Ιαπωνία: Από bullet trains σε… φαξ και δισκέτες – Η διττή τεχνολογική όψη της

Η εικόνα της Ιαπωνίας για πολλούς ταυτίζεται με ουρανοξύστες φωτισμένους από νέον, ταχύτατα τρένα (bullet trains) και φουτουριστικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, πίσω από αυτή τη βιτρίνα, υπάρχει μια διαφορετική, πιο καθημερινή πραγματικότητα, όπου συσκευές φαξ, δισκέτες και προσωπικές σφραγίδες με μελάνι εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται, δεκαετίες αφότου έχουν εγκαταλειφθεί σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες.

Για τους πολίτες, αυτή η ψηφιακή καθυστέρηση και η γραφειοκρατία που τη συνοδεύει αποτελούν πηγή καθημερινής ταλαιπωρίας, μια κατάσταση που η πανδημία του Covid-19 ανέδειξε με ιδιαίτερη ένταση, όπως σημειώνει το CNN σε ανάλυσή του.

Γιατί διατηρήθηκαν τέτοιες συνήθειες στην Ιαπωνία

Η Ιαπωνία δεν ήταν πάντα πίσω στις τεχνολογικές εξελίξεις. Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, εταιρείες όπως οι Sony, Toyota, Panasonic και Nintendo κυριαρχούσαν διεθνώς, προσφέροντας καινοτόμα προϊόντα όπως το Walkman. Η αλλαγή ήρθε με την άνοδο των υπολογιστών και του διαδικτύου. Όπως εξηγεί ο Ντάισουκε Καγκουάι από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο, «ενώ ο υπόλοιπος κόσμος στρεφόταν σε οικονομίες που βασίζονταν στο λογισμικό, η Ιαπωνία, με τη δύναμή της στο hardware, άργησε να προσαρμοστεί στις υπηρεσίες και το λογισμικό».

Το πρόβλημα επιδεινώθηκε από τη χαμηλή επένδυση στις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, καθώς και από τη συρρίκνωση της εγχώριας βιομηχανίας ηλεκτρονικών, που οδήγησε πολλούς Ιάπωνες μηχανικούς να αναζητήσουν εργασία στο εξωτερικό. Αυτό άφησε πίσω μια δημόσια διοίκηση με περιορισμένο ψηφιακό αλφαβητισμό και έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού.

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν και πολιτισμικοί παράγοντες. Όπως σημειώνει ο Καγουάι, «οι ιαπωνικές εταιρείες χαρακτηρίζονται από κουλτούρα αποφυγής ρίσκου, ιεραρχικά συστήματα που βασίζονται στην αρχαιότητα και αργές διαδικασίες λήψης αποφάσεων μέσω συναίνεσης, στοιχεία που δυσχεραίνουν την καινοτομία». Παράλληλα, η γήρανση του πληθυσμού ενίσχυσε τη δυσπιστία απέναντι στις νέες τεχνολογίες και τη διατήρηση παραδοσιακών μεθόδων, όπως οι σφραγίδες hanko.

Ο Τζόναθαν Κούπερσμιθ, ομότιμος καθηγητής ιστορίας στο Texas A&M University, επισημαίνει ότι οι μικρές επιχειρήσεις και οι ιδιώτες δεν ένιωθαν την ανάγκη να αντικαταστήσουν το φαξ με υπολογιστές, καθώς το υπάρχον σύστημα λειτουργούσε και ήταν ευρέως διαδεδομένο. Η ψηφιοποίηση θα απαιτούσε την αλλαγή χιλιάδων κανονισμών, ένα έργο για το οποίο δεν υπήρχε πολιτική βούληση.

Η ώθηση της πανδημίας

Η πανδημία ανέδειξε με σαφή τρόπο τις ψηφιακές αδυναμίες της χώρας. Οι αρχές δυσκολεύτηκαν να διαχειριστούν την κρίση χωρίς σύγχρονα εργαλεία. Μόλις τον Μάιο του 2020 το υπουργείο Υγείας δημιούργησε μια διαδικτυακή πύλη για την αναφορά κρουσμάτων από τα νοσοκομεία, αντικαθιστώντας τα χειρόγραφα φαξ. Ακόμη και τότε, τα προβλήματα παρέμειναν, με μια ελαττωματική εφαρμογή ιχνηλάτησης επαφών και δυσκολίες στην προσαρμογή στην τηλεργασία.

Σε ένα χαρακτηριστικό περιστατικό το 2022, ένας δήμος μετέφερε κατά λάθος ολόκληρο το ποσό για την καταπολέμηση του Covid-19, περίπου 46,3 εκατομμύρια γιεν, στον λογαριασμό ενός μόνο άνδρα. Η σύγχυση προκλήθηκε επειδή η τράπεζα έλαβε τόσο μια δισκέτα με πληροφορίες όσο και ένα έντυπο αίτημα. Η κατάσταση οδήγησε τον τότε υπουργό Ψηφιακού Μετασχηματισμού, Τάκουγια Χιράι, να χαρακτηρίσει τον χειρισμό της πανδημίας «ψηφιακή ήττα».

Από αυτή την κρίση προέκυψε η Ψηφιακή Υπηρεσία (Digital Agency) το 2021, με στόχο τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων. Μία από τις πρώτες της επιτυχίες ήταν η κατάργηση της χρήσης δισκετών σε όλες τις κρατικές υπηρεσίες, μια προσπάθεια που απαίτησε την τροποποίηση περισσότερων από 1.000 κανονισμών.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός ως «μέσο επιβίωσης»

Με την κυβέρνηση να ηγείται της προσπάθειας, οι εταιρείες ακολουθούν, αναζητώντας εξωτερικούς συμβούλους για να αναδιαρθρώσουν τα συστήματά τους. Ο Μασαχίρο Γκότο, σύμβουλος στο Nomura Research Institute (NRI), επιβεβαιώνει ότι ο αριθμός των εταιρειών που ζητούν βοήθεια «αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο».

Όπως αναφέρει, «θέλουν να κάνουν τις λειτουργίες τους πιο αποτελεσματικές και πιστεύω ότι επιδιώκουν να υιοθετήσουν ενεργά τις ψηφιακές τεχνολογίες ως μέσο επιβίωσης. Άλλωστε, ο πληθυσμός της Ιαπωνίας θα συνεχίσει να μειώνεται, επομένως η βελτίωση της παραγωγικότητας είναι απαραίτητη».

Παρά τις αντιστάσεις, όπως οι αντιρρήσεις για την κατάργηση των φαξ, οι ειδικοί παραμένουν αισιόδοξοι. Ο Καγουάι εκτιμά ότι με τον τρέχοντα ρυθμό, η Ιαπωνία θα μπορούσε να φτάσει το επίπεδο ορισμένων δυτικών χωρών σε πέντε έως δέκα χρόνια. Η πρόκληση παραμένει, καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς, αλλά πλέον υπάρχει σαφής δημόσια απαίτηση για αλλαγή, με όλο και περισσότερες επιχειρήσεις να αποδέχονται πληρωμές χωρίς μετρητά και να προσφέρουν νέες διαδικτυακές υπηρεσίες.