H Διεθνής έκθεση αποτελεί το τοπόσημο της Θεσσαλονίκης. Πολλά χρόνια πριν γίνει το εφαλτήριο για την επέκταση της ελληνικής επιχειρηματικής δραστηριότητας στα Βαλκάνια, η ΔΕΘ ήταν το σημείο αναγνώρισης της βορειοελλαδίτικης πρωτεύουσας.
Κι η δημιουργία της πριν από 100 χρόνια οφείλεται στην εμμονή ενός τοπικού παράγοντα. Του Νικόλαου Γερμανού. Ο οποίος κατόρθωσε να συνδέσει την «εμποροπανήγυριν» που γινόταν στα βυζαντινά χρόνια, με την σύγχρονη πόλη. Ενα τυχαίο και τραγικό γεγονός του έδωσε την έμπνευση. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917! Τότε, και στη διάρκεια των ανασκαφών που έγιναν στην οδό Διοικητηρίου, βρέθηκαν ερείπια ναών.
Οι Κάβειροι της Σαμοθράκης
Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους που τα μελέτησαν τότε, διαπιστώθηκε πως στη Θεσσαλονίκη λατρεύονταν οι γνωστοί Κάβειροι της Σαμοθράκης. «Και προς τιμήν των μυστηριακών αυτών θεοτήτων μαζεύονταν στη Θεσσαλονίκη έμποροι απ΄ ολόκληρη τη Βαλκανική και γινόταν μεγάλο αλισβερίσι» αναφέρει ο Κώστας Τομανάς στην έρευνα του «Χρονικό Θεσσαλονίκης 1921 – 1944». Και προσθέτει πως «αργότερα, κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η μεγάλη αυτή εμποροπανήγυρη γινόταν προς τιμήν του πολιούχου Αγίου Δημητρίου κατά τις ημέρες πριν και μετά την γιορτή του και διαρκούσε οκτώ ημέρες». Αυτή η εμποροπανήγυρη κράτησε ως και και το 1430, την χρονιά της άλωσης της πόλης. Μάλιστα όπως αναφέρει ο Ιωάννης Καμενιάτης, κληρικός της πόλης τον 10ο αιώνα: «Εις τοιούτον κέντρον, φυσικόν ήτο να τελείται εμπορική πανήγυρις κατά την εορτήν του πολιούχου της πόλεως, τα Δημήτρια. Εις αυτά μεταφέροντο διά θαλάσσης η διά καραβανίων εμπορεύματα εκ Βοιωτίας, Πελοποννήσου, Ιταλίας, Ισπανίας, Μυσίας, Αιγύπτου, Φοινίκης και Πόντου συρρεόντων, ίνα πωλήσωσι και αγοράσωσι κατά την διάρκειαν αυτής πλην ελλήνων, κέλται, μυσίοι, ιταλοί, σκύθαι και ίβηρες».
Η εμμονή του Νικόλαου Γερμανού
Ο Γερμανός, ήταν από τους πολιτικούς παράγοντες της πόλης – Λιόλιος λεγόταν ο πατέρας του, αλλά ο ίδιος λόγω των σπουδών του στη Γερμανία απέκτησε το προσωνύμιο και τελικώς το επίθετο Γερμανός – δύο φορές βουλευτής, με την αντιβενιζελική παράταξη, το 1915 και το 1920. Καθώς και δημοτικός σύμβουλος και δημαρχεύων της Θεσσαλονίκης. Οι προσπάθειες του άρχισαν από το 1925, αλλά αντιμετώπισε πλήθος εμποδίων. «Επτά ή οκτώ άτομα συνελθόντα προ δύο μηνών απεφάσισαν, άνευ της προηγουμένης συνεννοήσεως με τας βιομηχανικά και εμπορικά οργανώσεις της Ελλάδος, όπως εντός τεσσάρων μηνών οργανώσωσι Διεθνήν Εμπορικήν και Βιομηχανικής Πανήγυριν. Πριν ή ειδοποιήσωσι καν την ελληνικής βιομηχανίαν περί τούτου, οι κύριοι αυτοί εκάλεσαν την ξένην βιομηχανίαν να προσέλθει εις την Πανήγυριν και τέλος ανεκοίνωσαν και εις τον Σύνδεσμον των Βιομηχάνων και Βιοτεχνών της Ελλάδος και το Υπουργείον της Εθνικής Οικονομίας την απόφασιν αυτών» διαμαρτύρονταν οι τότε παλιοελλαδίτες βιομήχανοι, όπως αναφέρεται στο «Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών 1907 – 2007». Τον επόμενο χρόνο, το 1926, επαναλήφθηκαν οι διαπραγματεύσεις με την συμμετοχή αυτή τη φορά και του ΣΕΒΒ. Και τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Είχαν ευτυχή κατάληξη!
