Ο Όμηρος φέρεται ότι ήταν ο πρώτος που αποκάλεσε το ελαιόλαδο «υγρό χρυσό», και ο χαρακτηρισμός αυτός επιβεβαιώνεται με ποικίλους τρόπους. Αυτό αναφέρει μεταξύ άλλων, το Bloomberg σε εκτενές του αφιέρωμα για την κρίση στο ελληνικό ελαιόλαδο, κάνοντας μία αναδρομή στην ιστορία, και αναλύοντας τις προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπη η αγορά.
«Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το λάδι για να αλείφουν το σώμα τους, να παράγουν τα αρώματά τους, να ανάβουν τα λυχνάρια τους και να μαγειρεύουν το φαγητό τους, και συχνά άφηναν μπουκάλια από αυτό ως προσφορές στους θεούς. Επίσης, πολλαπλασίαζαν τα δέντρα τους για εξαγωγή, καθιστώντας το λάδι ένα πολύτιμο αγαθό σε όλους τους πολιτισμούς. Και μιλώντας για την ανθεκτικότητα της καλλιέργειας, μερικά από τα ασημένια κλαδιά από την εποχή του Ομήρου εξακολουθούν να υπάρχουν. Οι ελιές μπορούν να ζήσουν πολλές χιλιάδες χρόνια», γράφει το Bloomberg.
Σήμερα, το ελαιόλαδο αποτελεί το 25% της συνολικής ελληνικής γεωργίας και το 7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Οι σύγχρονοι Έλληνες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο ελαιόλαδο για το μαγείρεμα, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον: Κάθε Έλληνας χρησιμοποιεί περίπου 5 γαλόνια ελαιολάδου ετησίως για καθημερινό μαγείρεμα, περίπου 10 φορές περισσότερο από τον μέσο Αμερικανό. Οι αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου εκτιμώνται τόσο από τους λαϊκούς θεραπευτές όσο και από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες.
«Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες, ήταν παράνομο να κόβεις την ελιά», δηλώνει στο Bloomberg η Καλλιόπη Ζιώγου, καλλιεργήτρια και δασκάλα γιόγκα, κατά τη διάρκεια μιας βόλτας σε έναν οπωρώνα στην πλαγιά ενός λόφου στην Εύβοια, όπου μια τεράστια πυρκαγιά έκαψε πριν από λίγα χρόνια. «Ακόμα κι αν είχε υποστεί ζημιές, υπήρχε πάντα η πιθανότητα να ξαναβλαστήσει», τονίζει και προσθέτει: «Για δύο χρόνια, ήταν εντελώς μαύρα». Τώρα, ασημοπράσινα φυτά ξεπηδούν προς τα πάνω από τους μαυρισμένους κορμούς. «Γι’ αυτό τα σέβομαι. Είναι δυνατά και έχουν μεγάλη αντοχή και ανοχή». Ωστόσο, προσθέτει, θα χρειαστεί μια δεκαετία, ίσως δύο, πριν αυτά τα δέντρα ξαναπαράγουν ελιές.
Οι ελιές ιστορικά ευδοκιμούσαν σε αυτήν την άνυδρη περιοχή επειδή απαιτούν ελάχιστη έως καθόλου άρδευση. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, οι θερμοκρασίες εκεί έχουν αυξηθεί περίπου 1,2°C (περίπου 2,2°F) από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Οι καλοκαιρινές θερμοκρασίες αρχίζουν να καταπονούν τα στωικά δέντρα περισσότερο από όσο μπορούν να αντέξουν, αναγκάζοντας πολλούς αγρότες να βασίζονται στην άρδευση για πρώτη φορά. Αυτό έχει κάνει την καλλιέργεια πιο δαπανηρή και πιο απαιτητική σε εργασία. Ο Ζιώγου και ο πατέρας Χρήστος, ένας τοπικός ιερέας που καλλιεργεί ελιές, λένε ότι η πυρκαγιά του 2021 έκαψε περίπου το 80% των ελαιώνων στο νησί, ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Αυτή η καταστροφή αποκάλυψε τις πλαγιές των λόφων, δημιουργώντας περισσότερους ανέμους και θόρυβο στην ενδοχώρα. Κατά τη διάρκεια της σεζόν 2023-24, μια πυρκαγιά στην περιοχή του Έβρου που συνορεύει με την Τουρκία στοίχισε τη ζωή σε περισσότερα από 130.000 ελαιόδεντρα.
