Την ώρα που ο Τζερόμ Πάουελ ετοιμαζόταν να εκφωνήσει την ομιλία του στο Τζάκσον Χολ την Παρασκευή, ένα παράλληλο συνέδριο ολοκληρωνόταν στο ίδιο ορεινό θέρετρο. Με κεντρικό ομιλητή τον Έρικ Τραμπ, το Wyoming Blockchain Symposium παρουσίασε αυτό που οι διοργανωτές του θεωρούν το νέο σύνορο του χρήματος, με τη συμμετοχή ανώτερων αξιωματούχων της κυβέρνησης Τραμπ, επιχειρηματιών τεχνολογίας και του γερουσιαστή Τιμ Σκοτ.
Όπως σημειώνουν οι Financial Times (FT), η εκδήλωση για το blockchain αποτέλεσε σαφή υπενθύμιση της πολιτικής, πνευματικής και πολιτισμικής σύγκρουσης που αντιμετωπίζει η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ. Για τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, ο πρόεδρος της Federal Reserve και η ομάδα των διεθνών εμπειρογνωμόνων που συγκεντρώθηκαν στο πιο λιτό Jackson Lake Lodge, αντιπροσωπεύουν την «παλιά φρουρά» που σκοπεύει να αμφισβητήσει.
Επίθεση στην ανεξαρτησία της Fed
Η κυβέρνηση Τραμπ υιοθετεί με ενθουσιασμό τα κρυπτονομίσματα και την οικονομική απορρύθμιση, ενώ ταυτόχρονα ασκεί πρωτοφανή πίεση στα θεμέλια της παραδοσιακής οικονομικής διακυβέρνησης των ΗΠΑ. Υπό το πρόσχημα της ενίσχυσης της ανάπτυξης, ο πρόεδρος απειλεί να απομακρύνει τον Πάουελ και άλλους κορυφαίους αξιωματούχους της Fed, επιχειρώντας να περιορίσει την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας που στηρίζει την αμερικανική οικονομία για δεκαετίες.
Παράλληλα, η παρέμβαση του Λευκού Οίκου στο Γραφείο Στατιστικών Εργασίας (BLS) έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία των οικονομικών δεδομένων. Οι οικονομολόγοι που παρακολουθούσαν τον Πάουελ, ο οποίος στην ομιλία του τόνισε ότι οι αποφάσεις θα λαμβάνονται «αποκλειστικά» βάσει οικονομικών στοιχείων, αντιλαμβάνονται ότι η κυριαρχία των τεχνοκρατών βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. «Όταν μιλάω με οικονομολόγους, είναι απογοητευμένοι», σημειώνει ο Γκλεν Χάμπαρντ, πρώην πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων του Λευκού Οίκου. «Γνωρίζουν ότι η οικονομική πολιτική έχει χάσει έναν σημαντικό δίαυλο επικοινωνίας με το κοινό».
Οι επιθέσεις έχουν πλέον και προσωπικό χαρακτήρα. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης ζήτησε από τον Πάουελ να απομακρύνει τη συνάδελφό του, Λίσα Κουκ, μια ενέργεια για την οποία ο πρόεδρος της Fed δεν έχει ούτε την αρμοδιότητα ούτε την πρόθεση να προχωρήσει. Ο ίδιος ο Τραμπ, που έχει χαρακτηρίσει τον Πάουελ «ανόητο» επειδή αρνείται να μειώσει τα επιτόκια, αναμένεται να ορίσει έναν πολιτικά πιστό διάδοχο όταν λήξει η θητεία του Πάουελ τον Μάιο του 2026. «Δεχόμαστε επίθεση από όλες τις πλευρές», σχολιάζει η Κλόντια Γκόλντιν, οικονομολόγος του Χάρβαρντ.
Η ιστορία του Τζάκσον Χολ
Το συνέδριο του Τζάκσον Χoλ διεξάγεται στη σημερινή του τοποθεσία από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν η Fed του Κάνσας Σίτι προσπαθούσε να προσελκύσει τον τότε πρόεδρο Πολ Βόλκερ. Το δέλεαρ ήταν η διοργάνωση της εκδήλωσης σε μια περιοχή γνωστή για το ψάρεμα, ένα από τα πάθη του Βόλκερ. Οι συζητήσεις στο Τζάκσον Χόουλ όχι μόνο διαμόρφωσαν το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο, αλλά έγιναν και σύμβολο του κύρους που απέκτησαν οι κεντρικοί τραπεζίτες τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες.
Αποδεικνύοντας ότι μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα μπορεί να ελέγξει τον πληθωρισμό στις ΗΠΑ, ο Βόλκερ έθεσε τα θεμέλια ώστε κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να παραχωρήσουν μεγαλύτερη αυτονομία στους οικονομικούς τεχνοκράτες. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 δημιούργησε το πλαίσιο για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ το 1997 η κυβέρνηση του Τόνι Μπλερ παραχώρησε στην Τράπεζα της Αγγλίας την ελευθερία να ορίζει τα επιτόκια χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις.