Νικόλαος Γερμανός, ο ιδρυτής της ΔΕΘ
Το πρώτο συμβούλιο
Το ιδρυτικό συμβούλιο της έκθεσης αποτελέστηκε από τους Νικόλαο Γερμανό, Διομήδη Βαρλαμίδη (διευθυντής της Εθνικής Τραπέζης), Νικόλαος Δαρβέρης (διευθυντής του Ταχυδρόμου Βορείου Ελλάδος), Βασίλης Δημητρίου ( διευθυντής της Ηλεκτρικής Εταιρείας), Πέτρος Συνδίκας (δήμαρχος) Πέτρος Λούβαρης (διευθυντής της εφημερίδας Μακεδονικά Νέα) και οι έμποροι Μικές Μαυροκορδάτος, Σ. Γεωργιάδης, Ζήσης Βέρος, Δημήτρης Κουκουμπάνης και Α. Κατσαρός, αναφέρει ο Τομανάς.
Η δικτατορία του Πάγκαλου
Εκείνη την περίοδο η πολιτική ζωή της χώρας δεν είχε κανένα στοιχείο ομαλότητας. Μετά από την μικρασιατική καταστροφή η μία κυβέρνηση διαδέχονταν την άλλη, ώσπου ο Στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος τον Ιούνιο του 2025 έκανε την δικτατορία του – την πρώτη στην Ελλάδα! Ανατράπηκε στις 22 Αυγούστου του 1926, λίγες εβδομάδες πριν από την έναρξη της πρώτης ΔΕΘ – δηλαδή στη διάρκεια της προετοιμασίας της. Πρωταγωνιστής της ανατροπής ήταν ο στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης – και λίγες μέρες αργότερα θα εξουδετερώσει και το στρατιωτικό κίνημα των Δημοκρατικών Ταγμάτων των Ζέρβα και Ντερτιλή. Ενα νέο περιβάλλον αρχίζει και διαμορφώνεται – αλλά η πολιτική αστάθεια συνεχίζει να κυριαρχεί. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, διορίζει τον Κονδύλη πρωθυπουργό και σχηματίζεται μία βραχύβια κυβέρνηση μέχρις τις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου του 1926.
Η επιτυχία του πρώτου χρόνου και η … Σοβιετική Ενωση
Κι η πρώτη έκθεση πραγματοποιήθηκε σ΄ αυτό το πολιτικό περιβάλλον, από τις 3 ως και τις 17 Οκτωβρίου στο Πεδίον του Αρεως, στην περιοχή Στρατηγείο. Σε 7.000 τ.μ., υπάρχουν 600 εκθέτες και την επισκέπτονται 100.000 πολίτες.
