ΔΝΤ: Τα γενέθλια του ορόσημο στην παγκόσμια οικονομική συνεργασία

«Να τα κατοστήσει το ΔΝΤ», μπορεί να πουν κάποιοι καθώς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), ένας από τους πιο σημαντικούς παγκόσμιους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, γεννήθηκε επίσημα στις 22 Ιουλίου 1944, κατά τη διάρκεια της Νομισματικής και Χρηματοοικονομικής Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών που πραγματοποιήθηκε στο Bretton Woods, στο Νιου Χάμσαϊρ των ΗΠΑ. Πάντως οι περισσότεροι που βοηθήκαν από το ΔΝΤ μπορεί να μην ιδιαίτερη όρεξη να ευχηθούν μακροημέρευση.

Τα «γενέθλια» του ΔΝΤ στις 22 Ιουλίου 1944 σηματοδοτούν μια κομβική στιγμή στη σύγχρονη οικονομική ιστορία. Γεννημένο από τις στάχτες του πολέμου και της οικονομικής ύφεσης, το ΔΝΤ ήταν ένα τολμηρό πείραμα στην παγκόσμια διακυβέρνηση.

Η Διάσκεψη του Bretton Woods, συγκέντρωσε 44 συμμαχικά έθνη κοντά στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με έναν κοινό στόχο: να δημιουργήσουν ένα πλαίσιο οικονομικής συνεργασίας που θα απέτρεπε το είδος του οικονομικού χάους που είχε προηγηθεί και συνέβαλε στη Μεγάλη Ύφεση και την παγκόσμια σύγκρουση.

Ενώ το ΔΝΤ τέθηκε σε επίσημη λειτουργία στις 27 Δεκεμβρίου 1945, όταν το Καταστατικό του υπογράφηκε από 29 χώρες, ανάμεσα τους και η Ελλάδα. Η «γενέθλιά» του ημερομηνία γιορτάζεται στις 22 Ιουλίου 1944 – την ημέρα που επιτεύχθηκαν οι συμφωνίες του Bretton Woods.

Προέλευση και ιδρυτικό όραμα

Η δημιουργία του ΔΝΤ καθοδηγήθηκε από μια βαθιά ανάγκη σταθεροποίησης της παγκόσμιας οικονομίας. Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, οι χώρες συχνά ενεργούσαν με γνώμονα το δικό τους συμφέρον, χρησιμοποιώντας προστατευτικά μέτρα όπως υψηλούς δασμούς και ανταγωνιστικές υποτιμήσεις νομισμάτων. Αυτές οι ενέργειες όχι μόνο επιδείνωσαν τη Μεγάλη Ύφεση, αλλά δημιούργησαν και εντάσεις που τελικά συνέβαλαν στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Αναγνωρίζοντας τους κινδύνους της οικονομικής αστάθειας και του κατακερματισμού, οι παγκόσμιοι ηγέτες στο Μπρέτον Γουντς οραματίστηκαν ένα νέο διεθνές σύστημα. Το ΔΝΤ σχεδιάστηκε για να επιβλέπει ένα καθεστώς σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας, να προωθεί τη διεθνή νομισματική συνεργασία, να διευκολύνει την ισορροπημένη ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου και να παρέχει βραχυπρόθεσμη οικονομική βοήθεια σε χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών.

Δύο βασικές προσωπικότητες πίσω από τον σχεδιασμό του ΔΝΤ ήταν ο Τζον Μέιναρντ Κέινς του Ηνωμένου Βασιλείου και ο Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Κέινς, ένας από τους πιο επιδραστικούς οικονομολόγους του 20ού αιώνα, πρότεινε έναν πιο φιλόδοξο και δίκαιο θεσμό, ενώ ο Γουάιτ υποστήριξε ένα πλαίσιο που να ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Τελικά, το σχέδιο του Γουάιτ αποτέλεσε τη βάση για τη δομή του ΔΝΤ, αντανακλώντας την οικονομική κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών εκείνη την εποχή.

Χάρι Ντέξτερ Γουάιτ και Τζον Μέιναρντ Κέινς

Πρώτα Χρόνια και Σύστημα Bretton Woods

Μετά την επίσημη ίδρυσή του το 1945 και την έναρξη λειτουργίας του το 1947, το ΔΝΤ ήταν κεντρικό στοιχείο της λειτουργίας του συστήματος Bretton Woods. Στο πλαίσιο του συστήματος, οι χώρες μέλη συμφώνησαν να διατηρούν σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες συνδεδεμένες με το δολάριο ΗΠΑ, το οποίο με τη σειρά του ήταν μετατρέψιμο σε χρυσό με σταθερή ισοτιμία. Το ΔΝΤ παρακολουθούσε τη συμμόρφωση και παρείχε δάνεια σε χώρες που αγωνίζονταν να διατηρήσουν τις σταθερές τους ισοτιμίες.