Κλιματική αλλαγή και κλέφτες
Οι ελιές αποτελούν ένα ανθεκτικό βασικό προϊόν εδώ και χιλιάδες χρόνια σε όλη τη Μεσόγειο, επειδή τα δέντρα ευδοκιμούν σε ξηρά κλίματα. Αλλά σήμερα οι ελαιοκαλλιεργητές στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα – τους τρεις κορυφαίους παραγωγούς στον κόσμο – αγωνίζονται να αποτρέψουν την υπερβολική ξήρανση των ελαιώνων τους . Σύμφωνα με το Bloomberg, η Ελλάδα είναι ένας κορυφαίος δείκτης: η μικρότερη και φτωχότερη από τις τρεις χώρες, επικεντρώνεται στην εξυπηρέτηση αγοραστών εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου υψηλής ποιότητας και εξάγει λάδι αξίας άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων ετησίως. Από τις τρεις, έχει επίσης υποστεί τη μεγαλύτερη κλιματική ζημιά, περίπου 400 δολάρια κατά κεφαλήν το 2023, σύμφωνα με την Eurostat. Οι Έλληνες αγρότες που βγάζουν τα προς το ζην με ελάχιστη τεχνολογική βοήθεια πρέπει τώρα να υπολογίσουν τον αυξανόμενο κίνδυνο πυρκαγιών , οι οποίες έκαψαν περισσότερα από 11.000 στρέμματα ελαιώνων πέρυσι.
Το Bloomberg εστιάζει και στο φαινόμενο των λεηλασιών που έχουν καταγραφεί περιγράφοντας ένα περιστατικό κοντά στην Καλαμάτα όπου δύο άνδρες φόρτωσαν 33 σακιά με ελιές στο πίσω μέρος του φορτηγού και στη συνέχεια οδήγησαν σε ένα χωράφι. «Μετέφεραν το φορτίο τους, αξίας περίπου 1.500 ευρώ (λίγο περισσότερο από 1.700 δολάρια), σε διαφορετικές σακούλες – πιθανώς προσπαθώντας να αποκρύψουν την προέλευσή του – και στη συνέχεια άφησαν το φορτηγό πίσω στο δημοτικό γραφείο όπου το είχαν κλέψει. Δυστυχώς γι’ αυτούς, είχαν παρκάρει το παράνομα αποκτημένο όχημα διαφυγής τους ακριβώς μπροστά από την κάμερα ασφαλείας του ελαιοτριβείου, γεγονός που τους έκανε εύκολο να τους εντοπίσουν. Επίσης, έφεραν τις σακούλες τους σε ένα δεύτερο κοντινό ελαιοτριβείο και ζήτησαν από τον ιδιοκτήτη να μετατρέψει τις κλεμμένες ελιές σε λάδι. Υποψιασμένος, κάλεσε τις αρχές, και αυτό ήταν όλο», τονίζει το Bloomberg.
Και δεν ήταν το μοναδικό περιστατικό: Η άνοδος της θερμοκρασίας στη Μεσόγειο είχε καταστήσει το ελαιόλαδο πολύ σπάνιο, αφήνοντας ορισμένους από τους κατοίκους της αναπτυσσόμενης περιοχής σε τόσο απελπισία που ένα τέτοιο έγκλημα άρχισε να βγάζει νόημα.
Κλέφτες έχουν επίσης χτυπήσει διανομείς ελαιολάδου στην Ισπανία και την Ιταλία, καθώς και μικρότερες επιχειρήσεις στο Χιούστον και το Μόντρεαλ. Ωστόσο, ειδήσεις για κλοπές αφθονούν στην Ελλάδα, με ιστορίες να εμφανίζονται σε αναρτήσεις στο Facebook και σε τοπικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης. Μερικές από αυτές τις ληστείες ήταν μεγάλης κλίμακας, όπως οι 37 τόνοι ελαιολάδου που κλάπηκαν σε βαρέλια από ένα ελαιοτριβείο στη Χαλκιδική, στα βόρεια. (Αυτό το λάδι άξιζε περισσότερα από 300.000 δολάρια για τον τοπικό συνεταιρισμό καλλιεργητών.)
Απανωτά κρούσματα
Στο νησί της Κρήτης, μια ομάδα κλεφτών μπήκε κρυφά στο σπίτι ενός άνδρα και έκλεψε περισσότερες από 120 κιλά από τις προσωπικές του ελιές. Στα περίχωρα της Αθήνας, οι αγρότες ξύπνησαν και βρήκαν τις ελιές τους κομμένες κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μερικές φορές οι κλέφτες έπαιρναν ολόκληρο το δέντρο, αφήνοντας μόνο τον κορμό. Άλλες φορές διέφυγαν μόνο με τα κλαδιά που ήταν γεμάτα ελιές. Σακούλες με φρεσκοκομμένες ελιές εξαφανίζονταν από τα χωράφια πριν οι αγρότες προλάβουν να τις μεταφέρουν στο μύλο. Στη χερσόνησο της Μεσσηνίας, όχι μακριά από την Καλαμάτα, οι ντόπιοι ανέφεραν ότι κλέφτες εισέβαλαν σε νεκροταφεία για να κλέψουν τα αποθέματα ελαιολάδου που είχαν χρησιμοποιηθεί για να ανάψουν λάμπες, ακόμη και μπουκάλια που αφήνονταν ως προσφορές για τους νεκρούς.
Για γενιές ο μέσος Έλληνας ελαιοκαλλιεργητής γνωρίζει κάποιον που γνωρίζει κάποιον που έχει εξαπατηθεί, υπογραμμίζει το δημοσίευμα.
