«Είναι πιο στρατηγικός, πιο ευέλικτος, πιο διαφανής». Σε αυτά τα χαρακτηριστικά συνόψισε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τους στόχους του νέου προϋπολογισμού -πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο σύμφωνα με την ορολογία των Βρυξελλών- παρουσιάζοντας τον πολυαναμενόμενο προϋπολογισμό που προτείνει η Κομισιόν για την επταετία 2028 – 2024, σημαντικά αυξημένο στα 2 τρισ. ευρώ έναντι του προηγούμενου, του 1,21 τρισ. ευρώ.
Η ίδια, δε, πρόσθεσε: «Επενδύουμε περισσότερο στην ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε και περισσότερο στην ανεξαρτησία μας».
Το σχέδιο που ξεδίπλωσε η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαμορφώνει τη δομή του προϋπολογισμού σε τρεις βασικούς πυλώνες:
- 865 δισεκατομμύρια ευρώ για τη γεωργία, την αλιεία, τη συνοχή και την κοινωνική πολιτική.
- 410 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανταγωνιστικότητα, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και της καινοτομίας.
- 200 δισεκατομμύρια ευρώ για εξωτερική δράση, συμπεριλαμβανομένων 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για την Ουκρανία.
Σημαντική διαφοροποίηση σε σύγκριση με τα μέχρι σήμερα είναι ότι επιπλέον των άμεσων εισφορών από τα κράτη μέλη που θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού, η φον ντερ Λάιεν εισάγει νέους φόρους σε ολόκληρη την ΕΕ για τα ηλεκτρικά απόβλητα, τον καπνό και τα έσοδα των μεγάλων εταιρειών.
Ακόμη, η επικεφαλής της Κομισιόν διεμήνυσε ότι τα χρηματοδοτικά κονδύλια θα εξαρτηθούν από τη συμμόρφωση με το κράτος δικαίου: «Το κράτος δικαίου είναι απαραίτητο. Θα διασφαλίσουμε υπεύθυνες δαπάνες και πλήρη λογοδοσία με ισχυρές διασφαλίσεις, σαφείς όρους και τα σωστά κίνητρα. Αυτό εξυπηρετεί τους πολίτες».
Αρχίζει η μάχη…
Η παρουσίαση της πρότασης της Κομισιόν σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη μιας πολιτικής διαμάχης μεταξύ των κρατών μελών και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αναμένεται να είναι παρατεταμένη, εξαντλητική και εκρηκτική, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το Euronews, καθώς κάθε εκλογική περιφέρεια αγωνίζεται με νύχια και με δόντια για να εξασφαλίσει χρήματα για τις προτεραιότητές της.
Συρρικώνονται σε 16 τα 52 προγράμματα
Οι σαρωτικοί δασμοί του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ είναι το τελευταίο κεφάλαιο σε μια σειρά διαδοχικών κρίσεων που έχουν θέσει τα οικονομικά της Ένωσης υπό πρωτοφανή πίεση και θέτοντας υπό σοβαρή αμφισβήτηση τη συλλογική ικανότητα αντιμετώπισης απρόβλεπτων γεγονότων.
«Έχω γίνει μάρτυρας κρίσεων από την αρχή της θητείας μου», είπε στη διάρκεια της παρουσίασης η φον ντερ Λάιεν. «Κάθε φορά, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αντιδράσω γρήγορα και με την απαραίτητη οικονομική ισχύ. Επειδή ο προϋπολογισμός μας σήμερα έχει σχεδιαστεί με τρόπο που το 90% (των χρημάτων) είναι σταθερό».
Στο νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, τα 52 προγράμματα θα μειωθούν σε μόλις 16 και ένα μέρος της χρηματοδότησης δεν θα έχει προκατανεμηθεί, διευκολύνοντας τη μεταφορά χρημάτων, όταν κρίνεται απαραίτητο.
Επιπλέον, προβλέπεται ένας ειδικός μηχανισμός έως και 400 δισ. ευρώ σε δάνεια που θα διατεθούν για τα κράτη μέλη μόνο όταν ξεσπάσει μια «άγνωστη κρίση».
«Είναι κάτι που έχουμε ως δυνατότητα, αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί σε κανονικές περιόδους», διευκρίνισε.
Τρεις πυλώνες και περικοπές
Μία από τις πιο εντυπωσιακές τροποποιήσεις στην πρόταση της Κομισιόν είναι η συγχώνευση των δύο μεγαλύτερων κονδυλίων του προϋπολογισμού: της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) και των ταμείων συνοχής. Στο εξής ομαδοποιούνται στον πρώτο πυλώνα: στις Εθνικές και Περιφερειακές Εταιρικές Συνεργασίες, συνολικής αξίας 865 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Τα δύο κονδύλια φαίνεται να έχουν μειωθεί σημαντικά σε σύγκριση με τον τρέχοντα προϋπολογισμό, όπου η ΚΑΠ και η συνοχή αποτελούν πάνω από το 60% των κονδυλίων.
Η μεγάλη περικοπή αναμένεται πως θα προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις νότιες χώρες μέλη της Ευρώπης, που έχουν ιδιαίτερη ευαισθησία στον αγροτικό τομέα, αλλά και στις ανατολικές οι οποίες εξαρτώνται από την πολιτική συνοχής για να γεφυρώσουν το χάσμα με τα πλουσιότερα κράτη μέλη.
