Η προσπάθεια του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να απολύσει την Λίζα Κουκ, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Federal Reserve) έχει προκαλέσει ανησυχία μεταξύ οικονομολόγων και νομικών εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι θεωρούν μια τέτοια εξέλιξη ως τη μεγαλύτερη απειλή για την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας εδώ και δεκαετίες.
Οι συνέπειες θα μπορούσαν να επηρεάσουν την καθημερινή ζωή των περισσότερων Αμερικανών, όπως επισημαίνει το Associated Press: Οι οικονομολόγοι ανησυχούν ότι αν ο Τραμπ πετύχει αυτό που θέλει – μια πιστή Fed που μειώνει απότομα τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια – το αποτέλεσμα πιθανότατα θα είναι υψηλότερος πληθωρισμός και, με την πάροδο του χρόνου, υψηλότερο κόστος δανεισμού για πράγματα όπως τα στεγαστικά δάνεια, τα δάνεια αυτοκινήτων και τα επιχειρηματικά δάνεια.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι προτιμούν εδώ και καιρό τις ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες επειδή μπορούν να λάβουν μη δημοφιλή βήματα που οι αιρετοί αξιωματούχοι είναι πιο πιθανό να αποφύγουν
Ο Τραμπ προσπάθησε τη Δευτέρα να απολύσει τη Λίζα Κουκ , την πρώτη μαύρη γυναίκα που διορίστηκε στο επταμελές διοικητικό συμβούλιο της Fed. Ήταν η πρώτη φορά στην 112χρονη ιστορία της Fed που ένας πρόεδρος προσπάθησε να απολύσει έναν διοικητή.
Ο Τραμπ είπε ότι το έκανε αυτό λόγω των ισχυρισμών που έθεσε μία από τις διορισμένες υπευθύνους του ότι έχει διαπράξει απάτη με στεγαστικά δάνεια.
Η Κουκ έχει υποστηρίξει σε αγωγή που έχει υποβάλει και επιδιώκει να εμποδίσει την απόλυσή της ότι οι ισχυρισμοί αυτοί αποτελούν πρόσχημα για τον πραγματικό στόχο του Τραμπ: Να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο επί της Fed. Ένα δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει την επόμενη εβδομάδα εάν θα εμποδίσει προσωρινά την απόλυση της Κουκ, ενόσω η υπόθεση προχωρά στη νομική διαδικασία.
Η Κουκ κατηγορείται ότι διεκδίκησε δύο κατοικίες ως κύριες κατοικίες τον Ιούλιο του 2021, πριν ενταχθεί στο διοικητικό συμβούλιο, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε χαμηλότερο επιτόκιο στεγαστικού δανείου από ό,τι αν η μία είχε χαρακτηριστεί ως δεύτερη κατοικία ή επενδυτικό ακίνητο. Στην αγωγή της, η ίδια έχει υπονοήσει ότι μπορεί να επρόκειτο για γραφικό λάθος, αλλά δεν έχει απαντήσει άμεσα στις κατηγορίες.
Η ανεξαρτησία της Fed «κρέμεται από μια κλωστή»
Ο Τραμπ και τα μέλη της κυβέρνησής του δεν έχουν κρύψει την επιθυμία τους να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στη Fed. Ο Τραμπ έχει επανειλημμένα απαιτήσει από την κεντρική τράπεζα να μειώσει το βασικό της επιτόκιο στο 1,3%, από το τρέχον επίπεδο του 4,3%.
Πριν επιχειρήσει να απολύσει την Κουκ, ο Τραμπ επιτέθηκε επανειλημμένα στον πρόεδρο της Fed, Τζερόμ Πάουελ, επειδή δεν μείωσε το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο και απείλησε να τον απολύσει κι αυτόν.
«Θα έχουμε πλειοψηφία πολύ σύντομα, οπότε αυτό θα είναι καλό», δήλωσε ο Τραμπ την Τρίτη, αναφερόμενος στο γεγονός ότι εάν καταφέρει να αντικαταστήσει την Κουκ, οι διορισμένοι από αυτόν θα ελέγχουν το διοικητικό συμβούλιο της Fed με ψήφους 4-3.
«Η συγκεκριμένη περίπτωση της διοικήτριας Κουκ δεν είναι τόσο σημαντική όσο αυτό που δείχνει αυτή η τελευταία κίνηση σχετικά με την κλιμάκωση των επιθέσεων κατά της Fed», δήλωσε ο Τζον Φάουστ, οικονομολόγος στο Johns Hopkins και πρώην σύμβουλος του Πάουελ. «Κατά την άποψή μου, η ανεξαρτησία της Fed κρέμεται πλέον από μια κλωστή».
Ορισμένοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η Fed θα πρέπει να μειώσει τα επιτόκια πιο γρήγορα, αν και σχεδόν κανένας δεν συμφωνεί με τον Τραμπ ότι θα πρέπει να το κάνει κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες. Ο Πάουελ έχει αφήσει να εννοηθεί ότι η Fed είναι πιθανό να μειώσει τα επιτόκια κατά ένα τέταρτο της μονάδας τον Σεπτέμβριο.
