Σε έναν κόσμο παγκόσμιων δασμών, συγκρούσεων και πολέμων, ο χρυσός αναδεικνύεται ως ένα από τα πιο ασφαλή καταφύγια για μικρούς αποταμιευτές και μεγαλύτερους επενδυτές ως σταθερό περιουσιακό στοιχείο.
Από τις κεντρικές τράπεζες έως τα hedge funds και τους ιδιώτες επενδυτές, όλοι θέλουν να τον εντάξουν στα χαρτοφυλάκιά τους.
Λίγοι, όμως, έχουν γνώση της προέλευσης του χρυσού που αποκτούν, του τρόπου με τον οποίον γίνεται η εξόρυξη και των συγκρούσεων που πυροδοτεί μεταξύ των χωρών στις οποίες υπάρχουν μεγάλα πολύτιμα κοιτάσματα.
Για τις κυβερνήσεις της περιοχής Σαχέλ της Δυτικής Αφρικής, τα διακυβεύματα είναι ακόμη υψηλότερα. Ο χρυσός αποτελεί σανίδα σωτηρίας για τις στρατιωτικές χούντες της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι και του Νίγηρα, οι οποίες μαστίζονται από τζιχαντιστικές εξεγέρσεις, περιφερειακή απομόνωση και τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
«Επειδή οι τιμές του χρυσού βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά οι στρατιωτικές κυβερνήσεις προσδοκούν σε άμεσο όφελος» δήλωσε στο BBC η Μπέβερλι Ότσιενγκ, ανώτερη ερευνήτρια στην παγκόσμια εταιρεία συμβούλων Control Risks.
Οι τρεις χώρες βγάζουν συνολικά περίπου 230 τόνους χρυσού ετησίως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Συμβουλίου Χρυσού, αξίας περίπου 15 δισ. δολαρίων με τις τρέχουσες τιμές. Ωστόσο, η απουσία αρχείων για την παραδοσιακή και μικρής κλίμακας εξόρυξη χρυσού σημαίνει ότι αυτός ο αριθμός είναι πιθανώς υποτιμημένος. Το βέβαιο είναι πως η περιοχή των χωρών Σαχέλ αποτελεί σημαντικό παγκόσμιο παράγοντα που συμβάλλει στην αγορά χρυσού, καθώς η παραγωγή τους είναι μεγαλύτερη από οποιασδήποτε άλλης χώρας στην Αφρική.
Οι κυβερνήσεις ισχυρίζονται πως τα έσοδα από τον χρυσό ωφελούν τους πολίτες μέσω της αυξημένης «κυριαρχίας». Ωστόσο, οι ρωσικές εταιρείες αυξάνουν το μερίδιό τους στον κλάδο εις βάρος των δυτικών εταιρειών. Για παράδειγμα, ο στρατηγός Ασίμι Γκοϊτά στο Μάλι έθεσε τον θεμέλιο λίθο τον περασμένο μήνα για ένα διυλιστήριο χρυσού, στο οποίο ο ρωσικός όμιλος Yadran, θα έχει μειοψηφικό μερίδιο. Το διυλιστήριο φέρεται να δημιουργεί 500 άμεσες θέσεις εργασίας και 2.000 έμμεσες θέσεις εργασίας.
Η Μπουρκίνα Φάσο κατασκευάζει επίσης το πρώτο της διυλιστήριο χρυσού και έχει ιδρύσει μια κρατική εταιρεία εξόρυξης, απαιτώντας από ξένες εταιρείες να της παραχωρήσουν μερίδιο 15% στις τοπικές δραστηριότητές τους και να εκπαιδεύσουν στις απαραίτητες δεξιότητες τους κατοίκους της Μπουρκίνα Φάσο.