Εκτός από την κοσμοπλημμύρα των επισκεπτών, ενδιαφέρον έχει η διεθνής συμμετοχή. Η οποία βεβαίως ήταν εξαιρετικά φτωχή και εξαντλήθηκε στην παρουσία της Ουγγαρίας και της νεαρής Σοβιετικής Ενωσης. Μάλιστα την Κυριακή 3 Οκτωβρίου ο «Ριζοσπάστης» έχει κεντρικό μονόστηλο κάτω από τον τίτλο του την αναγγελία «Διεθνής Εκθεσις Θες/νίκης – Το Σοβιετικόν Περίπτερον ανοίγει σήμερα». Κι έχει και μία σύντομη καταγραφή του τι περιλαμβάνει – προϊόντα σιτηρών, προϊόντα πετρελαίου, ορυκτά, χημικά προιόντα, προιόντα ισχύων, τρόφιμα, γουναρικά, διάφορα χειροτεχνήματα και … συλλογές γραμματοσήμων!
Χαρούμενες μέρες
Τα πρώτα χρόνια ΔΕΘ ήταν κάτι ανάμεσα σε έκθεση και εμποροπανήγυρη. Οπως αναφέρει ο Τομανάς «Τα περίπτερα μοίραζαν για διαφήμιση σακουλάκια με σταφίδες, σύκα, λουκούμια Σύρου, ακανέδες Σερρών και χαλβάδες Φαρσάλων, ενώ το αλβανικό περίπτερο χάριζε στους κάπως μεγαλύτερους επισκέπτες ξύλινα τσιμπούκια. Τα περίπτερα του Τσοχατζόπουλου και του Γανιώτη σερβίριζαν σαλάμια και κρίκερ μαύρης μπύρας, ενώ το περίπτερο των αδελφών καρύδα πρόσφερε τα καινούργια γλυκίσματα Ροξ και λίγο αργότερα Καριόκα». Και συνεχίζει «Στα παιχνίδια του λούνα – πάρκ μαζεύονταν νέοι, από νωρίς το απόγευμα μέχρι το μεσονύχτι».
Ο δάγκειος πυρετός
Τα πρώτα χρόνια της ΔΕΘ σημαδεύτηκαν από ορισμένα περιστατικά δηλωτικά της εποχής. Οπως επί παραδείγματι τον δεύτερο χρόνο της, το 1927, ο χώρος της έκθεσης βυθίστηκε στο σκοτάδι. Αλλαξε ημερομηνία, λόγω επιδημίας του δάγκειου πυρετού. Ενώ παράλληλα συνελήφθησαν βούλγαροι τρομοκράτες που επιχειρούσαν να κάνουν δολιοφθορές στην Εκθεση, το Κυβερνείο, το Στρατηγείο και σε αποθήκες πυρομαχικών. Τον τρίτο χρόνο της λειτουργίας της, ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος την επισκέφθηκε, ερχόμενος από το Βελιγράδι και στο περίπτερο της ταπητουργίας τού δώρισαν ένα χαλί. Επίσης το Ράδιο Τσιγγιρίδη τοποθετήθηκε στη ΔΕΘ και εγκαθίσταται στη ΔΕΘ.
Η οικονομική κρίση
Το 1930 οι εκθέτες ανέρχονται στους 2.436 και «ανοίγει το μέτωπο» μεταξύ των βιομηχάνων της Παλιάς Ελλάδας και των επιχειρηματιών της Θεσσαλονίκης. Ομως από το 1929 μέχρι και το 1932, που χάνει τις εκλογές το κόμμα των Φιλελευθέρων του Βενιζέλου, η οικονομική κρίση που έχει «ξεκινήσει» από τις ΗΠΑ χτυπάει την μία οικονομία μετά την άλλη. Η Ελλάδα έχοντας ενταχθεί από τον Μάρτιο του 1928 στον «κανόνα του χρυσού» και έχοντας συνδέσει τη δραχμή με τη βρετανική λίρα βρέθηκε αντιμέτωπη με όλες τις συνέπειες αυτών των επιλογών. Μέσα σ΄ αυτό το περιβάλλον «η ανησυχία των επιχειρηματιών και των εμπόρων, οι οποίοι προηγουμένως αποδέχονταν την ανάγκη να υποστηρίξουν την κυβέρνηση, Η κυβερνητική πολιτική κατηγορούνταν ως αυτοσχέδια και πρόχειρη, καθώς αντικατόπτριζε την εχθρότητα του Κράτους απέναντι στο εμπόριο» σημειώνει ο Mark Mazouer στην μελέτη του «Η Ελλάδα και η οικονομική κρίση του μεσοπολέμου». Στις 27 Απριλίου του 1932 η Ελλάδα αποχώρησε από τον «χρυσού κανόνα». Πράγματι χαρακτηριστικό στοιχείο της ανέχειας που επικρατεί είναι το γεγονός ότι το 1932 η ΔΕΘ θεσπίζει τη λαϊκή ημέρα με εισιτήριο 5 δρχ., ενώ εκδίδει και λαχείο – κάτι σαν το «ξυστό»! Στη διάρκεια της έκθεσης γίνονται οι σεισμοί της Χαλκιδικής με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Και το 1935 αποβιώνει ο ιδρυτής της ΔΕΘ Νικόλαος Γερμανός.
