Αναμφίβολα η εκλογική νίκη της Νέας Δημοκρατίας το καλοκαίρι του 2019 είχε γίνει δεκτή με ανακούφιση από τις τραπεζικές διοικήσεις.

Μπορεί η κατάσταση στον κλάδο να είχε ομαλοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό σε σχέση με τις συνθήκες έκτακτης ανάγκης κατά την πρώτη περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, οι πληγές ωστόσο σε επίπεδο εμπιστοσύνης, τέσσερα χρόνια μετά το δημοψήφισμα του 2015 και την επιβολή των capital controls, παρέμεναν ανοιχτές.

Οι τραπεζίτες έβλεπαν τη συγκεκριμένη πολιτική αλλαγή ως μία μεγάλη ευκαιρία για την ταχεία επίλυση των προβλημάτων που είχε αφήσει πίσω της η πολυετής κρίση.

Οι εκτιμήσεις τους δεν άργησαν να επιβεβαιωθούν. Μερικές μόλις εβδομάδες μετά την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη το καθεστώς των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, που βρισκόταν σε ισχύ από τον Ιούνιο του 2015, αποτελούσε παρελθόν.

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση ανέλαβε άμεσα πρωτοβουλίες για την ταχεία εξυγίανση των ισολογισμών των συστημικών ομίλων από τα «κόκκινα» δάνεια με την προώθηση του σχεδίου «Ηρακλής».

Τα μηνύματα δε από τη διεθνή επενδυτική κοινότητα ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη επανασύνδεση των ελληνικών τραπεζών με τις αγορές, εν όψει και των διαφαινόμενων αναβαθμίσεων του αξιόχρεού τους από τους οίκους αξιολόγησης.

Τα πρώτα σύννεφα

Τα πρώτα σύννεφα ωστόσο στις σχέσεις με την κυβέρνηση δεν άργησαν να φανούν. Η πίεση του Μεγάρου Μαξίμου προς τις διοικήσεις των τραπεζών για μειώσεις προμηθειών που βρίσκονταν ήδη σε ισχύ ή είχαν προγραμματιστεί να εφαρμοστούν το αμέσως επόμενο διάστημα ήταν ασφυκτική. Με εξαίρεση έναν συστημικό όμιλο που προχώρησε σε αναστολή ορισμένων μόνο χρεώσεων, οι υπόλοιποι δεν άλλαξαν σχεδόν τίποτα ουσιαστικό στα τιμολόγιά τους.

Κι ενώ όλα έδειχναν πως η κόντρα βαίνει προς εξομάλυνση, τα πάντα ανατράπηκαν. Ηταν Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2019 όταν 100 περίπου στελέχη της Επιτροπής Ανταγωνισμού (ΕΑ) πραγματοποίησαν μία πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα έφοδο στα κεντρικά γραφεία διοίκησης των μεγαλύτερων τραπεζών της χώρας.

Οι σκηνές ήταν κινηματογραφικές. Ανώτερα στελέχη είδαν τους υπαλλήλους της ανεξάρτητης αρχής να κάνουν φύλλο και φτερό τα γραφεία τους, κατάσχοντας φυσικά και ηλεκτρονικά έγγραφα.

Ο έλεγχος έγινε στο πλαίσιο έρευνας της ΕΑ για ενδεχόμενη συνεννόηση των τραπεζών κατά τη μετάπτωση σε νέο μοντέλο τιμολόγησης στα ΑΤΜ το καλοκαίρι του 2018.

Τότε οι τράπεζες υιοθέτησαν το Τέλος Απευθείας Χρέωσης (Direct Access Fee, DAF) για αναλήψεις μετρητών από τα μηχανήματά τους με κάρτες διαφορετικών πιστωτικών ιδρυμάτων. Οποιος μη πελάτης χρησιμοποιούσε το δίκτυό τους χρεωνόταν με προμήθεια από 2 έως 3 ευρώ ανά συναλλαγή. Επιβαρυνόταν επίσης με χρέωση έως 0,75 ευρώ από το πιστωτικό ίδρυμα στο οποίο τηρούσε τον λογαριασμό του. Σύνολο δηλαδή έως 3,75 ευρώ, ανεξάρτητα από το ποσό της ανάληψης. Εξαιρούνταν μόνο τα ΑΤΜ σε απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές, όπου τα περισσότερα καταστήματα είχαν κλείσει, στο πλαίσιο των πλάνων μετασχηματισμού των τραπεζών.

Εν τέλει, τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2023, η υπόθεση έκλεισε με συμβιβασμό μεταξύ των δύο πλευρών. Η Επιτροπή επέβαλε πρόστιμο συνολικού ύψους 42 εκατ. ευρώ στα 5 μεγαλύτερα σχήματα και στην Ελληνική Ενωση Τραπεζών, διαπιστώνοντας προσυνεννόηση για τον καθορισμό των προμηθειών. Επιπλέον, υποχρέωσε τις εμπλεκόμενες τράπεζες να μειώσουν το DAF έως και 33% ή 1 ευρώ, για τουλάχιστον 3 έτη.