Αμφισβήτηση των τεχνοκρατών
Η πίεση στη Fed δεν ξεκίνησε με τον Τραμπ. Επικριτές κατηγόρησαν την τράπεζα υπό τον Άλαν Γκρίνσπαν ότι δεν εκτίμησε σωστά τις ανισορροπίες που οδήγησαν στην οικονομική κρίση του 2008. Ο Ραγκουράμ Ράτζαν, τότε ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους ήδη από το 2005, επισημαίνοντας τον κίνδυνο της «ομαδικής σκέψης» (groupthink) μεταξύ των κεντρικών τραπεζιτών. Με τον όρο αυτό, ο Ράτζαν περιέγραφε την τάση που αναπτύσσεται μέσα σε μια κλειστή και ομοιογενή ομάδα ειδικών, όπως οι οικονομολόγοι και οι αξιωματούχοι της Fed, να καταλήγουν σε μια κοινά αποδεκτή οπτική και να απορρίπτουν ενστικτωδώς τις εναλλακτικές απόψεις.
Πριν από την κρίση του 2008, για παράδειγμα, η επικρατούσα άποψη ήταν ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές είναι σε μεγάλο βαθμό αυτορρυθμιζόμενες και ότι η πολιτική της κεντρικής τράπεζας δεν πρέπει να στοχεύει τις «φούσκες» στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων. Η προειδοποίηση του Ράτζαν, που αμφισβητούσε αυτή τη βεβαιότητα, αγνοήθηκε σε μεγάλο βαθμό ακριβώς επειδή δεν ταίριαζε με την καθιερωμένη «ομαδική σκέψη» της εποχής. Το φαινόμενο αυτό, τελικά, εμπόδισε τους οικονομικούς θεσμούς να δουν τους τεράστιους κινδύνους που συσσωρεύονταν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Πιο πρόσφατα, η άνοδος του πληθωρισμού μετά την πανδημία έδωσε νέα επιχειρήματα στους επικριτές της Fed. Δημοσκόπηση της Gallup τον Απρίλιο έδειξε ότι η εμπιστοσύνη του κοινού στον πρόεδρο της Fed βρίσκεται κοντά σε ιστορικά χαμηλά. Αυτό το κλίμα ήταν αισθητό και στο Γουαϊόμινγκ. «Δεν νομίζω ότι κανείς από αυτούς που έρχονται στο συνέδριο καταλαβαίνει πραγματικά τι αντιμετωπίζουν οι απλοί, μεσοαστοί άνθρωποι», λέει ο Νέιτ Μπένετ, ιδιοκτήτης τοπικής επιχείρησης, μιλώντας στους FT.
Κίνδυνοι για την οικονομία
Μέχρι στιγμής, οι επιθέσεις του Τραμπ δεν έχουν αποδειχθεί τόσο καταστροφικές όσο φοβούνταν πολλοί. Η χρηματιστηριακή αγορά συνεχίζει να καταγράφει νέα υψηλά και ο Πάουελ παραμένει στη θέση του. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι οι απειλές πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη. «Αυτές οι επιθέσεις στους θεσμούς είναι ύπουλες… Δεν γνωρίζουμε πόσο ανθεκτικοί είναι αυτοί οι θεσμοί και πώς θα εξελιχθούν αυτές οι πιέσεις», σημειώνει στους FT ο Νιλ Σίρινγκ, επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου Capital Economics.
Οι συμμετέχοντες στο Τζάκσον Χόουλ προειδοποιούν ότι οι εκκλήσεις του Τραμπ για επιθετικές μειώσεις επιτοκίων θα μπορούσαν να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Η υπονόμευση της αξιοπιστίας των κεντρικών τραπεζών, όπως επισημαίνουν, θα αυξήσει σχεδόν σίγουρα το μακροπρόθεσμο κόστος δανεισμού για κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και ιδιώτες. «Αν έχουμε διορισμένους που είναι κυρίως πολιτικά πιστοί, αντί για ανθρώπους με την κατάλληλη οικονομική εμπειρία, αυτό θα αποτελέσει ουσιαστική απειλή για τη χάραξη πολιτικής βάσει στοιχείων», τονίζει ο Μαχμούντ Πραντάν της Amundi Asset Management.
Ο Γκάρι Ρίτσαρντσον, καθηγητής οικονομικής ιστορίας, υποστηρίζει ότι η απειλή για την ανεξαρτησία της Fed είναι η σοβαρότερη από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης. Ωστόσο, η δομή της σύγχρονης Fed, με τους περιφερειακούς προέδρους, παρέχει έναν πιθανό μηχανισμό ελέγχου απέναντι στον Λευκό Οίκο. Κάποιοι οικονομολόγοι παραμένουν αισιόδοξοι. «Οι ΗΠΑ θα ξεπεράσουν αυτή τη φάση και τελικά θα αναγνωρίσουν ότι χρειάζονται μια κεντρική τράπεζα για να διατηρήσουν τη σταθερότητα της αξίας του χρήματος», λέει ο Ράτζαν. Η εναλλακτική, σύμφωνα με τον Μόρι Όμπστφελντ του Peterson Institute for International Economics, θα ήταν ιδιαίτερα ανησυχητική. «Αυτές οι προσπάθειες απαξίωσης της τεχνογνωσίας θα φανούν τελικά στις αγορές».