Ματωμένος πλούτος
Καμπάνιες ενημέρωσης κατσκευασμένες από τεχνητή νοημοσύνη εγκωμιάζουν τον στρατιωτικό ηγέτη της χώρας, λοχαγό Ιμπραήμ Τραορέ, που διαχειρίζεται μια τόσο σημαντική πηγή εσόδων για το έθνος. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την ερευνλητρια Μπέβερλι Ότσιενγκ, οι στρατιωτικές ηγεσίες της Μπουρκίνα Φάσο και των γειτονικών χωρών χρειάζονται άμεσα χρήματα για να χρηματοδοτήσουν εκστρατείες κατά της εξέγερσης.
Στην περίπτωση του Μάλι, μεγάλο μέρος αυτού έχει ανατεθεί σε ρώσους μισθοφόρους, συμπεριλαμβανομένου του Ομίλου Wagner και του διαδόχου του, του Africa Corps, το οποίο υπάγεται στη διοίκηση του ρωσικού υπουργείου Άμυνας. Το Africa Corps έχει συμμετάσχει σε στρατιωτική εκπαίδευση στην Μπουρκίνα Φάσο, αλλά η χούντα αρνείται επίσημα την παρουσία του.
Παρόλο που η διαφάνεια των δημόσιων δαπανών σε αυτές τις χώρες είναι εξαιρετικά περιορισμένη, είναι κοινό μυστικό ότι οι κυβερνήσεις διαθέτουν μεγάλο μέρος των κρατικών προϋπολογισμών για τον στρατό. Οι στρατιωτικές δαπάνες στο Μάλι τριπλασιάστηκαν από το 2010, φτάνοντας το 22% του εθνικού προϋπολογισμού έως το 2020.
Οι κυβερνήσεις μάχονται κατά τζιχαντιστικών ομάδων που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος (IS). Ωστόσο, η οργάνωση Human Rights Watch (HRW) κατηγόρησε την κυβέρνηση του Μάλι και την Ομάδα Wagner ότι διαπράττουν φρικαλεότητες εναντίον αμάχων, συμπεριλαμβανομένων παράνομων δολοφονιών, εκτελέσεων με συνοπτικές διαδικασίες και βασανιστηρίων. Έχει, δε, καταγράψει παρόμοιες φρικαλεότητες από τον στρατό της Μπουρκίνα Φάσο και τις συμμαχικές πολιτοφυλακές του.
Για τις υπηρεσίες τους, η Ομάδα Wagner και τώρα το Africa Corps συχνά πληρώνονται απευθείας σε χρυσό ή σε παραχωρήσεις εξορύξεων, σύμφωνα με τον Alex Vines του think-tank Chatham House με έδρα το Λονδίνο.
«Πολύ λίγα [από τα έσοδα από τον χρυσό] θα φτάσουν στους πολίτες στο Μάλι και στην Μπουρκίνα Φάσο», δήλωσε στο BBC, προσθέτοντας ότι στην πραγματικότητα οι ίδιοι οι ένοπλοι αντάρτες μπορεί να επωφελούνται από τον χρυσό.
Από το πραξικόπημα στο Μάλι το 2021, οι κυβερνητικές τακτικές εναντίον κοινοτήτων που είναι ύποπτες ότι υποθάλπτουν τζιχαντιστές έχουν αυξηθεί, αναγκάζοντας περισσότερους πολίτες να ενταχθούν στις ίδιες τις ομάδες που πολεμούν.
Οι ένοπλες ομάδες επωφελούνται επίσης κυριολεκτικά από την αυξημένη παγκόσμια ζήτηση για χρυσό. Ο χρυσός παρέχει μια σημαντική πηγή εσόδων για αυτές τις ομάδες, οι οποίες φαίνεται να επεκτείνουν την εδαφική τους επιρροή τόσο στο Μάλι όσο και στην Μπουρκίνα Φάσο.
Την ίδια στιγμή, η παγκόσμια απότομη αύξηση των τιμών του χρυσού μπορεί να παρατείνει και να επιδεινώνει τη σύγκρουση στις χώρες Σαχέλ, την ίδια στιγμή που αυτή η αύξηση δεν μετακυλίεται με κανέναν τρόπο στα μερικάματα των εργατών που δουλεύουν στα χρυσωρυχεία.