Αντίθετα, η μείωση αναμένεται πως θα τύχει θερμής υποδομής από τις δυτικές και βόρειες χώρες, οι οποίες έχουν σταθερά υποστηρίξει την μεγαλύτερη εστίαση στις σύγχρονες προτεραιότητες, όπως η δράση για το κλίμα, η άμυνα, η ασφάλεια, η έρευνα, η καινοτομία και οι τεχνολογίες αιχμής.
Ο δεύτερος πυλώνας αφορά το μέρος εκείνο του προϋπολογισμού της ΕΕ που διαχειρίζεται 410 δισεκατομμύρια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας, στον απόηχο της περσινής έκθεσης του Μάριο Ντράγκι , ο οποίος ζήτησε «ριζικές αλλαγές» για να αντιστραφεί η σταθερή μείωση της ανταγωνιστικότητας του μπλοκ και να αντιμετωπιστεί ο έντονος ανταγωνισμός από τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Το ταμείο προορίζεται να αξιοποιήσει ιδιωτικά κεφάλαια για τη μεγιστοποίηση της μόχλευσης του δημόσιου χρήματος, το οποίο συχνά επικρίνεται ως θλιβερά ανεπαρκές.
Ο τρίτος πυλώνας του σχεδίου προϋπολογισμού συνδυάζει όλα τα μέσα εξωτερικής πολιτικής στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ευρώπης, ύψους 200 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σε αυτά περιλαμβάνεται ένα ταμείο 100 δισεκατομμυρίων ευρώ, αποκλειστικά για την υποστήριξη της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, σε συνέχεια των 50 δισεκατομμυρίων ευρώ που ενέκριναν οι ηγέτες της ΕΕ στις αρχές του 2024.
Εκτός από τους τρεις πυλώνες, το σχέδιο προβλέπει 292 δισεκατομμύρια ευρώ για άλλα έξοδα, όπως η πολιτική προστασία, η ενιαία αγορά, οι υποθέσεις δικαιοσύνης και η διοίκηση, και 49 δισεκατομμύρια ευρώ για το Erasmus, το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών.
Παράλληλα, η Επιτροπή θα ξεκινήσει την αποπληρωμή του χρέους της εποχής COVID, ένα ποσό που δεν υπήρχε στον προηγούμενο προϋπολογισμό.
Οι Βρυξέλλες επιμένουν ότι το Ταμείο Ανάκαμψης θα πρέπει να αποπληρωθεί πλήρως μέσω των λεγόμενων ιδίων πόρων, όπως οι τελωνειακοί δασμοί, ο φόρος προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ), το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS) και οι νέοι προτεινόμενοι φόροι, συγκεντρώνοντας περίπου 58,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
«Ο στόχος είναι απλός: πρέπει να αποπληρώσουμε τον κοινό μας δανεισμό ανάκαμψης (και) πρέπει να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες προτεραιότητές μας», δήλωσε η φον ντερ Λάιεν.
Ωστόσο, για τους ίδιους πόρους συναντάνται σθεναρή αντίσταση από τα κράτη μέλη και η έγκρισή τους είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο στόχος της είσπραξης 58,5 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως ενδέχεται να μην επιτευχθεί σύντομα, αν όχι ποτέ.
Νέοι φόροι
Ο επίτροπος προϋπολογισμού, Πιοτρ Σεραφίν, παρουσίασε τρεις νέους φόρους που στοχεύουν στα ηλεκτρικά απόβλητα, στα προϊόντα καπνού και στις εταιρείες στην ΕΕ για την αποπληρωμή του χρέους μετά την Covid, το οποίο εκτιμάται ότι θα κοστίσει 25 έως 30 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Επιβεβαίωσε τις προτάσεις από το 2021 για την επιβολή συνοριακού φόρου άνθρακα και την ανάληψη μεριδίου από τα έσοδα που παράγονται από το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ETS), μεταξύ άλλων. Αυτά τα έσοδα αναμένεται να ανέλθουν σε 58 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.
Αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας, της μεγαλύτερης και ισχυρότερης οικονομίας της ΕΕ, έχουν ήδη προειδοποιήσει κατά της επέκτασης των εισροών της ΕΕ σε μια εποχή που οι ψηφοφόροι σε όλη την Ευρώπη στρέφονται όλο και περισσότερο σε λαϊκιστικές και αντι-ΕΕ δυνάμεις.
Η μεγάλη ιδέα της φον ντερ Λάιεν είναι να κατευθύνει τη χρηματοδότηση μακριά από τον τρόπο με τον οποίο παραδοσιακά δαπανώνται τα χρήματα της ΕΕ – στη γεωργία και στην περιφερειακή ανάπτυξη – προς νέες προτεραιότητες όπως η άμυνα και η καινοτομία.
Οι 27 κυβερνήσεις της ΕΕ και το Κοινοβούλιο πρέπει να εγκρίνουν ομόφωνα το σχέδιο.
Θα είναι δύσκολο να το προωθήσει η επικεφαλής της Κομισιόν, υπογραμμίζει το Politico. Παράλληλα με τις επιφυλάξεις της Γερμανίας, η Γαλλία, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία, είναι επίσης απρόθυμη να αυξήσει τις συνεισφορές της, καθώς πιέζεται από ένα αυξανόμενο έλλειμμα και ένα αυξανόμενο χρέος.
