόνια ολοκληρωτικής παγκόσμιας ύφεσης το 2009 και το 2020. Κατά την περίοδο 2026-27, η ανάκαμψη της εγχώριας ζήτησης αναμένεται να ανεβάσει την παγκόσμια ανάπτυξη σε ένα ακόμη υποτονικό 2,5% – πολύ κάτω από τον δεκαετή μέσο όρο 3,1% πριν από την πανδημία».

Όλα αυτά είναι αρκετά άσχημα. Αλλά οι κίνδυνοι φαίνεται ότι οδηγούν σε πτωτική πορεία. Έτσι, η αβεβαιότητα που δημιουργήθηκε από τον εμπορικό πόλεμο του Τραμπ θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερες μειώσεις στο εμπόριο και τις επενδύσεις από ό,τι προβλέπεται. Σίγουρα, θα είναι δύσκολο να εμπιστευτεί κανείς οποιεσδήποτε υποτιθέμενες «συμφωνίες» που ανακοινώνονται τώρα. Και πάλι, η χαμηλότερη ανάπτυξη θα αυξήσει την κοινωνική, πολιτική και δημοσιονομική αστάθεια, αυξάνοντας έτσι τις αντιλήψεις για τον κίνδυνο στις αγορές. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν καταστροφικό κύκλο, με το υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης να αυξάνει τον κίνδυνο και να μειώνει την ανάπτυξη. Οι αδύναμοι δανειολήπτες, ιδιωτικοί και δημόσιοι, ενδέχεται να οδηγηθούν σε χρεοκοπία. Τα σοκ από φυσικές καταστροφές ή συγκρούσεις θα ήταν τότε ακόμη πιο οικονομικά ζημιογόνα.

Μπορεί κανείς να φανταστεί τις εξελίξεις. Ενδέχεται να επιτευχθούν νέες εμπορικές συμφωνίες, στις οποίες πολλοί θα μπορούσαν, με θάρρος, να εμπιστευτούν. Η νεραϊδόσκονη της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσε να προκαλέσει μια αύξηση στην παγκόσμια παραγωγικότητα και τις επενδύσεις. Επίσης, όλα μπορεί απλώς να ηρεμήσουν. Μια δυσκολία σε αυτό είναι ότι το σημερινό σοκ Τραμπ έρχεται μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες σοκ: παγκόσμιες και οικονομικές κρίσεις της Ευρωζώνης, πανδημία, πληθωρισμό μετά την πανδημία και πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας. Το ζωώδες πνεύμα πρέπει να έχει εξασθενήσει.

Δυστυχώς, όπως τονίζει στον πρόλογό του ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας, «οι φτωχότερες χώρες θα υποφέρουν περισσότερο». «Μέχρι το 2027, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των οικονομιών υψηλού εισοδήματος θα είναι περίπου στο επίπεδο που αναμενόταν πριν από την πανδημία Covid-19. Αλλά οι αναπτυσσόμενες οικονομίες θα είναι σε χειρότερη κατάσταση, με τα επίπεδα κατά κεφαλήν ΑΕΠ να είναι 6% χαμηλότερα». Με εξαίρεση την Κίνα, μπορεί να χρειαστούν δύο δεκαετίες για να ανακτήσουν αυτές οι χώρες τις απώλειές τους της δεκαετίας του 2020.

Αυτό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα πρόσφατων σοκ. Έτσι, «η ανάπτυξη στις αναπτυσσόμενες οικονομίες παρουσιάζει καθοδική πορεία για τρεις συνεχόμενες δεκαετίες – από μέσο όρο 5,9% τη δεκαετία του 2000, σε 5,1% τη δεκαετία του 2010 και σε 3,7% τη δεκαετία του 2020». Αυτό παρακολουθεί την φθίνουσα ανάπτυξη του παγκόσμιου εμπορίου, από μέσο όρο 5,1% τη δεκαετία του 2000 σε 4,6% τη δεκαετία του 2010 και σε 2,6% τη δεκαετία του 2020. Εν τω μεταξύ, το χρέος συσσωρεύεται. Μακροπρόθεσμα, δεν θα βοηθήσει και το γεγονός ότι ο Τραμπ επιμένει ότι η κλιματική αλλαγή είναι μύθος.

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Πρώτον, να απελευθερωθεί το εμπόριο. Ενώ οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν απελευθερώσει σημαντικά το εμπόριο τα τελευταία χρόνια, οι περισσότερες από αυτές εξακολουθούν να έχουν πολύ υψηλότερους δασμούς από τις οικονομίες υψηλού εισοδήματος. Η στοχευμένη προώθηση των νεοσύστατων βιομηχανιών μπορεί να λειτουργήσει. Αλλά αν μια χώρα έχει μικρή διεθνή επιρροή, η καλύτερη πολιτική παραμένει αυτή του ελεύθερου εμπορίου, σε συνδυασμό με τις καλύτερες δυνατές πολιτικές για την προσέλκυση επενδύσεων, τη βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου και τη διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας. Σε ένα κακό περιβάλλον, όπως τώρα, αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό από ό,τι σε ένα ευνοϊκό.

Οι επιλογές για τις μεγαλύτερες δυνάμεις — την Κίνα, την ΕΕ, την Ιαπωνία, την Ινδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες — είναι πιο περίπλοκες. Πρώτον, και αυτές πρέπει να βελτιώσουν τις δικές τους πολιτικές στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Πρέπει επίσης να συνεργαστούν στην προσπάθεια διατήρησης των παγκόσμιων κανόνων μεταξύ τους, ιδίως στον τομέα του εμπορίου. Ορισμένες δυνάμεις πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι παγκόσμιες ανισορροπίες αποτελούν πράγματι ένα σημαντικό ζήτημα, αν και δεν αφορούν την εμπορική πολιτική αλλά μάλλον τις παγκόσμιες μακροοικονομικές ανισορροπίες.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Καθώς οι ΗΠΑ υποχωρούν από τον ιστορικό τους ρόλο, άλλοι δέχονται την πίεση για το μεγαλείο τους. Η συνεχής πρόοδος στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής ανάπτυξης εξαρτάται από αυτές τις δυνάμεις. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητος ένας καλύτερος τρόπος για την επίλυση των υπερβολικών χρεών. Αυτό απαιτεί να αντιταχθούμε στη σημερινή τάση προς μια όλο και μεγαλύτερη καχυποψία ο ένας προς τον άλλον.

Είναι πιθανό – ακόμη και πιθανό – να γινόμαστε μάρτυρες του μαρασμού μιας μεγάλης προσπάθειας για την προώθηση ενός πιο ευημερούντος και συνεργατικού κόσμου. Κάποιοι θα πουν ότι ένα τέτοιο τέλος θα σηματοδοτούσε απλώς έναν υγιή «ρεαλισμό». Αλλά θα ήταν μια τρέλα: μοιραζόμαστε έναν πλανήτη και έτσι τα πεπρωμένα μας είναι αλληλένδετα. Η σύγχρονη τεχνολογία το έχει κάνει αυτό αναπόφευκτο. Βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής: πρέπει να επιλέξουμε με σύνεση.