Τιμητικό απόσπασμα ευζώνων στην τριπλή πύλη της 5ης ΔΕΘ το 1930
Λίγες μέρες πριν από τον πόλεμο
Η τελευταία ΔΕΘ πριν από τον πόλεμο πραγματοποιείται το 1940 από τις 22 Σεπτεμβρίου ως και τις 22 Οκτωβρίου – λίγες ημέρες πριν από την κήρυξη του πολέμου. Κι είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι εκθέτες δεν πρόλαβαν να μεταφέρουν τα εκθέματα τους, τα οποία βεβαίως λεηλάτησαν οι κάτοικοι της πόλης.
Το γερμανικό περίπτερο στην προπολεμική ΔΕΘ όπου δεσπόζει η σημαία με τη σβάστικα
Τα χρόνια της μεταπολεμικής ανάπτυξης
Θα περάσουν δέκα χρόνια «πολέμων και επαναστάσεων» μέχρι να επαναλειτουργήσει η ΔΕΘ. Η έκθεση του 1951 σηματοδοτεί – αν μη τι άλλο – τον μεταπολεμικό κύκλο της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Πρωθυπουργός εκείνη την χρονιά είναι ο Νικόλαος Πλαστήρας, ο οποίος μάλιστα την χρηματοδότησε με 5 δισ. δρχ. από τις Αμερικανικές Πιστώσεις και άλλο 1 δισ. για τη διαφήμισή της. Χιλιάδες άνθρωποι την επισκέφτηκαν και πολλοί δεν κατόρθωσαν να μπουν στις εγκαταστάσεις της. Τέτοια ήταν η κοσμοσυρροή. Τον επόμενο χρόνο, το 1952 το μεγαλύτερο περίπτερο είναι του ομίλου Μποδοσάκη, ενώ διοργανώνεται κινητή έκθεση του ΝΑΤΟ σε έκταση 1.200 τ.μ.. Βρισκόμαστε στα χρόνια του «ψυχρού πολέμου».
Πρώτη μεταπολεμική (16η από της ιδρύσεώς της) ΔΕΘ το 1951
Το 1954 το αμερικανικό περίπτερο παρουσιάζει το πρώτο κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης. Αλλά το μεγαλύτερο περίπτερο είναι αυτό της ΕΣΣΔ (3.000 τ.μ.) που συμμετέχει πρώτη φορά μεταπολεμικά και τοποθετεί στην είσοδο του περιπτέρου τεράστια επίχρυσα σφυροδρέπανα. Ενάμιση χρόνο νωρίτερα έχει πεθάνει ο Στάλιν. Οι επισκέπτες ξεπερνούν τους 1,2 εκατομμύρια! Η επόμενη χρονιά είναι δύσκολη για την Ελλάδα. Είμαστε στο 1955 και οι έλληνες της Κωνσταντινούπολη υφίστανται το πογκρόμ των Τούρκων. Μάλιστα το περίπτερο της Τουρκίας στη ΔΕΘ κλείνει προτού ολοκληρωθεί η Εκθεση.
