Καύκασος: Ο νέος ενεργειακός χάρτης μετά τη συμφωνία Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν

Η ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, που υπογράφηκε τον Αύγουστο του 2025 με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, αποτελεί σημείο καμπής για τον Νότιο Καύκασο, αναδιαμορφώνοντας το γεωπολιτικό και γεωοικονομικό τοπίο της περιοχής.

Η συμφωνία τερματίζει επίσημα δεκαετίες συγκρούσεων με επίκεντρο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και εγκαινιάζει μια νέα περίοδο με τη στήριξη των ΗΠΑ. Κεντρικό στοιχείο της συμφωνίας είναι η δημιουργία ενός στρατηγικού διαμετακομιστικού διαδρόμου, ο οποίος θα αναπτυχθεί αποκλειστικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταβάλλοντας τις ενεργειακές ισορροπίες που επικρατούσαν στην περιοχή, μπαίνοντας «σφήνα» σε Ρωσία και Ιράν.

Το τέλος μιας «παγωμένης σύγκρουσης»

Η συμφωνία, που υπογράφηκε στον Λευκό Οίκο υπό την αιγίδα του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, σηματοδοτεί το επίσημο τέλος μιας σύγκρουσης που διαμόρφωσε τον Νότιο Καύκασο για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.

Η πορεία προς την ειρήνη επιταχύνθηκε μετά τον «Πόλεμο των 44 ημερών» το 2020 και τη στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν το 2023, η οποία επέτρεψε στο Μπακού να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στη μαζική φυγή σχεδόν όλων των 100.000 Αρμενίων κατοίκων της περιοχής προς την Αρμενία.

Ο «Δρόμος του Τραμπ» και ο νέος ενεργειακός διάδρομος

Το πιο καθοριστικό στοιχείο της συμφωνίας είναι η δημιουργία μιας διαμετακομιστικής σύνδεσης 43 χιλιομέτρων μέσω της νότιας αρμενικής επαρχίας Σιουνίκ, που θα ενώνει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν. Η διαδρομή, γνωστή ιστορικά ως Διάδρομος του Ζανγκεζούρ, χαρακτηρίστηκε και επίσημα ως «Δρόμος του Τραμπ για τη Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία» (TRIPP).

Η Αρμενία παραχώρησε στις ΗΠΑ αποκλειστικά δικαιώματα ανάπτυξης για 99 χρόνια. Οι ΗΠΑ θα επιβλέψουν την κατασκευή βασικών υποδομών, όπως σύγχρονη σιδηροδρομική γραμμή, αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και γραμμές οπτικών ινών. Παράλληλα, η κρατική εταιρεία ενέργειας του Αζερμπαϊτζάν, SOCAR, υπέγραψε συμφωνία με την ExxonMobil για την ανάπτυξη του έργου.

Η ενέργεια ως εργαλείο γεωπολιτικής

Για δεκαετίες, η ενέργεια διαμόρφωνε τις πολιτικές ισορροπίες στον Νότιο Καύκασο. Όπως επισημαίνει ο Ραούφ Μαμάντοφ σε ανάλυσή του στο blog του London School of Economics, η κατανομή των ενεργειακών πόρων και υποδομών μεταξύ των τριών κρατών του Νοτίου Καυκάσου και των γειτονικών χωρών —Ρωσίας, Τουρκίας και Ιράν— καθόρισε τις μεταξύ τους σχέσεις.

Τα έσοδα από τους υδρογονάνθρακες επέτρεψαν στο Αζερμπαϊτζάν να αποκτήσει στρατιωτικό και οικονομικό πλεονέκτημα έναντι της Αρμενίας, ενώ παράλληλα ενίσχυσε τις στρατηγικές του σχέσεις με τη Δύση.

Αντίθετα, η ενεργειακή εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία περιόρισε τις επιλογές της. Η αδυναμία της Αρμενίας να εξοφλήσει τα χρέη της για το φυσικό αέριο οδήγησε στη μονοπώληση των εγχώριων υποδομών από τη ρωσική Gazprom. Επιπλέον, η Μόσχα χρησιμοποίησε τον πυρηνικό σταθμό του Μετσαμόρ ως μέσο πίεσης, με τη Rosatom να παραμένει ο βασικός υποψήφιος για την κατασκευή του νέου σταθμού.

Αναδιαμόρφωση των ισορροπιών

Η συμφωνία και ο διάδρομος TRIPP ανατρέπουν τις υφιστάμενες ισορροπίες. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί μια στρατηγική νίκη για τις ΗΠΑ, οι οποίες αποκτούν πλέον μακροπρόθεσμο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό ρόλο στην περιοχή. Παράλληλα, καταγράφεται σημαντική μείωση της επιρροής της Ρωσίας, που για δεκαετίες λειτουργούσε ως εγγυητής ασφάλειας και μεσολαβητής.

Το Ιράν αντιμετωπίζει τον νέο διάδρομο ως απειλή για τα εθνικά του συμφέροντα, καθώς παρακάμπτει το έδαφός του και ενδέχεται να διακόψει την άμεση χερσαία πρόσβασή του στην Αρμενία. Η Τεχεράνη έχει εκφράσει την έντονη αντίθεσή της στο έργο. Αντίθετα, η Τουρκία, στενός σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν, υποδέχθηκε θετικά τη συμφωνία, καθώς της προσφέρει απευθείας χερσαία σύνδεση με την Κασπία Θάλασσα και την Κεντρική Ασία.

Η ειρηνευτική συμφωνία αναμένεται να ενισχύσει την οικονομική ανάπτυξη, ανοίγοντας εμπορικούς δρόμους μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες. Για την Αρμενία, η στροφή προς τη Δύση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ενεργειακή της ασφάλεια. Ενδεχόμενη εισαγωγή ενέργειας από το Αζερμπαϊτζάν θα μείωνε την εξάρτησή της από τη Ρωσία και θα ενίσχυε μια αμοιβαία επωφελή σχέση.

Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν. Η επιτυχής εφαρμογή της συμφωνίας εξαρτάται από τη διαχείριση του σύνθετου γεωπολιτικού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα της αντίθεσης του Ιράν, ενώ η μελλοντική σταθερότητα του Νοτίου Καυκάσου θα κριθεί από το κατά πόσον η προοπτική του κοινού οικονομικού οφέλους μπορεί να υπερκεράσει την κληρονομιά των παρελθόντων συγκρούσεων.