Ωστόσο, οι διακυμάνσεις των θερμοκρασιών κατέστησαν τη συγκομιδή της Ελλάδας το 2023-24 τόσο πενιχρή που ορισμένοι αγρότες αποφάσισαν ότι δεν άξιζε καν να μαζεύουν τις ελιές από τα δέντρα. Οι λάτρεις του ελαιολάδου μπορεί να παρατήρησαν μια απότομη αύξηση των τιμών περίπου τότε. Το παγκόσμιο κόστος σχεδόν διπλασιάστηκε. Ο πληθωρισμός, η επισιτιστική ανασφάλεια και τα προβλήματα στην αλυσίδα εφοδιασμού έχουν επίσης συμβάλει στη διατήρηση των τιμών σε υψηλά επίπεδα. Τα τρόφιμα και τα γεωργικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν πλέον το ένα τρίτο όλων των κλοπών, σύμφωνα με ανάλυση του Ομίλου BSI.
«Η περασμένη χρονιά ήταν ίσως η χειρότερη περίοδος που έχω δει εδώ και 20 χρόνια», λέει ο Προκόπιος Μαγιάτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιστήμονας που μελετά την παραγωγή ελιάς. Φέτος, τα πράγματα έχουν ανακάμψει σημαντικά, με απόδοση 250.000 τόνων, περισσότερο από το διπλάσιο του θλιβερού αριθμού του περασμένου έτους. (Αυτή τη φορά, η Ελλάδα ξεπέρασε ελαφρώς την Ιταλία σε παραγωγή.) Ωστόσο, το μέλλον της ελαιοβιομηχανίας της χώρας εξακολουθεί να φαίνεται πιο ασταθές από ό,τι στη ζωή των περισσότερων αγροτών. Οι ελληνικές συγκομιδές ελιάς συνέβαλαν περισσότερο από όσο τους αναλογούσε στην ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Έλλειψη εργατών
Ιστορικά, οι αγρότες βασίζονταν στην οικογένειά τους για τη συγκομιδή των ελιών, αλλά αυτό γίνεται παράδοση του παρελθόντος. Τώρα, η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια τεράστια έλλειψη εργατικού δυναμικού, η οποία, σύμφωνα με εκπρόσωπο του Ελληνικού Συνδέσμου Επιτραπέζιων Ελιών, «έχει καταστροφικές συνέπειες» για τον ελαιοκομικό τομέα και τη χώρα στο σύνολό της. Κατά το καλλιεργητικό έτος 2022-23, το 20% έως 30% των ποικιλιών πράσινης επιτραπέζιας ελιάς παρέμειναν στα δέντρα χωρίς συγκομιδή, με αποτέλεσμα μια απώλεια 27 εκατομμυρίων ευρώ σε όλη την περιοχή.
Πέρυσι, όταν οι τιμές του ελαιολάδου εκτοξεύονταν στα ύψη, οι ξένοι και οι εγχώριοι εργαζόμενοι σε όλη την Ελλάδα άρχισαν να απαιτούν περισσότερους μισθούς. Τώρα μπορούν να περιμένουν να κερδίζουν περίπου 60 ευρώ την ημέρα, από περίπου 40 ευρώ. Η απειλή των δασμών του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει προσθέσει περαιτέρω αντιξοότητες.
«Ξαναβαπτίζεται» στην Ιταλία
Γενικά, στους Έλληνες δεν αρέσει που μεγάλο μέρος του ελαιόλαδου τους αγοράζεται από ιταλικές εταιρείες και ανασυσκευάζεται ως λάδι «από την Ιταλία», αλλά χρειάζονται την παγκόσμια αγορά, γράφει το Bloomberg.
Μέρος της επιχείρησής τους προέρχεται από γνώστες (γνωστούς και ως σνομπ): Όπως το κρασί ή η σοκολάτα ή ο καφές, η γεύση από το ένα μπουκάλι ελαιόλαδου στο άλλο, ή ακόμα και από το ένα έτος στο άλλο, μπορεί να ποικίλλει από πιπεράτη έως απαλή, πικρή έως όξινη, φρουτώδης έως ξηρή. Αλλά οι παραγωγοί βασίζονται επίσης σε παραγγελίες από τους ομίλους που είναι πρόθυμοι να συνδυάσουν. Μερικοί αγρότες διστάζουν όταν τους λέω για μια ετικέτα που είδα σε ένα μπουκάλι στο Whole Foods: «Διεθνές Ελαιόλαδο από την Ελλάδα, την Τουρκία, την Τυνησία και την Ιταλία!», γράφει χαρακτηριστικά η συντάκτρια του άρθρου, Lauren Markham, η οποία επισκέφθηκε πολλούς ελαιώνες και μίλησε με παραγωγούς,
Ωστόσο, η πώληση σε ομίλους είναι καλύτερη από το να μην πουλάς καθόλου. Παρά τις πρόσφατες προσπάθειες καταστολής, το ελαιόλαδο παραμένει ευρέως παραποιημένο, αραιωμένο με φθηνότερο λάδι ή λανθασμένα επισημασμένο ως παρθένο ή εξαιρετικά παρθένο όταν δεν είναι.
