Εξωστρέφεια Επιχειρήσεων και Διασυνοριακή Περιφερειακή Ανάπτυξη

Η εξωστρέφεια για τις ελληνικές επιχειρήσεις είναι κρίσιμη, όμως σπάνια εντάσσεται σε μια συνεκτική στρατηγική με περιφερειακή χωρική εστίαση. Η ανάγκη μετασχηματισμού του παραγωγικού μοντέλου, ενίσχυσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας και ενεργοποίησης των τοπικών οικονομιών καθιστά την εξαγωγική δραστηριότητα όχι απλώς εργαλείο ανάπτυξης, αλλά στρατηγικό διακύβευμα. Η περίπτωση της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΑΜΘ) προσφέρει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Με ισχυρό γεωστρατηγικό αποτύπωμα, και διασυνοριακή δυναμική, η περιοχή συγκεντρώνει χαρακτηριστικά που μπορούν να την αναδείξουν σε διαμετακομιστικό και εξαγωγικό κόμβο. Ωστόσο, οι διαρθρωτικές αδυναμίες παραμένουν σημαντικές.

Η πρόσφατη επιστημονική μελέτη του Εργαστηρίου MaGBISE (Management, Governance, Business Intelligence, Strategy and Corporate Ethics in Infrastructure Operators, Networks and Supply Chain) του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, παρουσιάσθηκε στις 8 Ιουλίου 2025 στην Καβάλλα, τελώντας υπό τη Διοργάνωση της Περιφέρειας Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΑΜΘ) και με συμμετοχή όλων των εμπορικών και επαγγελματικών επιμελητηρίων, και των παραγωγικών φορέων στην ΠΑΜΘ. Η μελέτη ήταν υπό την οργανωτική επιμέλεια της Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, σε συνεργασία με τα τοπικά Επιμελητήρια, με κύριο στόχο να καταγράψει τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις στην συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, καθώς και τις ανάγκες για υποστήριξη και συνέργειες. Στην έρευνα ερωτηματολογίου συμμετείχαν 150 επιχειρήσεις από την Περιφέρεια ΑΜΘ, που στην πλειοψηφία τους αφορά σε μικρές επιχειρηματικές μονάδες κάτω των 10 εργαζομένων, με γεωγραφική εξαγωγική στόχευση στις γειτονικές αγορές (κυρίως Βουλγαρία, Ρουμανία), αλλά με όραμα και προσανατολισμό για πρόσβαση σε ώριμες ή αναδυόμενες αγορές διεθνώς.

Ωστόσο, η μετάβαση προς ένα εξωστρεφές, καινοτόμο και βιώσιμο επιχειρηματικό οικοσύστημα δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην καλή πρόθεση των επιχειρήσεων ή το όραμα των μετόχων και ιδιοκτητών τους. Απαιτείται η ενεργοποίηση στοχευμένων δράσεων υποστήριξης και θεσμικών εργαλείων που θα επιτρέψουν την υπέρβαση κρίσιμων εμποδίων. Το υψηλό ενεργειακό και μεταφορικό κόστος, σύμφωνα με την έρευνα, λειτουργεί ανασταλτικά για την πλειονότητα των επιχειρήσεων. Το 75% δηλώνει ότι το ενεργειακό κόστος πλήττει ευθέως την εξαγωγική του προσπάθεια. Σε αυτό το πλαίσιο, αναδεικνύεται η ανάγκη για διερεύνηση δράσεων στην κατεύθυνση του «ενεργειακού ισοδυνάμου», που θα αντισταθμίζουν τις επιβαρύνσεις για τις εξαγωγικές επιχειρήσεις της περιφέρειας, αξιοποιώντας εργαλεία όπως ενεργειακές κοινότητες, επενδύσεις σε ΑΠΕ και ενεργειακή αναβάθμιση των εγκαταστάσεων. Αντίστοιχα, προτείνεται και η διερεύνηση μέτρων στην κατεύθυνση του «μεταφορικού ισοδυνάμου», κατά το πρότυπο των νησιωτικών πολιτικών, για την ελάφρυνση του κόστους διανομής των προϊόντων προς τις αγορές του εξωτερικού.

Σημειώνεται ότι, το 44% των επιχειρήσεων δηλώνει ότι ιεραρχεί ψηλά τον ψηφιακό μετασχηματισμό στη χώρα, ενώ το 70% εμφανίζεται πρόθυμο να συνεργαστεί με ερευνητικούς και πανεπιστημιακούς φορείς στη κατεύθυνση της καινοτομίας και διαφοροποίησης σε σχέση με τον ανταγωνισμό. Το ενδιαφέρον για την τεχνολογική αναβάθμιση, τη βιωσιμότητα και την κυκλική οικονομία (άνω του 75%) καταδεικνύει ότι η εξαγωγική δραστηριότητα πλέον συνδέεται με την καινοτομία.

