Η συμφωνία του Μονάχου του 1938 αναφέρεται συχνά ως μια αόριστη συντομογραφία για την αποτυχία αντιμετώπισης των δικτατόρων. Η σύνοδος κορυφής Τραμπ-Πούτιν που έχει προγραμματιστεί για αυτήν την Παρασκευή στην Αλάσκα μοιάζει με το Μόναχο από μια συγκεκριμένη άποψη. Η τσεχική κυβέρνηση δεν εκπροσωπήθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, καθώς ο Χίτλερ, ο Τσάμπερλεν, ο Μουσολίνι και ο Νταλαντιέ κατέληξαν σε μια συμφωνία που χώρισε τη χώρα τους.
Όπως έχουν τα πράγματα, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι της Ουκρανίας δεν θα είναι παρών καθώς οι Ρώσοι και Αμερικανοί ηγέτες συζητούν την τύχη και τα σύνορα της χώρας του. Και, όπως λέει και η παροιμία: «Αν δεν είσαι στο τραπέζι, είσαι στο μενού».
Η χαλαρή ομιλία του Ντόναλντ Τραμπ για «ανταλλαγές εδαφών» έχει επίσης σημάνει συναγερμό στην Ουκρανία και σε όλη την Ευρώπη. Ο φόβος είναι ότι ένας ματαιόδοξος και ασαφής Τραμπ θα χειραγωγηθεί εύκολα από τον Πούτιν – έναν ατσάλινο, προσανατολισμένο στις λεπτομέρειες δικτάτορα.
Για τους Ουκρανούς και τους Ευρωπαίους, το χειρότερο σενάριο είναι ο Τραμπ και ο Πούτιν να βγουν από τη συνάντηση με μια συμφωνία για «ανταλλαγές εδαφών» – κάτι που στην πραγματικότητα θα σήμαινε ότι η Ουκρανία θα παραχωρούσε μόνιμα μεγάλα τμήματα της επικράτειάς της στη Ρωσία.
Στόχος του Πούτιν είναι πιθανώς να καταλήξει σε μια συμφωνία με τον Τραμπ, η οποία στη συνέχεια παρουσιάζεται στην Ουκρανία ως τετελεσμένο γεγονός. Όπως το θέτει ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ του Κέντρου Carnegie Russia Eurasia, το είδος της συμφωνίας που επιθυμεί ο Πούτιν θα άφηνε την Ουκρανία «απροστάτευτη, μη επενδύσιμη και σε πορεία κατάρρευσης». Εάν η Ουκρανία απορρίψει αυτή τη συμφωνία, οι Ρώσοι ελπίζουν ότι οι ΗΠΑ θα διακόψουν στη συνέχεια την υποστήριξη προς το Κίεβο.
Αυτά είναι εύλογα σενάρια. Αλλά οι Ουκρανοί και οι Ευρωπαίοι υποστηρικτές τους πιστεύουν επίσης ότι είναι εφικτό ένα πιο θετικό αποτέλεσμα. Ένα καλό αποτέλεσμα από την άποψή τους είναι η συμφωνία για κατάπαυση του πυρός — με την απειλή δευτερογενών κυρώσεων κατά της Ρωσίας εάν ο Πούτιν επανεκκινήσει τον πόλεμο. Οι συζητήσεις για το εδαφικό ζήτημα θα πραγματοποιηθούν αργότερα.
Εν μέσω όλης της γρήγορης διπλωματίας και των έντονων συναισθημάτων, υπάρχει κίνδυνος τόσο για την Ουκρανία όσο και για την Ευρώπη να χάσουν από τα μάτια τους ένα στρατηγικό όραμα για το πού θέλουν να φτάσουν – και τι είναι εφικτό.
Ο πόλεμος είναι απρόβλεπτος. Αλλά οι πιο πειστικές αναλύσεις που έχω δει είναι ότι η Ουκρανία χάνει σιγά σιγά — με το πρόβλημα ανθρώπινου δυναμικού της χώρας στην πρώτη γραμμή να γίνεται σταθερά πιο οξύ. Αυτό σημαίνει ότι μια πλήρης διακοπή των συνομιλιών και η συνέχιση του πολέμου θα ήταν πιθανώς καλύτερη για τη Ρωσία παρά για την Ουκρανία.
Η θέση του Κιέβου ότι καμία περιοχή δεν μπορεί να παραχωρηθεί είναι θεμελιωμένη σε αρχές — αλλά και μη ρεαλιστική όπως έχουν τα πράγματα αυτήν τη στιγμή. Η κρίσιμη διάκριση είναι μεταξύ de facto και de jure παραχωρήσεων εδαφών.
