ΝΑΤΟ: Τα «ψιλά γράμματα» για τη συμφωνία του 5% στις αμυντικές δαπάνες

Την αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ έως το 2035 αποφάσισαν οι χώρες μέλη του ΝΑΤΟ στη Χάγη, σε μια ιστορική απόφαση, η οποία ήρθε σε σημαντικό βαθμό από την πίεση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στις ευρωπαϊκές χώρες, στην αβεβαιότητα που γέννησε για τη μελλοντική εμπλοκή των ΗΠΑ στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά και από τη ρωσική κλιμάκωση με την εισβολή στην Ουκρανία Να σημειωθεί ότι προβλέπεται ενδιάμεση ανασκόπηση της προόδου αυτού του στόχου το 2029.

Η νέα δέσμευση του 5% δεν αφορά αποκλειστικά στρατιωτικό εξοπλισμό, αλλά διαχωρίζεται σε δύο κατηγορίες: 3,5% του ΑΕΠ για «βασικές αμυντικές» δαπάνες, (στρατεύματα και στρατιωτικός εξοπλισμός) και 1,5% για «ευρύτερες επενδύσεις άμυνας και ασφάλειας».

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει υποδομές διπλής χρήσης, κυβερνοασφάλεια και την ετοιμότητα των κρατών για την αντιμετώπιση κρίσεων κάθε είδους, προσφέροντας σημαντική ευελιξία στα κράτη μέλη. Αυτή η δομή, σε συνδυασμό με τη διακριτικά διατυπωμένη διπλωματική γλώσσα της τελικής διακήρυξης, δημιουργεί περιθώρια ελιγμών που επιτρέπουν σε χώρες όπως η Ισπανία, το Βέλγιο και η Σλοβακία να δηλώσουν ότι δεν προτίθενται να τηρήσουν πλήρως τον στόχο.

Κατευνασμός χωρίς αντίκρυσμα;

Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, απέδωσε ανοιχτά την ιστορική αύξηση στην ηγεσία του Τραμπ, δηλώνοντας: «Πρόεδρε Τραμπ, αγαπητέ Ντόναλντ, εσύ έκανες δυνατή αυτή την αλλαγή».

Ωστόσο, αρκετοί πολιτικοί αναλυτές αμφιβάλλουν κατά πόσο αυτή η κίνηση θα διασφαλίσει μόνιμα την αμερικανική δέσμευση ή θα ικανοποιήσει τον πρόεδρο. Ο Σβεν Μπίσοπ από το Ινστιτούτο Egmont υποστηρίζει ότι η εστίαση σε έναν στόχο 5%, έναν αριθμό που ο Τραμπ φέρεται να επέλεξε αυθαίρετα, αποτελεί λανθασμένη τακτική.

Προειδοποιεί για έναν «φαύλο κύκλο» για τα ευρωπαϊκά κράτη: αν αποτύχουν να πιάσουν τον στόχο, ο Τραμπ θα τα κατηγορήσει ότι δεν υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Αν καταφέρουν να ενισχύσουν την άμυνά τους, ο Τραμπ μπορεί να υποστηρίξει ότι η Ευρώπη είναι πλέον ικανή να προστατέψει τον εαυτό της δικαιολογώντας έτσι μείωση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην ήπειρο.

Οικονομικοί και κοινωνικοί συμβιβασμοί

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δυσκολεύονται να διαθέσουν το 5% του ΑΕΠ τους σε αμυντικές δαπάνες, γεγονός που οδηγεί σε επώδυνες δημοσιονομικές επιλογές και δημιουργικές λογιστικές πρακτικές για την ανακατανομή υφιστάμενων κονδυλίων.

Ο στόχος του 5% φαίνεται ανέφικτος για τα περισσότερα κράτη μέλη, σύμφωνα με τον Γκούντραμ Βολφ, ανώτερο μέλος του ινστιτούτου Bruegel. «Δεν θα τα καταφέρουν», δήλωσε αναφερόμενος στον συγκεκριμένο στόχο. Όπως εξήγησε, οι χώρες με υψηλό χρέος αδυνατούν να εκδώσουν περισσότερα ομόλογα, γεγονός που σημαίνει εξαιρετικά δύσκολες επιλογές με σημαντικές αυξήσεις φόρων ή περικοπές δαπανών.