Τα πρώτα εγκαίνια της ΔΕΘ στον νέο χώρο
Ο φραπές, η τρομοκρατία και ο θάνατος του Μάο
Το 1957 σημαδεύεται από τον μύθο του … φραπέ! Ο Δημήτρης Βακόνδιος, υπάλληλος της εταιρείας καφέ «Δρίτσα», δημιούργησε τον πρώτο καφέ φραπέ. Στη ΔΕΘ του 1967 για πρώτη φορά οι Ενοπλες Δυνάμεις αποκτούν … περίπτερο. Είναι ο πρώτος χρόνος της δικτατορίας. Και το 1971 την ημέρα των εγκαινίων της 36ης ΔΕΘ στη θάλασσα της Αδριατικής κάηκε το μεγαλύτερο ελληνικό φέρι μποτ, το «ΕΛΕΑΝΑ», με δεκάδες νεκρούς. Και παράλληλα γίνεται γνωστή η είδηση του θανάτου του σοβιετικού προέδρου Χρουστσόφ. Το 1972 κυματίζουν μεσίστιες οι σημαίες του Ισραήλ και της Γερμανίας μετά την τρομοκρατική ενέργεια κατά των 11 ομήρων στους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Μόναχο. Και όπως είναι φυσικό το 1974 το περίπτερο της Κύπρου αποτελεί χώρο προσκυνήματος για τους επισκέπτες, λόγω της εισβολής. Το 1976 πεθαίνει ο Μάο Τσε Τουνγκ κατά τη διάρκεια της έκθεσης και ακυρώνονται οι παραστάσεις των κινεζικών μπαλέτων στο Παλέ. Ενώ το 1977 στην τελική βραδιά του Φεστιβάλ Τραγουδιού ανακοινώνεται ο θάνατος της Μαρίας Κάλλας.
Η κατασκευή του πρωτότυπου κτιρίου του ΟΤΕ
Ο Εβρέν, ο «Εφιάλτης» και ο «ενδο-εκκλησιαστικός εμφύλιος»
Το 1980 στη διάρκεια της ΔΕΘ, στην Τουρκία γίνεται πραξικόπημα και μετά τη σύλληψη των Ντεμιρέλ και Ετσεβίτ αναλαμβάνει αρχηγός της χούντας ο στρατηγός Κενάν Εβρέν. Και το 1981 μεγάλη απεργία στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δημιουργεί προβλήματα στην εισαγωγή των εκθεμάτων. Τρία χρόνια αργότερα, το 1984 ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου στη συνέντευξη Τύπου χαρακτηρίζει τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, που αναλαμβάνει την ημέρα των εγκαινίων της ΔΕΘ την αρχηγία της Νέας Δημοκρατίας, «Εφιάλτη»! Το 1989 – εμβληματική χρονιά, εντός και εκτός Ελλάδος – έχουμε στη ΔΕ και μία «ενδο-εκκλησιαστική σύρραξη». Τσακώνονται ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Παντελεήμων και ο εκπρόσωπος του Πατριάρχη Μητροπολίτη Βαρθολομαίου για το ποιος θα διαβάσει μήνυμα στα εγκαίνια έξω από το Παλέ Ντε Σπορ. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης έχασε και αποχώρησε. Και το 1991 ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ανακοινώνει από το βήμα της ΔΕΘ χρόνια λιτότητας. Ματαιώνεται το συλλαλητήριο τον επόμενο χρόνο στη Θεσσαλονίκη – κι από τότε χρονολογούνται τα κατ΄ έτος συλλαλητήρια έξω από τις εγκαταστάσεις της ΔΕΘ.