Η νομική αναγνώριση της βίαιης προσάρτησης ουκρανικού εδάφους από τη Ρωσία είναι ορθώς απαράδεκτη για την Ουκρανία, την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, μια de facto αναγνώριση της ρωσικής κατοχής ορισμένων εδαφών ως βάναυσης πραγματικότητας – στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ειρηνευτικής συμφωνίας – μπορεί να είναι απαραίτητη. Η προσάρτηση των χωρών της Βαλτικής από τη Σοβιετική Ένωση μετά το 1940 δεν αναγνωρίστηκε ποτέ νομικά από τις ΗΠΑ και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά ήταν ένα γεγονός της ζωής, μέχρι που, τελικά, τα κράτη της Βαλτικής ανέκτησαν την ανεξαρτησία τους.
Σκεπτόμενοι ευρύτερα το μέλλον της Ουκρανίας, οι βασικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κατανοούν ότι η συζήτηση δεν μπορεί να αφορά μόνο το έδαφος — αν και σημαντικό είναι αυτό. Ο πρόεδρος Αλεξάντερ Στουμπ της Φινλανδίας, ένας ισχυρός παράγοντας στη σημερινή διπλωματία, έχει προτείνει ένα χρήσιμο πλαίσιο για να σκεφτούμε το μέλλον — βασιζόμενος στην εμπειρία της χώρας του μετά από δύο πολέμους με τη Ρωσία τη δεκαετία του 1940.
Οι τελικές συνθήκες ειρήνης περιελάμβαναν πράγματι την παραχώρηση περίπου του 10% του εδάφους της από τη Φινλανδία. Η μεταπολεμική Φινλανδία αναγκάστηκε επίσης να παραμείνει ουδέτερο κράτος για να αποφύγει να έρθει σε αντίθεση με τη Μόσχα. Αλλά – το πιο κρίσιμο – η Φινλανδία διατήρησε τη νομική της ανεξαρτησία και τη δημοκρατία της. Αυτό της επέτρεψε να γίνει μια ευημερούσα, ελεύθερη και επιτυχημένη χώρα.
Ο Σταμπ υποστηρίζει ότι η διασφάλιση του μέλλοντος της Ουκρανίας περιλαμβάνει την εξέταση τριών ζητημάτων: ανεξαρτησία, κυριαρχία και εδαφικότητα.
Χρησιμοποιώντας αυτό το πλαίσιο — και την εμπειρία της Φινλανδίας — υποδηλώνεται ότι η Ουκρανία δεν χρειάζεται να επιτύχει το 100% των στόχων της και στους τρεις τομείς για να βγει από αυτόν τον πόλεμο με ένα θετικό μέλλον. Εάν η Ουκρανία μπορεί να διατηρήσει την ανεξαρτησία και τη δημοκρατία της — τότε η πραγματοποίηση ορισμένων de facto εδαφικών παραχωρήσεων μπορεί να είναι μια επώδυνη αλλά αποδεκτή παραχώρηση.
Το ζήτημα της κυριαρχίας είναι επίσης κρίσιμο. Η Ρωσία έχει απαιτήσει τεράστιους περιορισμούς στην ελευθερία του Κιέβου να χαράξει τη δική του πορεία — συμπεριλαμβανομένων περιορισμών στο μέγεθος και τις δυνατότητες του ουκρανικού στρατού, καθώς και απαγόρευση της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και ενδεχομένως στην ΕΕ.
Η Ουκρανία σαφώς δεν μπορεί να δεχτεί κανένα στρατιωτικό όριο που θα μπορούσε να βλάψει την ικανότητα της χώρας να αμυνθεί. Αλλά αν επιτραπεί στο Κίεβο να συνεχίσει την προσπάθειά του για ένταξη στην ΕΕ, τότε το ζήτημα του ΝΑΤΟ μπορεί να αποσυρθεί για λίγο — ιδίως δεδομένου ότι η πολιτική πραγματικότητα είναι ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ φαίνεται μη ρεαλιστική στο άμεσο μέλλον.
Ένας σαφής κίνδυνος στη σύνοδο κορυφής της Αλάσκας είναι ότι ο Πούτιν έχει σκεφτεί πολύ καλά όλα αυτά τα ζητήματα εδώ και αρκετό καιρό. Ο Τραμπ, όπως πάντα, θα ενδιαφέρεται περισσότερο να διεκδικήσει έναν θρίαμβο παρά τις κουραστικές λεπτομέρειες μιας συμφωνίας.
Αλλά οποιαδήποτε συμφωνία στην Αλάσκα είναι πιθανό να είναι η αρχή παρά το τέλος μιας διαδικασίας. Οι Ουκρανοί και οι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ότι πρέπει να κάνουν πλάκα με τον Τραμπ και να παίξουν το μακροπρόθεσμο παιχνίδι. Δεν είναι μια καλή επιλογή. Αλλά είναι η καλύτερη που έχουν.