Η Ευρώπη έχει πλέον αναλάβει δεσμεύσεις που θα δυσκολευτούν να τηρήσουν τα περισσότερα κράτη μέλη, με εξαίρεση τη Γερμανία. Για να επιτευχθεί το όριο του 5%, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των οποίων το χρέος ξεπερνά ήδη το 80% του ΑΕΠ, θα πρέπει να σχεδόν τριπλασιάσουν τα 325 δισεκατομμύρια ευρώ που δαπάνησαν πέρυσι για άμυνα, φτάνοντας τα 900 δισεκατομμύρια, σημειώνει το Reuters.  Ανάλυση του New Economics Foundation διαπίστωσε ότι για τα μέλη του ΝΑΤΟ που ανήκουν στην ΕΕ, η επίτευξη του στόχου 5% θα απαιτούσε επιπλέον 613 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως – ποσό που θα μπορούσε διαφορετικά να χρηματοδοτήσει σημαντικές κοινωνικές ή κλιματικές πρωτοβουλίες.

Η Βρετανία, που δεν ανήκει πλέον στην ΕΕ και έχει χρέος ίσο με το 100% του ΑΕΠ της, θα χρειαστεί επιπλέον 30 δισεκατομμύρια λίρες. Η χώρα ήδη πληρώνει περισσότερα για την εξυπηρέτηση του χρέους της παρά για οποιονδήποτε άλλον τομέα εκτός από την υγεία.

Ο Νικ Γουίτνεϊ από το European Council on Foreign Relations προειδοποιεί ότι «οι πιθανοί χαμένοι δεν είναι μόνο οι μελλοντικές γενιές που θα επιβαρυνθούν με τεράστια χρέη, αλλά και οι σημερινές κοινωνίες». Όπως εξηγεί, οι δυσαρεστημένοι πληθυσμοί, των οποίων η αίσθηση οικονομικής ευημερίας δεν έχει ανακάμψει ποτέ από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, θα γίνουν πιθανότατα ακόμη ευκολότερος στόχος για λαϊκιστές ή εθνικιστές πολιτικούς που κερδίζουν έδαφος σε όλη την Ευρώπη.

Παραμένει αβέβαιο εάν οι χώρες θα αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες περικόπτοντας μερικά δισεκατομμύρια από άλλους τομείς ή εάν μεγάλες κατηγορίες όπως οι συντάξεις θα υποστούν σημαντικό πλήγμα.

Μια άλλη διάσταση είναι η περιβαλλοντική. Οι στρατιωτικές δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρες, λόγω της παραγωγής βαρέως εξοπλισμού και της υψηλής κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων για οχήματα, αεροσκάφη και πλοία. Μελέτη του Conflict and Environment Observatory εκτιμά ότι ο επανεξοπλισμός που θα προκύψει από τη νέα δέσμευση θα μπορούσε να αυξήσει τις ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 87 έως 194 μεγατόνους ισοδυνάμου CO2.

Η δημιουργική λογιστική του 1,5%

Η κατηγορία για «ευρύτερες» δαπάνες ασφάλειας του 1,5% αποτελεί βασικό παράγοντα για την επίτευξη του στόχου του 5%, αλλά ταυτόχρονα ανοίγει τον δρόμο για δημιουργική λογιστική.

Αναλυτές εκτιμούν ότι τα κράτη ενδέχεται να ανακατηγοριοποιήσουν υφιστάμενες δαπάνες ώστε να φαίνεται ότι πληρούν τον νέο στόχο, χωρίς ουσιαστική αύξηση της πραγματικής στρατιωτικής ικανότητας.

Ο Τζέιμς Σία, πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ, σημειώνει ότι πολλά στοιχεία που οι ευρωπαϊκές χώρες υπολογίζουν σήμερα στον στόχο του 2% – όπως οι συντάξεις στρατιωτικών ή η χρηματοδότηση υποδομών – θα μπορούσαν να μεταφερθούν στη νέα κατηγορία του 1,5%.

