Η Ευρωπαϊκή Ένωση των Αδυνάμων

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το μεγαλύτερο εγχείρημα ειρηνικής συνεργασίας κρατών στην ιστορία του δυτικού κόσμου.

Με οικονομικό εκτόπισμα που την κατατάσσει δεύτερη δύναμη παγκοσμίως, με πληθυσμό σχεδόν 450 εκατομμυρίων πολιτών και με τεράστια συνεισφορά στην επιστήμη, την τεχνολογία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα περίμενε κανείς πως η φωνή της ΕΕ στη διεθνή σκηνή θα ήταν βαρύνουσα και σεβαστή.

Η κατακερματισμένη Ευρώπη

Κι όμως, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική.

Η Ευρώπη, παρά το μέγεθός της, εμφανίζεται κατακερματισμένη, αναποφάσιστη, εσωστρεφής και συχνά ανήμπορη να υπερασπιστεί τα συλλογικά της συμφέροντα. Η πρόσφατη στάση της απέναντι στις πιέσεις του αμερικανού προέδρου Τραμπ, ήταν αναμενόμενη. Δεν είχε προβάλει καμία σοβαρή αντιπαράθεση στις διεκδικήσεις του. Είναι το σύμπτωμα μιας βαθύτερης θεσμικής και πολιτικής αδυναμίας. Η Ευρώπη, σήμερα, λειτουργεί ως μια «Ενωση των Αδυνάμων». Η ΕΕ αποτελείται από 27 κράτη-μέλη, με τεράστιες αποκλίσεις σε μέγεθος, οικονομική ισχύ, γεωπολιτικές προτεραιότητες και εξωτερικές εξαρτήσεις. Η Γερμανία και η Γαλλία ηγούνται σε επίπεδο μεγέθους και επιρροής, αλλά δεν μοιράζονται πάντα κοινή στρατηγική. Οι χώρες του Νότου, πρόσφατα και η Γαλλία, αντιμετωπίζουν επίμονες οικονομικές δυσχέρειες, υψηλό δημόσιο χρέος και χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Οι ανατολικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενταγμένες μετά το 2004, εμφανίζονται πιο πρόθυμες να ευθυγραμμιστούν με τις ΗΠΑ, ακόμη και εις βάρος της ευρωπαϊκής συνοχής. Αυτές οι διαφορές καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη τη χάραξη κοινής πολιτικής.

Οι συμβιβασμοί και οι ηγεσίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι ούτε ομοσπονδία ούτε ενιαίο κράτος. Είναι ένα σύνολο κρατών, με το κάθε ένα να διαφυλάσσει τα εθνικά του συμφέροντα. Αυτό οδηγεί σε παραλυσία αποφάσεων, αδυναμία στρατηγικής αντίδρασης και διαρκείς εσωτερικούς συμβιβασμούς. Η επιλογή των προσώπων που ηγούνται των ευρωπαϊκών θεσμών (Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο) γίνεται μέσω πολιτικών συμφωνιών που εξασφαλίζουν γεωγραφική, ιδεολογική και πολιτική ισορροπία. Δεν επιλέγονται με κριτήριο την ηγετική ικανότητα ή το όραμα, αλλά για να «συμβολίζουν» ισορροπίες: μια γυναίκα, ένας από τον Νότο, ένας από τη Δεξιά, ένας Φιλελεύθερος κ.ο.κ. Αυτή η διαδικασία δημιουργεί ηγεσίες με περιορισμένο εκτόπισμα, χωρίς σαφές πολιτικό πρόγραμμα και κυρίως χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση από τους ευρωπαίους πολίτες.

Η Ευρώπη δεν διαθέτει πρόσωπα που να εμπνέουν, να καθοδηγούν ή να συγκρούονται αποφασιστικά. Οι πολιτικές προσωπικότητες είναι αποτέλεσμα συμβιβασμών, όχι επιλογή αξιών ή σχεδίου. Η δομή της λήψης αποφάσεων είναι δυσκίνητη και αντιδημοκρατική. Το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο, παρά τις προσπάθειες ενοποίησης, παραμένει γραφειοκρατικό και αδιαφανές.

Οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (οι αρχηγοί κρατών), με αρχή της ομοφωνίας σε πολλά ζωτικά ζητήματα. Αυτό σημαίνει πως μια χώρα μπορεί να μπλοκάρει σημαντικές αποφάσεις για λόγους που ελάχιστα σχετίζονται με το ευρύτερο ευρωπαϊκό συμφέρον.