Η παραίτηση Σημίτη και η επιστροφή του ως πρωθυπουργού
Το 1994 στα πλαίσια της ΔΕΘ υπογράφεται η συμφωνία για την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Και τον επόμενο χρόνο η ομιλία του Παπανδρέου γίνεται αιτία της παραίτησης του υπουργού Βιομηχανίας και Εμπορίου Κ. Σημίτη την επομένη των εγκαινίων. Ομως το 1996 ο Κώστας Σημίτης εγκαινιάζει τη ΔΕΘ ως ο νέος πρωθυπουργός. Το 1997 η Θεσσαλονίκη είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και η Helexpo-ΔΕΘ, σε συνεργασία με τον αρμόδιο Οργανισμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, διοργανώνει την έκθεση των «Θησαυρών του Αγίου Ορους». Ενώ ολοκληρώνεται η εγκατάσταση του Μακεδονικού Μουσείου εντός της ΔΕΘ. Το 1998 η πρώτη τιμώμενη χώρα είναι η Κίνα. Το 1999 διασπάται η εταιρεία Helexpo-ΔΕΘ, που είχε ιδρυθεί το 1977, σε δύο νέα εταιρικά σχήματα, τη ΔΕΘ ΑΕ και την Ελληνικές Εκθέσεις-HELEXPO ΑΕ. Και το 2000 τιμώμενη χώρα οι ΗΠΑ και διοργανώνεται έκθεση Αντι Γουόρχολ.
Η 11η Σεπτεμβρίου, η «17 Νοέμβρη» και οι ταυτότητες
Αλλά το 2001 η τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ παγώνει το επιχειρηματικό κλίμα στην έκθεση και το αμερικανικό περίπτερο κλείνει και ξανανοίγει μετά από τρεις ημέρες με αυξημένα μέτρα ασφαλείας. Τον επόμενο χρόνο, το 2002 μία ημέρα πριν από τα εγκαίνια εξαρθρώνεται η «17 Νοέμβρη». Και το 2003 ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος και ο πρωθυπουργός Σημίτης ανταλλάσσουν θερμή χειραψία, παρά την άγρια διαμάχη τους για τις νέες ταυτότητες. Το 2004 το επίσημο δείπνο των εγκαινίων δεν σερβίρεται εις ένδειξη πένθους για την πτώση του Σινούκ και τον θάνατο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Πέτρου στις Καρυές. Το 2007 για πρώτη φορά οι εθνικές εκλογές συμπίπτουν με τη δεύτερη Κυριακή της Εκθεσης, με αποτέλεσμα να πληγεί η επισκεψιμότητα. Ενώ το επίσημο δείπνο ματαιώνεται λόγω πένθους για τους νεκρούς των πυρκαγιών σε Εύβοια και Πελοπόννησο. Από το 2008 οι ΗΠΑ αποχωρούν από την ΔΕΘ, λόγω μειωμένου εμπορικού ενδιαφέροντος.
Η λιτότητα του Καραμανλή, η νίκη του Παπανδρέου και στο βάθος Τσίπρας
Και το 2009 τιμώμενη χώρα είναι η Ινδία. Ο τότε πρωθυπουργός κ. Κώστας Καραμανλής ανακοινώνει πως θα εφαρμόσει πρόγραμμα λιτότητα αν κερδίσει τις εκλογές. Τις χάνει και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο κ. Γιώργος Παπανδρέου. Ερχεται «μαζι» με την οικονομική κρίση. Το 2012 με την Ελλάδα σε βαθιά κρίση ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς δεν πραγματοποιεί ούτε δείπνα ούτε δεξιώσεις ούτε επισκέψεις υπουργών, ούτε καν η καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου. Το 2014 είναι η παραμονή της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνητική εξουσία. Και ο πρόεδρος του σηματοδοτεί την ΔΕΘ εκείνης της χρονιάς με το «Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης». Ομως από το 2019 μέχρι και φέτος το προσκήνιο της ΔΕΘ καταλαμβάνει ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης ως πρωθυπουργός.