Μετά τα ματωμένα διαμάντια…ο χρυσός
Ο Δρ Vines, ο οποίος εργάστηκε στο παρελθόν ως ερευνητής αιματοβαμμένων διαμαντιών για τον ΟΗΕ, ανησυχεί ότι ο χρυσός έχει γίνει το νέο κύριο εμπόρευμα σύγκρουσης της Αφρικής.
Σημείωσε ότι ο χρυσός δεν έχει λάβει την ίδια διεθνή προσοχή με τα διαμάντια, τα οποία τροφοδότησαν αιματοχυσία σε πολλές αφρικανικές χώρες καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, ειδικά κατά τη δεκαετία του 1990.
Η παρέμβαση ομάδων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του ΟΗΕ οδήγησε στη δημιουργία του Σχεδίου Πιστοποίησης της Διαδικασίας Kimberley το 2003, το οποίο έκανε πολλά για να τερματίσει την πώληση των λεγόμενων «αιματοβαμμένων διαμαντιών» στην ελεύθερη αγορά. Ωστόσο, οι προσπάθειες για την καταπολέμηση του «ματωμένου χρυσού» ήταν λιγότερο επιτυχημένες.
Αυτό οφείλεται εν μέρει στην απουσία ενιαίων ηθικών προτύπων. Ο Σύνδεσμος Αγοράς Χρυσού του Λονδίνου (LBMA), μια σημαντική αρχή στην αγορά χρυσού, απαιτεί από τα εργοστάσια ραφιναρίσματος να συμμορφώνονται με πρότυπα που βασίζονται σε κατευθυντήριες γραμμές που ορίζονται από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD).
Αγνώστου “DNA”
Η τεχνολογία ιχνηλάτησης αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο.
«Δεν υπάρχει «έλεγχος DNA» για τον χρυσό. Με πολλή προσπάθεια, μπορούν να εντοπιστούν τα διαμάντια πριν γυαλιστούν και κοπούν… Αλλά δεν έχω δει τρόπους εντοπισμού της προέλευσης χρυσού», δήλωσε ο Δρ Vines.
Ο χρυσός λιώνει λιώνει νωρίς στην αλυσίδα αξίας, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την ανίχνευση και τη σύνδεση με πιθανές ζώνες σύγκρουσης, εξήγησε.
Ο ίδιος εκτιμά πως είναι πιθανό ποσότητα χρυσού από χώρες της Σαχέλ να καταλήξει στις αγορές της Βρετανίας και έχοντας περάσεις από πολλές επεξεργασίες να είναι αδύνατον να ιχνηλατηθεί η προέλευση και η διαδρομή που ακολούθησε.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο θα είναι δύσκολο να επαναληφθούν οι επιτυχίες της διαδικασίας ιχνηλάτησης Kimberley που εφαρμόστηκε για τα διαμάντια, σύμφωνα με τον Δρ Vines, είναι επειδή το σύστημα πιστοποίησης δεν σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίζει τις κυβερνητικές πρακτικές των χωρών. Σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίζει ένοπλους μη κρατικούς παράγοντες σε μέρη όπως η Σιέρα Λεόνε και η Λιβερία, εξήγησε.
Προς το παρόν, η σημασία του χρυσού για τις κυβερνήσεις του Σαχέλ και η ανομοιογενής εφαρμογή των ηθικών προτύπων χρυσού σημαίνουν ότι το εμπόρευμα είναι πιθανό να συνεχίσει να αλλάζει χέρια χωρίς εμπόδια, ανεξάρτητα από την προέλευσή του. Και για κάποιες περιοχές στις χώρες Σαχέλ, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι πληρώνεται ένα εμπόριο βαμμένο με αίμα.