Οι περιορισμένες εκτελεστικές δυνατότητες

Η αρχή της ομοφωνίας θα έπρεπε να υπάρχει μόνο για λόγους εθνικής άμυνας. Η Κομισιόν έχει περιορισμένες εκτελεστικές δυνατότητες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαθέτει ελάχιστη πρωτοβουλία πολιτικής. Και το αποτέλεσμα είναι μια Ευρώπη που δεν μπορεί να αντιδράσει έγκαιρα ούτε στον πόλεμο της Ουκρανίας, ούτε στην ενεργειακή κρίση, ούτε στην τεχνολογική εξάρτηση, ούτε στον δημογραφικό μαρασμό. Η πρόσφατη στάση της ΕΕ έναντι των μονομερών αμερικανικών δασμών και η συμφωνία με την κυβέρνηση Τραμπ αποκαλύπτουν το μέγεθος της αδυναμίας. Η ΕΕ απέφυγε να υπερασπιστεί δημόσια το συμφέρον της, ακόμη και όταν διακυβεύεται η εμπορική της ισορροπία. Το γεγονός ότι δεν τέθηκε καν στο τραπέζι η συζήτηση για το αρνητικό ισοζύγιο των υπηρεσιών κατά 150 δισ. ευρώ υπέρ των ΗΠΑ, είναι εντυπωσιακό.

Οι δασμοί

Η μονομερής αύξηση των δασμών πλήττει την ευρωπαϊκή παραγωγή. Ασφαλώς και ορισμένους κλάδους στην Ελλάδα. Γιατί όμως αυτή η υποχωρητικότητα; Ο φόβος για εμπορικά αντίποινα; Ο διχασμός στο εσωτερικό της ΕΕ; Η απουσία ενιαίας εξωτερικής πολιτικής και διπλωματικής φωνής; Η έλλειψη στρατηγικής αυτονομίας; Η Γερμανία, με τον εξαγωγικό της προσανατολισμό, δεν θέλει ρήξη. Στη Γαλλία φάνηκε ότι ο Μακρόν επιδίωκε συμβιβασμό. Οι ανατολικές χώρες αποφεύγουν κάθε αντιπαράθεση με τον Αμερικανό πρόεδρο. Και έτσι, η ΕΕ, ακόμη και όταν αδικείται, επιλέγει τη σιωπή. Αυτή λοιπόν η Ευρώπη, των διαρκών εσωτερικών εκπτώσεων και των εξωτερικών σιωπών, κατέληξε σε συμφωνία με τις ΗΠΑ, αποδεχόμενη όρους που σε άλλη συγκυρία θα προκαλούσαν πολιτική θύελλα. Αποδέχθηκε εισαγωγές ενεργειακών προϊόντων αξίας 750 δισ. δολαρίων, παρότι είναι γνωστό πως οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν ούτε τις παραγωγικές δυνατότητες ούτε τις υποδομές για τέτοιες εξαγωγές, τουλάχιστον εντός εύλογου χρονικού ορίζοντα.

Ωστόσο, σημαντικές ποσότητες θα εισαχθούν στην Ευρώπη και σε υψηλότερο κόστος, το οποίο θα επιβαρύνει τους ευρωπαίους πολίτες και παραγωγούς. Ασφαλώς και τους Έλληνες. Ταυτόχρονα, δεσμεύτηκε σε επενδύσεις 600 δισ. δολαρίων στην αμερικανική οικονομία, παρά το γεγονός ότι η ΕΕ δεν είναι, ούτε θεσμικά ούτε πολιτισμικά, Αραβική Ένωση με κρατικά επενδυτικά ταμεία ή Σοβιετική Ένωση με κεντρικό σχεδιασμό και χωρίς ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Πρόκειται για δεσμεύσεις που δεν είναι μόνο συμβολικές ή επικοινωνιακές. Έχουν το εμπορικό και οικονομικό βάρος τους, αλλά κυρίως έχουν την πολιτική βαρύτητα και σημασία τους. Η «ΕΕ των Αδυνάμων» δεν είναι προσβολή. Είναι η διαπίστωση μιας πραγματικότητας που έχει ήδη αποτυπωθεί στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων.

*Ο κ. Μιχάλης Σάλλας είναι πρόεδρος του Lyktos Group, επίτιμος πρόεδρος της Τράπεζας Πειραιώς, πρώην καθηγητής Πανεπιστημίου.

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (ΟΤ) – ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