Τα επιτόκια

Η πίεση ωστόσο προς το τραπεζικό σύστημα για καλύτερη τιμολόγηση δεν ήταν μονοθεματική.

Το εκάστοτε οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης με το που αναλάμβανε καθήκοντα ζητούσε από τα πιστωτικά ιδρύματα να βελτιώσουν τους όρους διάθεσης των προϊόντων και των υπηρεσιών τους. Ο λόγος γίνεται πέραν των ΑΤΜ, για αυξήσεις στα επιτόκια καταθέσεων, μειώσεις στα δάνεια, κατάργηση μίας σειράς από χρεώσεις σε όλο το φάσμα της δραστηριότητάς τους, αλλά και γενικότερα προστασία των οφειλετών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε το πρόγραμμα επιβράβευσης για τους συνεπείς δανειολήπτες που ενεργοποιήθηκε την άνοιξη του 2023, κατόπιν συνεχών συσκέψεων του τότε υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα με τους επικεφαλής των συστημικών ομίλων. Μέσω αυτού οι τράπεζες ανέλαβαν οικειοθελώς για δύο χρόνια το επιπλέον κόστος από τη σημαντική άνοδο των επιτοκίων στη στεγαστική πίστη. Οι πιο πρόσφατες κυβερνητικές παρεμβάσεις ωστόσο υλοποιήθηκαν διά νόμου.

Οι συστάσεις του επόμενου υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστή Χατζηδάκη προς τις τράπεζες έπεσαν στο κενό και ήλθε η πρώτη νομοθετική ρύθμιση σε ζητήματα τιμολογιακής πολιτικής. Ετσι, από τις αρχές του 2025 μειώθηκαν δραστικά οι προμήθειες για εμβάσματα έως 5.000 ευρώ ημερησίως μεταξύ φυσικών προσώπων με πλαφόν 0,5 ευρώ ανά συναλλαγή, ενώ καταργήθηκαν πλήρως οι χρεώσεις για πληρωμές λογαριασμών. Επιπλέον, μηδενίστηκε η προμήθεια ερώτησης υπολοίπου σε τρίτα ΑΤΜ (από 0,2 ευρώ), αλλά και για αναλήψεις μετρητών από μηχανήματα που βρίσκονται σε δημοτικές ενότητες όπου λειτουργεί μόνο ένα.

Τέλος, η φόρτιση προπληρωμένων καρτών έως 100 ευρώ ανά 24ωρο έγινε δωρεάν.

Οι αλλαγές αυτές ωστόσο δεν έμελλε να είναι οι τελευταίες για εφέτος. Αφορμή για τη νέα κυβερνητική πρωτοβουλία έδωσε η συμφωνία της Τράπεζας Πειραιώς για τη μεταβίβαση 820 ΑΤΜ της, περίπου του 1/3 του δικτύου της, σε μία τρίτη εταιρεία, στην οποία ωστόσο συμμετέχει με ποσοστό 20%. Αυτό προκάλεσε αναστάτωση σε μερίδα του πελατολογίου της που χρησιμοποιεί για αναλήψεις μετρητών τα συγκεκριμένα μηχανήματα, καθώς πλέον για τις ίδιες συναλλαγές πρέπει να πληρώνει προμήθεια της τάξης των 2 ευρώ.

Οι αντιδράσεις των καταναλωτικών οργανώσεων και των πολιτών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν έντονες.

Η τροπολογία

Η κυβέρνηση λοιπόν αποφάσισε να κινηθεί δυναμικά.

Με πρωτοβουλία του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κυριάκου Πιερρακάκη, η νέα νομοθεσία προβλέπει ότι από τις 11 Αυγούστου οι προμήθειες ανάληψης μετρητών από οποιοδήποτε τραπεζικό ΑΤΜ για κατόχους καρτών τραπεζών με έδρα ή εγκατάσταση στην Ελλάδα μηδενίζονται.

Επιπλέον, αν μία τράπεζα έχει σχέση με άλλη εταιρεία του χώρου (περίπτωση Πειραιώς – CashFlex), οι πελάτες της δεν θα χρεώνονται στο δίκτυο της δεύτερης.

Δωρεάν θα γίνονται αναλήψεις και σε δημοτικές ενότητες με μόνο ένα ΑΤΜ, ανεξάρτητα από τον πάροχό του.

Τέλος, πλαφόν 1,5 ευρώ, ως προς το DAF, εισάγεται στο δίκτυο των ανεξάρτητων παρόχων (Euronet, CashFlex) για τους κατόχους καρτών ελληνικών τραπεζών.

Σύμφωνα με τραπεζικές πηγές, παρά τις αλλαγές αυτές, δεν υπάρχει κανένα σχέδιο μείωσης ή πώλησης ΑΤΜ. Από την άλλη, την ανησυχία της εξέφρασε η Euronet, η διοίκηση της οποίας δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο περιορισμού του δικτύου της, αν μέρος του καταστεί ζημιογόνο.

Εν τέλει όμως από τη ρύθμιση εξαιρέθηκαν οι κάρτες ξένων τραπεζών και έτσι δεν ανατρέπεται το πλάνο εσόδων της, που στηρίζεται κατά βάση στις συναλλαγές από τουρίστες.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