Αυτό θα καθιστούσε τον «βασικό» στόχο του 3,5% ακόμη πιο δύσκολο στην επίτευξη, ενδεχομένως μειώνοντας τις αυστηρά στρατιωτικές δαπάνες ορισμένων συμμάχων στο 1,2% ή 1,3%, ενώ θα ισχυρίζονται ότι σημειώνουν πρόοδο προς τον συνολικό στόχο.

Μάλιστα ορισμένοι επικριτές, όπως το γνωστό αμερικανικό think tank, Atlantic Council, προειδοποιούν ότι ο ορισμός των δαπανών του 1,5% θα μπορούσε να επιτρέψει στα μέλη του ΝΑΤΟ να επιτύχουν τον στόχο χρηματοδοτώντας έργα που δεν είναι αμυντικά, υπονομεύοντας τον στόχο της πραγματικής στρατιωτικής ετοιμότητας, κάνοντας μάλιστα για ένα «ολισθηρό μονοπάτι» του να γίνει ο όρος για δαπάνες που αφορούν την «ανθεκτικότητα» πολύ γενικός.

Τα «στρατόπεδα»

Η αύξηση των δαπανών δημιουργεί σημαντικές ευκαιρίες για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία με εταιρείες όπως οι Airbus, Rheinmetall και Thales να βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση για διατηρήσιμη ανάπτυξη, καθώς οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να εκσυγχρονίσουν τα οπλοστάσιά τους, να αναβαθμίσουν τους στόλους θωρακισμένων οχημάτων τους και να επενδύσουν σε συστήματα επόμενης γενιάς.

Η Πολωνία, που υπήρξε ένθερμη υποστηρίκτρια του στόχου 5%, τον οποίο ήδη πλησιάζει, αποτελεί σημαντικό πελάτη για αναβαθμίσεις αρμάτων και άλλα συστήματα.

Ωστόσο, αυτός ο ενθουσιασμός δεν είναι καθολικός και οι διαχωριστικές γραμμές είναι σαφείς: χώρες όπως η Πολωνία αλλά και οι χώρες της Βαλτικής, που νιώθουν άμεση απειλή από τη Ρωσία στηρίζουν σθεναρά την αύξηση. Αντίθετα, κράτη όπως η Ισπανία και η Ιταλία αντιστέκονται, επικαλούμενα οικονομικούς περιορισμούς και διαφορετικές προτεραιότητες στην ασφάλεια. Η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αν και στηρίζουν τον στόχο, πίεσαν για την του 2035 ώστε να διαχειριστούν τον δημοσιονομικό αντίκτυπο.

Η Ισπανία υπήρξε ο μεγαλύτερος «αντιρρησίας» με τον πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσεθ να χαρακτηρίζει τον στόχο «δυσανάλογο και περιττό» και να δηλώνει ότι η χώρα του δεν θα τον υιοθετήσει. Η Μαδρίτη υποστηρίζει ότι μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις του ΝΑΤΟ δαπανώντας 2,1% του ΑΕΠ και δεν σκοπεύει να υπερβεί αυτό το όριο.

Το Βέλγιο έχει εκφράσει παρόμοια θέση με την Ισπανία, με τον πρωθυπουργό του να σημειώνει ότι, εφόσον η ερμηνεία της Ισπανίας για το κείμενο είναι σωστή, κάθε χώρα μπορεί να το ερμηνεύσει με τον ίδιο τρόπο. Ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίκο, έχει δηλώσει ότι η χώρα του έχει «άλλες προτεραιότητες τα επόμενα χρόνια από τον εξοπλισμό» και διατηρεί το δικαίωμα να καθορίζει τα δικά της επίπεδα δαπανών.

Αυτή η διαφωνία έχει προκαλέσει έντονη κριτική από τον πρόεδρο Τραμπ, ο οποίος στοχοποίησε την Ισπανία, απειλώντας με τιμωρητικά εμπορικά μέτρα για να την «κάνει να πληρώσει διπλά».