Κατά τη διάρκεια των μεταπολεμικών ετών, το ΔΝΤ έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην ανοικοδόμηση του διεθνούς νομισματικού συστήματος. Υποστήριξε τις προσπάθειες ανοικοδόμησης στην Ευρώπη, βοήθησε στη σταθεροποίηση των παγκόσμιων συναλλαγματικών ισοτιμιών και προώθησε την εμπιστοσύνη στο διεθνές εμπόριο.

Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το καθεστώς σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας άρχισε να καταρρέει. Οι ΗΠΑ ανέστειλαν τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό το 1971, τερματίζοντας ουσιαστικά το σύστημα Bretton Woods. Μετά από αυτό, το ΔΝΤ προσάρμοσε τον ρόλο του στο αναδυόμενο σύστημα κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον υπογράφει την αναστολή της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό το 1971

Εξελισσόμενος Ρόλος και Σύγχρονος Αντίκτυπος

Από την κατάρρευση του συστήματος Bretton Woods, το ΔΝΤ συνέχισε να εξελίσσεται. Οι βασικές του αποστολές παραμένουν η ενίσχυση της παγκόσμιας νομισματικής συνεργασίας, η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, η διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου, η προώθηση της υψηλής απασχόλησης και της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και η μείωση της φτώχειας.

Το ΔΝΤ πλέον παρέχει οικονομική επιτήρηση παρακολουθώντας τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές πολιτικές των 190+ χωρών-μελών του. Μέσω των δανειοδοτικών προγραμμάτων του, το ΔΝΤ βοηθά τις χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικές κρίσεις, όπως κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους της Λατινικής Αμερικής τη δεκαετία του 1980, της ασιατικής χρηματοπιστωτικής κρίσης τη δεκαετία του 1990 και της κρίσης της Ευρωζώνης τη δεκαετία του 2010.

Η ελληνική κρίση

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έπαιξε κεντρικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κρίσης χρέους της Ελλάδας, η οποία εκτυλίχθηκε μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008. Η οικονομία της Ελλάδας, βυθισμένη στα χρέη, εισήλθε σε βαθιά ύφεση το 2009, λόγω μακροχρόνιων προβλήματων όπως τα υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα, η φοροδιαφυγή και τα αδύναμα δημόσια οικονομικά.

Ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου αναγγέλει το πρώτο πακέτο διάσωσης από το Καστελλόριζο

Έναρξη εμπλοκής του ΔΝΤ (2010)

Τον Μάιο του 2010, η Ελλάδα έλαβε το πρώτο πακέτο διάσωσης, συνολικού ύψους 110 δισεκατομμυρίων ευρώ, από την «Τρόικα» (ΔΝΤ, Κομισιόν και ΕΚΤ). Η συνεισφορά του ΔΝΤ ήταν περίπου 30 δισεκατομμύρια ευρώ. Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα έπρεπε να εφαρμόσει αυστηρά μέτρα λιτότητας, συμπεριλαμβανομένων περικοπών στον δημόσιο τομέα, μειώσεων συντάξεων, αυξήσεων φόρων και μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας.

Δεύτερο και Τρίτο Πακέτο Διάσωσης (2012 και 2015)

Παρά το πρώτο πακέτο διάσωσης, η οικονομία της Ελλάδας συνέχισε να συρρικνώνεται και το χρέος της παρέμεινε μη βιώσιμο. Το 2012, συμφωνήθηκε δεύτερο πακέτο διάσωσης ύψους 130 δισεκατομμυρίων ευρώ, με το ΔΝΤ να συνεισφέρει άλλα 28 δισεκατομμύρια ευρώ. Περιλάμβανε επίσης αναδιάρθρωση χρέους του ιδιωτικού τομέα, όπου οι ιδιώτες πιστωτές υπέστησαν μεγάλες ζημίες («κουρέματα») στα ελληνικά ομόλογα.