Η γεωστρατηγική θέση της ΑΜΘ προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να λειτουργήσει ως πύλη εμπορίου και διακίνησης προϊόντων μεταξύ Ευρώπης, Βαλκανίων και Ανατολής. Για να γίνει αυτό πράξη, χρειάζονται παρεμβάσεις σε τρεις παράλληλους άξονες: (α) στην ενίσχυση των υποδομών logistics και των συνδυασμένων μεταφορών (λιμάνια, σιδηρόδρομοι, οδικοί άξονες), (β) στη δημιουργία Ζωνών Διασυνοριακού Εμπορίου με γειτονικά κράτη, και (γ) στην ανάπτυξη διακρατικών συνεργασιών με επιχειρήσεις και clusters από τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Τουρκία. Παράλληλα, προκρίνεται η δημιουργία «Export Hubs» (περιφερειακών δομών εξειδικευμένης υποστήριξης) που θα παρέχουν τεχνική καθοδήγηση, συμβουλευτική, mentoring, εκπαιδευτικά εργαλεία και διασύνδεση με διεθνή δίκτυα. Η διασύνδεση αυτών των δομών με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα και τα ερευνητικά κέντρα της περιοχής μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταφοράς τεχνογνωσίας, καινοτομίας και τεκμηριωμένης στρατηγικής.

Τα ζητήματα που αναδεικνύει η μελέτη δεν αποτελούν μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά εντάσσονται σε ένα ευρύτερο διαρθρωτικό μοτίβο που χαρακτηρίζει την πλειονότητα των ελληνικών περιφερειών. Οι δομικές αδυναμίες, όπως η ανεπάρκεια ολοκληρωμένων υποδομών, η περιορισμένη συνδεσιμότητα με διεθνή δίκτυα και το χαμηλό επίπεδο διεθνοποίησης, διαμορφώνουν ένα περιβάλλον μειωμένης εξαγωγικής ικανότητας και χαμηλής διατηρησιμότητας ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Η ελληνική οικονομία εστιάζει σε ένα συγκεντρωτικό μοντέλο εξαγωγικής ανάπτυξης, όπου περιφέρειες όπως η Αττική, η Κεντρική Μακεδονία και η Κρήτη συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μερίδιο της διεθνούς επιχειρηματικής δραστηριότητας, αφήνοντας την υπόλοιπη επικράτεια σε καθεστώς χαμηλής συμμετοχής στην εξαγωγική αλυσίδα αξίας. Περιφέρειες όπως η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη παραμένουν ουσιαστικά εκτός του εξωστρεφούς παραγωγικού χάρτη, με σημαντικές επιπτώσεις στην περιφερειακή ανταγωνιστικότητα και την εθνική συνοχή.

Η μετάβαση σε ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα προϋποθέτει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός πλαισίου περιφερειακής εξαγωγικής πολιτικής, το οποίο να ενσωματώνει τρεις αλληλένδετες διαστάσεις: ενίσχυση της καινοτομίας, αναβάθμιση της διασυνδεσιμότητας (logistics, ψηφιακά και εμπορικά δίκτυα), και συστηματική υποστήριξη της διεθνοποίησης των ΜμΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η εξωστρέφεια δεν μπορεί να ιδωθεί μονοσήμαντα ως εμπορική δραστηριότητα, αλλά ως σύνθετο αποτέλεσμα οργανωσιακής επάρκειας, επιχειρηματικής κουλτούρας, θεσμικής σταθερότητας και στοχευμένων συνεργειών. Η Περιφέρεια ΑΜΘ, με τη γεωπολιτική και διασυνοριακή της θέση διαθέτει τις προϋποθέσεις για να αποτελέσει πρότυπο λειτουργικού κόμβου εξαγωγικής καινοτομίας. Με τις κατάλληλες θεσμικές και επιχειρησιακές παρεμβάσεις, η περιφέρεια μπορεί να αναβαθμιστεί ουσιαστικά ως κρίσιμος παράγοντας της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής.

Τέλος, η συγκρότηση μιας βιώσιμης εξαγωγικής ταυττητας της χώρας δεν μπορεί να βασίζεται στη συγκέντρωση μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Η Ελλάδα του 2030 οφείλει να στηρίζεται σε αποκεντρωμένα, ανταγωνιστικά, τεκμηριωμένα και δικτυωμένα περιφερειακά οικοσυστήματα. Η επιτυχία μιας τέτοιας στρατηγικής δεν αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα της κεντρικής διοίκησης, αλλά αποτέλεσμα συντονισμένων ενεργειών από παράγοντες όπως η πολιτεία, η αγορά, οι θεσμοί και, πρωτίστως,  το επιχειρηματικό οικοσύστημα των περιφερειών.

του Καθηγητή Δημήτρη Ι. Δημητρίου

Προέδρου Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Δ.Π.Θ.

Διευθυντή Ερευνητικού Εργαστηρίου Επιχειρηματικής Ευφυίας MaGBISE Δ.Π.Θ.