Γιατί οι οικονομολόγοι προτιμούν τις ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες
Η Fed ασκεί εκτεταμένη εξουσία στην οικονομία των ΗΠΑ. Μειώνοντας το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο που ελέγχει — κάτι που συνήθως κάνει όταν η οικονομία παραπαίει — η Fed μπορεί να κάνει τον δανεισμό φθηνότερο και να ενθαρρύνει περισσότερες δαπάνες, ανάπτυξη και προσλήψεις. Όταν αυξάνει το επιτόκιο για να αντιμετωπίσει τις υψηλότερες τιμές που συνοδεύουν τον πληθωρισμό, μπορεί να αποδυναμώσει την οικονομία και να προκαλέσει απώλειες θέσεων εργασίας.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι προτιμούν εδώ και καιρό τις ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες επειδή μπορούν να λάβουν μη δημοφιλή βήματα που οι αιρετοί αξιωματούχοι είναι πιο πιθανό να αποφύγουν. Οικονομική έρευνα έχει δείξει ότι τα κράτη με ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες έχουν συνήθως χαμηλότερο πληθωρισμό με την πάροδο του χρόνου.
Ωστόσο, οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι όπως ο Τραμπ έχουν πολύ μεγαλύτερα κίνητρα να πιέσουν για χαμηλότερα επιτόκια, κάτι που διευκολύνει τους Αμερικανούς να αγοράζουν σπίτια και αυτοκίνητα και θα ενισχύσει την οικονομία βραχυπρόθεσμα.
Πώς η Fed θα μπορούσε να ενισχύσει τον πληθωρισμό
Ο Ντάγκλας Έλμενντορφ, οικονομολόγος στο Χάρβαρντ και πρώην διευθυντής του μη κομματικού Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου, δήλωσε ότι η απαίτηση του Τραμπ προς την Fed να μειώσει το βασικό της επιτόκιο κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες θα υπερδιεγείρει την οικονομία, αυξάνοντας τη ζήτηση των καταναλωτών πάνω από αυτό που μπορεί να παράγει η οικονομία και ενισχύοντας τον πληθωρισμό – παρόμοια με ό,τι συνέβη κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
«Εάν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) τεθεί υπό τον έλεγχο του προέδρου, τότε θα καταλήξουμε με υψηλότερο πληθωρισμό σε αυτή τη χώρα πιθανώς για τα επόμενα χρόνια», δήλωσε ο Έλμενντορφ.
Και ενώ η Fed ελέγχει ένα βραχυπρόθεσμο επιτόκιο, οι χρηματοπιστωτικές αγορές καθορίζουν το μακροπρόθεσμο κόστος δανεισμού για στεγαστικά δάνεια και άλλα δάνεια. Και αν οι επενδυτές ανησυχούν ότι ο πληθωρισμός θα παραμείνει υψηλός, θα απαιτήσουν υψηλότερες αποδόσεις των κρατικών ομολόγων, ωθώντας προς τα πάνω το κόστος δανεισμού σε ολόκληρη την οικονομία.
Στην Τουρκία, για παράδειγμα, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανάγκασε την κεντρική τράπεζα να διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλά στις αρχές της δεκαετίας του 2020, ακόμη και όταν ο πληθωρισμός είχε εκτοξευθεί στο 85%. Το 2023, ο Ερντογάν επέτρεψε στην κεντρική τράπεζα μεγαλύτερη ανεξαρτησία, η οποία συνέβαλε στη μείωση του πληθωρισμού, αλλά τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν στο 50% για την καταπολέμηση του πληθωρισμού και εξακολουθούν να βρίσκονται στο 46% .
Πάντως κι άλλοι πρόεδροι των ΗΠΑ, κατά το παρελθόν, έχουν επικρίνει την Fed. Ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον παρενόχλησε τον τότε πρόεδρο της Fed, Γουίλιαμ ΜακΤσέσνεϊ Μάρτιν, στα μέσα της δεκαετίας του 1960 για να διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλά, καθώς ο Τζόνσον αύξησε τις κυβερνητικές δαπάνες για τον πόλεμο του Βιετνάμ και τα προγράμματα κατά της φτώχειας. Και ο Ρίτσαρντ Νίξον πίεσε τον τότε πρόεδρο Άρθουρ Μπερνς να αποφύγει τις αυξήσεις των επιτοκίων κατά την περίοδο πριν από τις εκλογές του 1972. Και τα δύο επεισόδια κατηγορούνται ευρέως ότι οδήγησαν στον επίμονα υψηλό πληθωρισμό των δεκαετιών του 1960 και του 1970.
Ο Τραμπ έχει επίσης υποστηρίξει ότι η Fed θα πρέπει να μειώσει το επιτόκιό της για να διευκολύνει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση να χρηματοδοτήσει το τεράστιο χρέος της, ύψους 37 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ωστόσο, αυτό απειλεί να αποσπάσει την προσοχή της Fed από τις εντολές του Κογκρέσου να διατηρεί τον πληθωρισμό και την ανεργία σε χαμηλά επίπεδα.