Μέχρι το 2015, εν μέσω πολιτικής αναταραχής και δημόσιας αντίδρασης κατά της λιτότητας, η Ελλάδα αθέτησε την πληρωμή ενός δανείου από το ΔΝΤ — καθιστώντας την την πρώτη ανεπτυγμένη χώρα που έκανε κάτι τέτοιο. Ωστόσο, αργότερα εκείνο το έτος, συμφωνήθηκε ένα τρίτο πακέτο διάσωσης ύψους 86 δισεκατομμυρίων ευρώ, αν και το ΔΝΤ δεν συμμετείχε αμέσως, επικαλούμενο ανησυχίες σχετικά με τη βιωσιμότητα του χρέους. Το ΔΝΤ αργότερα παρείχε τεχνική βοήθεια αλλά περιορισμένη οικονομική συμμετοχή.

Κριτική και Διαμάχη

Πολλοί οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι τα μέτρα λιτότητας επιδείνωσαν την ύφεση, αύξησαν την ανεργία και επιδείνωσαν τις κοινωνικές δυσκολίες.

Ορισμένοι αξιωματούχοι του ΔΝΤ παραδέχτηκαν αργότερα ότι οι αρχικές προβλέψεις ήταν υπερβολικά αισιόδοξες και ότι η ελάφρυνση του χρέους θα έπρεπε να είχε προσφερθεί νωρίτερα.

Η επιμονή του ΔΝΤ για μεταρρυθμίσεις θεωρήθηκε από ορισμένους ως υπερβολικά άκαμπτη και τεχνοκρατική, χωρίς ευαισθησία στις κοινωνικές επιπτώσεις.

Λάθη και μαθήματα

Μέχρι το τέλος της κρίσης το 2018, η Ελλάδα είχε εξέλθει από τα προγράμματα διάσωσης, αλλά συνέχιζε να αντιμετωπίζει οικονομικές προκλήσεις. Ο ρόλος του ΔΝΤ θεωρούνταν τόσο απαραίτητος όσο και λανθασμένος—βοηθητικός στη σταθεροποίηση των αγορών, αλλά και υπεύθυνος για πολιτικές που αναμφισβήτητα παρέτειναν τον οικονομικό πόνο.

Η ελληνική κρίση οδήγησε σε ευρύτερες συζητήσεις εντός του ΔΝΤ σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των κρίσεων χρέους, τα όρια της λιτότητας και τη σημασία της εξισορρόπησης της δημοσιονομικής πειθαρχίας με την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη.

Στον 21^ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, το ΔΝΤ έδρασε γρήγορα για να υποστηρίξει τις οικονομίες που αντιμετώπιζαν δυσκολίες.

Πιο πρόσφατα, έπαιξε βασικό ρόλο στην υποστήριξη των χωρών να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19, παρέχοντας δισεκατομμύρια σε έκτακτη χρηματοδότηση.

Επιπλέον, το ΔΝΤ έχει επεκτείνει την εστίασή του ώστε να συμπεριλάβει την ανισότητα εισοδήματος, την ισότητα των φύλων, την κλιματική αλλαγή και τα ψηφιακά νομίσματα, αντανακλώντας τη δέσμευσή του για οικονομίες χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη ανάπτυξη.

Σύμβολο διεθνούς συνεργασίας

Καθώς το ΔΝΤ γιορτάζει άλλη μια επέτειο από τη γέννησή του στο Μπρέτον Γουντς το 1944, η ύπαρξή του παραμένει σύμβολο της προσπάθειας του κόσμου να οικοδομήσει ένα συνεργατικό παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Ενώ έχει αντιμετωπίσει κριτική όλα αυτά τα χρόνια – ιδιαίτερα για τις πολιτικές του που βασίζονται στη λιτότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες – έχει επίσης καταβάλει προσπάθειες για μεταρρύθμιση και προσαρμογή σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο.

Σήμερα, το ΔΝΤ δεν αποτελεί μόνο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα αλλά και φόρουμ για διάλογο, έρευνα και καινοτόμα πολιτική με τα γενέθλιά του να αποτελούν υπενθύμιση της διαρκούς σημασίας της διεθνούς συνεργασίας.

Παραμένει να δούμε αν μπορεί ο ρόλος του ΔΝΤ να συνεχίσει να είναι σχετικός σε έναν κόσμο που πλήττεται από έναν παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο που εν πολλοίς οφείλεται στην ηγεσία των ΗΠΑ, που ήταν και ο βασικό πυλώνας του πρωταρχικά.