Ανεξαρτησία έναντι λογοδοσίας
Οι πρόεδροι έχουν κάποια επιρροή στην Fed μέσω της ικανότητάς τους να διορίζουν μέλη του διοικητικού συμβουλίου, υπό την επιφύλαξη της έγκρισης της Γερουσίας. Ωστόσο, η Fed δημιουργήθηκε για να είναι απομονωμένη από βραχυπρόθεσμες πολιτικές πιέσεις. Οι διοικητές της Fed διορίζονται για κλιμακωτές, 14ετείς θητείες, ώστε να διασφαλιστεί ότι κανένας μεμονωμένος πρόεδρος δεν μπορεί να διορίσει πάρα πολλούς.
Η Τζέιν Μάνερς, καθηγήτρια Νομικής στο Πανεπιστήμιο Φόρνταμ, δήλωσε ότι υπάρχει ένας λόγος για τον οποίο το Κογκρέσο αποφάσισε να δημιουργήσει ανεξάρτητες υπηρεσίες όπως η Fed: Προτιμούσαν «αποφάσεις που λαμβάνονται από ένα είδος αντικειμενικής, ουδέτερης οπτικής γωνίας που βασίζεται στην εμπειρογνωμοσύνη και όχι αποφάσεις που υπόκεινται εξ ολοκλήρου σε πολιτική πίεση».
Ωστόσο, ορισμένοι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Τραμπ λένε ότι θέλουν περισσότερη δημοκρατική λογοδοσία στην Fed.
Σε συνέντευξή του στο USA Today, ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντέιβιντ Βανς δήλωσε: «Αυτό που λένε όσοι λένε ότι ο πρόεδρος δεν έχει καμία εξουσία εδώ είναι ότι επτά οικονομολόγοι και δικηγόροι θα πρέπει να είναι σε θέση να λάβουν μια απίστευτα κρίσιμη απόφαση για τον αμερικανικό λαό χωρίς δημοκρατική συμβολή».
Και ο Stephen Miran, κορυφαίος οικονομικός σύμβουλος του Λευκού Οίκου, έγραψε πέρυσι μια εργασία υποστηρίζοντας την αναδιάρθρωση της Fed, συμπεριλαμβανομένης της διευκόλυνσης για έναν πρόεδρο να απολύει διοικητές.
Ο «συνολικός στόχος αυτού του σχεδιασμού είναι η παροχή των οικονομικών οφελών» μιας ανεξάρτητης κεντρικής τράπεζας, έγραψε ο Miran, «διατηρώντας παράλληλα ένα επίπεδο λογοδοσίας που πρέπει να απαιτεί μια δημοκρατική κοινωνία». Ο Tραμπ έχει προτείνει τον Miran στο διοικητικό συμβούλιο της Fed για να αντικαταστήσει την Adriana Kugler, η οποία παραιτήθηκε απροσδόκητα την 1η Αυγούστου.
Μπορεί να υπάρξει περισσότερη αναταραχή στο μέλλον
Ο Τραμπ έχει στοχοποιήσει προσωπικά τον Πάουελ εδώ και μήνες, αλλά η κυβέρνησή του φαίνεται τώρα πολύ περισσότερο επικεντρωμένη στην ευρύτερη δομή της Fed.
Η Fed λαμβάνει τις αποφάσεις της για τα επιτόκια μέσω μιας επιτροπής που αποτελείται από τους επτά διοικητές, συμπεριλαμβανομένου του Πάουελ, καθώς και τους 12 προέδρους των περιφερειακών τραπεζών της Fed σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Κάνσας Σίτι και η Ατλάντα. Πέντε από αυτούς τους προέδρους ψηφίζουν για τα επιτόκια σε κάθε συνεδρίαση. Ο πρόεδρος της Fed της Νέας Υόρκης έχει μόνιμη ψήφο, ενώ τέσσερις άλλοι ψηφίζουν εκ περιτροπής.
Ενώ τα διοικητικά συμβούλια των τραπεζών αποθεματικών επιλέγουν τους προέδρους τους, το διοικητικό συμβούλιο της Fed στην Ουάσινγκτον μπορεί να ψηφίσει υπέρ της απόρριψής τους. Και οι 12 πρόεδροι θα πρέπει να επαναδιοριστούν και να εγκριθούν από το διοικητικό συμβούλιο τον Φεβρουάριο, κάτι που θα μπορούσε να γίνει πιο αμφιλεγόμενο εάν το διοικητικό συμβούλιο καταψηφίσει έναν ή περισσότερους από τους 12 προέδρους.
«Το βασικό σενάριο είναι… ο επαναδιορισμός των προέδρων των αποθεματικών τραπεζών και η παρέμβαση σε αυτό, (κάτι που) θα ήταν το σήμα ότι τα πράγματα πραγματικά βγαίνουν εκτός ελέγχου», δήλωσε στο AP ο Άνταμ Πόζε πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Peterson.
